سرویس بین‌الملل خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- الهه شمس: کتاب جدید دیوید بارون، روزنامه‌نگار علمی، با عنوان The Martians: The True Story of an Alien Craze that Captured Turn-of-the-Century America (مریخی‌ها: داستان واقعی یک جنون بیگانه که آمریکا را در آغاز قرن بیستم درگیر کرد) که در اوت ۲۰۲۵ توسط انتشارات «لیورایت» منتشر می‌شود، صرفاً یک بازگویی تاریخی نیست. این اثر، کالبدشکافی دقیقی است از دوره‌ای که در آن، مرز میان علم، خیال و هیجان عمومی به شکل حیرت‌انگیزی باریک شده بود و جامعه آمریکا با جدیت تمام به وجود تمدنی پیشرفته در سیاره سرخ باور داشت.
بخش‌های اصلی کتاب
بارون در بخش‌های اصلی کتاب، روایت خود را حول محور شخصیتی کاریزماتیک و تراژیک به نام پرسیوال لاول بنا می‌کند. او که وارث یک خانواده ثروتمند نیوانگلند و فارغ‌التحصیل هاروارد بود، به جای دنبال کردن مسیرهای مرسوم، ثروت و اعتبار خود را وقف ساخت یک رصدخانه پیشرفته در آریزونا کرد. کتاب به خوبی نشان می‌دهد که چگونه مشاهدات لاول از خطوطی که او آن‌ها را «کانال» می‌نامید، به سرعت به یک نظریه تمام‌عیار تبدیل شد. او معتقد بود این کانال‌ها سازه‌های مهندسی‌شده یک تمدن در حال مرگ هستند که برای انتقال آب از قطب‌های یخی به شهرهای خشک خود تلاش می‌کنند.
بارون با مهارتی روایی، صرفاً به ارائه یافته‌های لاول اکتفا نمی‌کند، بلکه به ریشه‌های روان‌شناختی و اجتماعی این باور نیز می‌پردازد. او نشان می‌دهد که چگونه شخصیت جاه‌طلب لاول، سخنرانی‌های پرشور و کتاب‌های پرفروش او، جامعه‌ای را که در «عصر طلایی» به دنبال شگفتی و پیشرفت بود، مسحور خود کرد. کتاب با استناد به منابع آن دوره، تصویری زنده از مردی ارائه می‌دهد که توانست یک فرضیه نجومی را به یک حقیقت اجتماعی انکارناپذیر برای میلیون‌ها نفر تبدیل کند.
از رصدخانه تا فرهنگ عامه
این ایده اما در رصدخانه لاول محبوس نماند. بارون در ادامه کتاب به شکلی مستند، روند سرایت این «تب مریخی» به شریان‌های جامعه آمریکا را ردیابی می‌کند. او با استخراج جزئیات جذاب از نشریات آن دوره، نشان می‌دهد که چگونه رسانه‌های معتبری چون نیویورک تایمز و وال استریت ژورنال، فرضیه‌های لاول را به عنوان اخبار علمی قطعی پوشش می‌دادند. در این بخش از کتاب، با شخصیت‌های برجسته دیگری نیز آشنا می‌شویم؛ از نیکولا تسلا که ادعا می‌کرد سیگنال‌های رادیویی از مریخ دریافت کرده تا الکساندر گراهام بل که وجود حیات هوشمند در آن سیاره را «گریزناپذیر» می‌دانست.
گزارش بارون از این جنون همگانی، زمانی به اوج جذابیت می‌رسد که تأثیر آن بر فرهنگ عامه را به تصویر می‌کشد. مریخی‌ها به کاراکترهای اصلی نمایش‌های برادوی، سوژه تبلیغات صابون و حتی شخصیت‌های کمیک استریپ (مانند آقای اسکای‌گک) تبدیل شدند. کتاب با کنار هم قرار دادن این قطعات پراکنده، به خواننده نشان می‌دهد که این باور نه یک عقیده حاشیه‌ای، بلکه یک پدیده فرهنگی فراگیر بود که تمام سطوح جامعه، از نخبگان علمی گرفته تا مردم عادی را در بر گرفته بود.
فصل‌های پایانی کتاب: میراث یک توهم
بارون در فصل‌های پایانی کتاب، فرآیند فروپاشی اعتبار لاول را به تصویر می‌کشد. همان ادعاهای جسورانه که او را به شهرت رسانده بود، زیر ذره‌بین منتقدان شکاک قرار گرفت و در نهایت، نظریه کانال‌های مریخی به عنوان خطای دید و توهمی برآمده از اشتیاق، رد شد. روایت کتاب از سرنوشت تلخ لاول که در سال ۱۹۱۶ منزوی و بی‌اعتبار درگذشت، پایانی دراماتیک برای این حماسه علمی-تخیلی واقعی است.
با این حال، بارون استدلال می‌کند که میراث این دوره بسیار فراتر از یک اشتباه علمی بود. این تب مریخی، بستر لازم برای تولد ژانر علمی-تخیلی مدرن را فراهم کرد و نویسندگانی چون اچ. جی. ولز را تحت تأثیر قرار داد.
مهم‌تر از آن، همان‌طور که بارون در نتیجه‌گیری خود اشاره می‌کند، این داستان تاریخی آینه‌ای است در برابر جاه‌طلبی‌های امروزی ما برای تسخیر مریخ. او با ظرافت، خطی مستقیم میان رؤیای پرسیوال لاول و برنامه‌های ایلان ماسک و ناسا ترسیم می‌کند و این پرسش بنیادین را مطرح می‌سازد: وقتی به آسمان و سیاره سرخ نگاه می‌کنیم، آیا به دنبال کشف بیگانگان هستیم یا در جستجوی بازتابی از امیدها، آرزوها و ترس‌های خودمان؟ این کتاب یادآوری هوشمندانه‌ای است که نشان می‌دهد سفر به مریخ، همیشه سفری به درون خود ما نیز بوده است.
منابع: آمازون و نیویورک تایمز
∎