رادیوتراپی، یکی از روش‌های اصلی درمانِ سرطان کودکان است. رادیوتراپی به طور خلاصه، استفاده از اشعه‌ ايكس يا مشابه آن برای نابودی بافت‌های سرطانی، با كمترين آسيب به بافت‌های سالم اطراف تومور سرطانی است. مرکز رادیوتراپی بیمارستان فوق تخصصی محک نخستین مرکز رادیوتراپی ایران است که این روش درمانی را به همراه بیهوشی برای کودکان مبتلا به سرطان انجام می‌دهد. محک سالانه به طور متوسط 200 تا 250 کودک را با روش رادیوتراپی تحت درمان قرار می‌دهد.  همچنین هر کودک به صورت میانگین برای درمان به 20 جلسه رادیوتراپی نیاز دارد. یعنی 5 روز در هفته طی یک ماه. هزینه درمان رادیوتراپی با استفاده از تکنیک­های ساده برای 30 جلسه، بیش از 80 میلیون تومان و برای استفاده از تکنیک­های پیچیده بیش از 300 میلیون تومان است. به مناسبت ماه اطلاع رسانی سرطان کودک در شهریورماه با دکتر میترا قالیبافیان رئیس بخش رادیو آنکولوژی بیمارستان محک گفت­وگویی درباره اهمیت رادیوتراپی در درمان سرطان کودکان انجام داده­ایم که در ادامه می­خوانید:

رادیوتراپی چه نقشی در درمان سرطان کودکان ایفا می‌کند؟

برای درمان سرطان به‌طور کلی از سه روش اصلی استفاده می‌شود: جراحی، شیمی‌درمانی و رادیوتراپی. بیش از  ۵۰٪  درصد بیماران مبتلا به سرطان در دوره‌ای از درمان خود، از رادیوتراپی استفاده می­کنند. این رقم عمدتاً درباره بزرگسالان صادق است. اما در مورد کودکان به دلیل حساسیت بافت‌های در حال رشد، سهم رادیوتراپی کمتر است. با این حال، همچنان یکی از ارکان مهم درمان به شمار می‌رود، به‌ویژه در تومورهای مغزی که پس از لوسمی، دومین سرطان شایع کودکان هستند. در این موارد، رادیوتراپی یکی از روش‌های اصلی درمان محسوب می‌شود.

استفاده از رادیوتراپی برای کودکان با چه چالش‌هایی همراه است؟

هر روش درمانی، مزایا و عوارض خاص خود را دارد. درباره کودکان، چون با بافت‌هایی مواجه هستیم که هنوز در حال رشد هستند، رادیوتراپی نیاز به دقت و حساسیت بسیار بیشتری دارد. ما با گروه‌های سنی مختلفی مواجهیم:  نوزادان،  کودکان زیر ۵ سال، کودکان بالای ۵ سال، نوجوانان و حتی جوانان. هر کدام از این گروه‌ها شرایط فیزیکی و ذهنی خاصی دارند که در طراحی و اجرای درمان باید مورد توجه قرار گیرند.

برای کاهش عوارض رادیوتراپی در کودکان، از چه فناوری‌هایی استفاده می‌شود؟

در سال‌های اخیر، پیشرفت چشمگیری در حوزه تکنولوژی‌های درمانی داشته‌ایم. زمانی طراحی پرتودهی با ابزارهای بسیار ساده‌ای مثل خط‌کش انجام می‌شد و دقت بالایی نداشت. این روش‌ها اگرچه ساده بودند، اما به دلیل عدم تمرکز دقیق بر تومور، منجر به آسیب بیشتر به بافت‌های سالم می‌شدند.

امروزه از فناوری‌هایی استفاده می‌کنیم که شامل تصویربرداری دقیق، نرم‌افزارهای پیشرفته و سیستم‌های هوشمند شبیه‌سازی هستند. ابتدا بیمار را به‌صورت کامل فیکس (ثابت) و شبیه‌سازی می‌کنیم. سپس با استفاده از اطلاعات تصویربرداری اولیه (مثلاً سی‌تی‌اسکن یا ام‌آر‌آی) و نرم‌افزارهای تخصصی، دقیقاً محل تومور و بافت‌های سالم اطراف آن مشخص می‌شود.

تکنولوژی‌های جدید چگونه به دقت درمان کمک می‌کنند؟

یکی از فناوری‌های مهم، سیستم‌هایی با تیغه‌های متحرک (MLC – Multileaf  Collimator) است که به جای خروجی ثابت و چهارضلعی، می‌توانند به شکل تومور منطبق شوند. چون تومورها اغلب شکل منظمی ندارند، این تیغه‌ها با لغزیدن روی یکدیگر، پرتو را با شکل دقیق تومور تطبیق می‌دهند. همچنین، امکان تنظیم دوز اشعه بسته به پاسخ بیمار به شیمی‌درمانی نیز وجود دارد.

آیا جهت تابش اشعه نیز قابل تغییر است؟

بله. در گذشته اشعه فقط از چند زاویه محدود تابیده می‌شد، اما امروزه سر دستگاه می‌تواند همزمان بچرخد و از زوایای مختلف، اشعه را با دوز کنترل‌شده به محل تومور بتاباند. این کار موجب تمرکز بیشتر اشعه بر روی تومور و کاهش آسیب به بافت‌های سالم اطراف می‌شود.

محک به تازگی با کمک خیران دو دستگاه جدید رادیوتراپی را خریداری کرده است. تفاوت دستگاه‌های جدید با نمونه‌های قدیمی در چیست؟

در دو بُعد می‌توان به این موضوع اشاره کرد: اول، تصویربرداری. دستگاه‌های قدیمی تنها یک تصویر ساده می‌گرفتند، اما سیستم‌های جدید دارای سی‌تی‌اسکن داخلی هستند که امکان بررسی دقیق‌تر محل قرارگیری تومور و تنظیم درمان را فراهم می‌کنند.

دوم، نرم‌افزار و کنترل حرکت. در دستگاه‌های جدید، زبانه‌های متعددی برای تنظیم شکل پرتو وجود دارد که بسیار باریک‌تر و دقیق‌تر از قبل عمل می‌کنند. همچنین امکان کنترل همزمان حرکت دستگاه و زبانه‌ها وجود دارد. این قابلیت باعث می‌شود دوز درمانی با دقت بالاتری تنظیم و اجرا شود، در نتیجه به بافت سالم آسیب کمتری وارد می‌شود.

ثابت نگه‌داشتن کودک طی رادیوتراپی چقدر اهمیت دارد؟

ثابت بودن بیمار هنگام درمان بسیار حیاتی است، زیرا درمان باید با دقت بالا انجام شود. ما بیمار را در موقعیت دقیق فیکس می‌کنیم تا در هر جلسه دقیقاً به همان شکل قرار گیرد. اما طبیعی است که بدن در طول درمان حرکت‌های کوچکی مثل تنفس داشته باشد. دستگاه‌های جدید قادرند این حرکات طبیعی را تشخیص دهند و درمان را در فاز مناسبی از چرخه تنفسی انجام دهند یا حتی حرکت اندام داخلی را دنبال کنند و به‌طور تطبیقی اشعه را به تومور بتابانند.

آیا با این روش‌ها می‌توان گفت که ریسک عوارض کمتر شده؟

قطعاً. وقتی بتوانیم دوز اشعه را فقط به محل تومور محدود کنیم و همزمان بافت‌های سالم را تا حد ممکن حفظ کنیم، هم عوارض حاد و هم عوارض دیررس درمان کاهش می‌یابد. این موضوع برای کودکان، به‌ویژه به دلیل دوران رشد، اهمیت حیاتی دارد. تکنولوژی‌های نوین رادیوتراپی امروز به ما این امکان را می‌دهند که با حداکثر دقت، درمان مؤثرتر و کم‌عارضه‌تری ارائه دهیم.