خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ امروزه با توجه به تغییر ساختار شهرها و شیوه‌های نوین ارتباطی، تربیت افرادی آگاه و مسئولیت‌پذیر به عنوان شهروندان، اهمیت ویژه‌ای یافته است. این مسئله زمانی برجسته‌تر می‌شود که کودکان از همان سال‌های ابتدایی با مفاهیم اخلاقی و اجتماعی آشنا شوند و رفتارهای درست را بیاموزند. مجموعه ۶ جلدی «آداب شهروندی» نوشته کاسی مایر و ترجمه محمدرضا بهاری، که توسط نشر نردبان منتشر شده است، با زبان ساده و تصاویر جذاب، کودکان ۶ تا ۹ سال را با اصولی مانند صداقت، مسئولیت‌پذیری، نظم، معرفت و دوستی آشنا می‌کند و آنها را در مسیر تبدیل شدن به شهروندانی آگاه و مسئول همراهی می‌کند.
نیاز جامعه امروز به شهروندان مسئول و آگاه
به‌عنوان شهروندان یک کشور، ما مسئولیت‌هایی نسبت به هم‌وطنان و کشور خود داریم. یک شهروند مسئول نه تنها از حقوق خود استفاده می‌کند، بلکه وظایفی نسبت به جامعه هم دارد و آنها را به نحو احسن انجام می‌دهد. شهروندان مسئول، ستون مهمی در هر جامعه هستند و نقش حیاتی در توسعه آن کشور دارند.
شاید بخواهید نکات بیشتری را درباره این مسئولیت‌ها بدانید.
اگر بخواهیم چنین شهروندی باشیم ابتدا لازم است بدانیم فعالیت‌های اجتماعی مانند کار داوطلبانه، کمک به خیریه و حضور در جلسات عمومی، رعایت قوانین و مقررات مثل پرداخت مالیات به موقع و پرهیز از فعالیت‌هایی که به جامعه یا محیط‌زیست آسیب می‌رساند نکات مهمی است. همچنین پذیرش تفاوت‌ها و ترویج همبستگی اجتماعی و حفاظت از محیط‌زیست، بخشی از زندگی یک شهروند مسئول است.
پس شهروند مسئول کسی است که عضویت فعال در جامعه دارد و وظایف خود را نسبت به کشور و مردم آن انجام می‌دهد. در این راه مشارکت در فعالیت‌های مدنی، رعایت قوانین و مقررات، پرداخت مالیات و کمک به رفاه کلی جامعه ضروری است. همچنین فراموش نکنیم که احترام به حقوق و کرامت دیگران، پذیرش تنوع و ترویج همبستگی اجتماعی بخشی از این راه است.
تربیت شهروندی باید از سنین پایین آغاز شود
کودکی مرحله‌ای اساسی در رشد فرد در تمام ابعاد زندگی است، با این حال ضروری است که افراد از همان سنین پایین بتوانند به‌طور فعال در جامعه مشارکت کنند. آموزش این امر تا جایی مهم است که پرورش مهارت‌های لازم در این زمینه جهت نهادینه کردن فلسفه مشارکت در جامعه‌های زیادی مورد توجه قرار گرفته است.
گفته می‌شود که حالا جهان به شهروندان جدیدی نیاز دارد: فردی فعال که در زندگی عمومی، اجتماعی و فرهنگی مشارکت دارد، به‌گونه‌ای که مشارکت هم وسیله و هم هدف است و کانالی برای توسعه یک مدل سیاسی و اجتماعی نوین فراهم می‌کند (رومرو پرز و همکاران، ۲۰۲۱).
همه ما می‌دانیم که کودکی فراتر از دوره رشد جسمی است؛ زمانی است که بنیان‌های تفکر انتقادی، همدلی و آگاهی اجتماعی شکل می‌گیرند. طبق گزارش یونیسف (۲۰۲۲)، سرمایه‌گذاری روی کودکان نه‌تنها یک وظیفه اخلاقی، بلکه تصمیمی راهبردی برای توسعه پایدار است. با این نگاه می‌دانیم که کودکان و نوجوانان شهروندان آینده‌اند و نحوه آماده‌سازی آنان کیفیت دموکراسی آینده را تعیین می‌کند.
در این مسیر کودکان و نوجوانان باید فرصت داشته باشند قضاوت خود را شکل دهند و آزادانه دیدگاه‌هایشان را در مورد مسائلی که بر آنها اثر می‌گذارد بیان کنند، به‌طوریکه نظراتشان با توجه به سن و بلوغشان در نظر گرفته شود.
مشارکت مدنی کودکان نه‌تنها دموکراسی را تقویت می‌کند، بلکه آنان را به‌عنوان عاملان تغییر جامعه خود توانمند می کند. طبق نظر لیگو-ساگیل (۲۰۲۱)، مشارکت مؤثر کودکان در امور عمومی به تضمین جامعه‌ای عادلانه‌تر و فراگیرتر کمک می‌کند.
نقش کتاب‌های آموزشی کودکان بر تربیت شهروندانی آگاه
یک مطالعه نشان می‌دهد که کودکان نسبت به ویژگی‌ها و روش‌های عمل محیط خود غافل نیستند و درک و بهره‌برداری آنها بسیار پیچیده و در حال تحول است، و تحت تأثیر رسانه‌ها، تعاملات با همسالان و دیگران، و تجربه‌های شخصی آنها قرار دارد. دیدگاه ما بنابراین مخالف رویکردهایی است که کودکان را ناظر بی‌طرف می‌دانند، که به دلیل سن کم، فاقد بلوغ لازم برای داشتن صدای سیاسی یا درک عملکرد نهادهای اجتماعی و مشارکت شهروندی هستند.
با این مقدمه است که باید بگوییم کتاب‌های آموزشی کودکان نقش بسیار مهمی در پرورش شهروندان آگاه دارند. این کتاب‌ها اطلاعات پایه‌ای درباره حقوق، وظایف و ساختارهای اجتماعی را بیان می‌کنند و در نهایت از طریق داستان، مهارت‌های تفکر انتقادی، تحلیل موقعیت‌های اجتماعی و تصمیم‌گیری اخلاقی را در کودکان تقویت می‌کنند.
کتاب‌های آموزشی مفاهیمی مثل عدالت اجتماعی، احترام به تفاوت‌ها، همکاری جمعی و مسئولیت‌پذیری را عنوان می‌کنند. در این حالت است که فضایی برای پرسشگری کودکان فراهم می‌شود به‌گونه‌ای که آنها به جای پذیرش صرف اطلاعات، درباره مسائل اجتماعی، حقوق شهروندی و تأثیر رفتارهای فردی و جمعی بر جامعه سوال خواهند کرد.
معرفی مجموعه آداب شهروندی کتاب های نردبان
کتاب‌های این مجموعه ارزش‌های شخصیتی را معرفی می‌کنند که بخشی مهم از ویژگی شهروند خوب محسوب می‌شوند. هر کتاب با استفاده از تصاویر جذاب و بازی‌گونه، موقعیت‌هایی را نشان می‌دهد که هر ویژگی شخصیتی را به تصویر می‌کشند؛ از مهارت‌های رهبری گرفته تا مسئولیت‌پذیری و دوستی با دیگران. در پایان هر کتاب، از خوانندگان خواسته می‌شود تا درباره رفتار خود در چنین موقعیت‌هایی فکر کنند و نشان دهند چگونه هر ویژگی را به کار می‌برند.
تصاویر رنگی، شخصیت‌پردازی مناسب و داستان‌های قابل لمس باعث می‌شود کودکان با لذت بیشتری با مفاهیم کتاب ارتباط برقرار کنند. توربیت، شخصیت اصلی مجموعه، با کنجکاوی و شادابی خود، کودکان را در یادگیری همراهی می‌کند.
با انضباط باشیم، وظیفه شناس باشیم، درستکار باشیم، دوست خوبی باشیم، با معرفت باشیم و مفید باشیم عناوین کتاب‌های این مجموعه است. برای مشاهده کتاب کلیک کنید.
عبدالحکیم بهار مروج کتاب درباره این آثار می‌گوید: پرداختن به موضوعات شهروندی، راه و رسم زندگی، مهارت‌های زندگی، فعالیت‌های اجتماعی و… بنظرم از نیازهای مهم جامعه امروز است و چقدر خوب است که برای کودکان و نوجوانان به این موضوع توجه شود. امروز خوشبختانه هم انتشارات کتاب های کودک و نوجوان نردبان و هم ناشران دیگر به این موضوع توجه کرده‌اند که لازم است رنگ و لعاب بیشتری در این وادی دیده شود.
این فعال حوزه کتاب کودک معتقد است که بی‌تردید کتاب‌ها می‌توانند نقش یک مربی را ایفا کنند؛ مربیانی که بدون حضور مستقیم، با کودک ارتباط برقرار می‌کنند و به‌صورت غیرمستقیم به او می‌آموزند تا به سمت رفتارها و اقداماتی که برای رشد فردی و اجتماعی‌اش تعریف شده‌اند حرکت کند.
بهار می‌گوید: لازم است این کتاب‌ها متناسب با سن کودکان طراحی شوند تا مطالب برایشان قابل درک و پذیرش باشد. سادگی متن، انتخاب موضوعات مرتبط با زندگی روزمره، و تصویرگری متناسب با پیام کتاب اهمیت بسیاری دارد. همچنین چارچوب داستانی باید به‌گونه‌ای باشد که کودک در جریان قصه، با مفاهیم شهروندی آشنا شود و آنها را در زندگی خود تمرین کند.
او ادامه می‌دهد: کتاب‌هایی که در حوزه شهروندی و مسائل اجتماعی نوشته می‌شوند، نیازمند معرفی و تحلیل توسط والدین، مربیان و تسهیلگران هستند. جمع‌خوانی در باشگاه‌های کتاب‌خوانی، برگزاری اردوهای کتاب‌خوانی و حتی لمس مفاهیم کتاب در محیط واقعی می‌تواند به پذیرش بهتر این مفاهیم توسط کودکان کمک کند.
∎