سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - رویا سلیمی؛ یک سال از درگذشت نویسنده و معلمی فقید و دردمند می‌گذرد. محمود حکیمی با بیش از ۱۳۲ عنوان کتاب در حوزه داستان‌های دینی و تاریخ اسلام و تمدن، یکی از برجسته ترین چهره‌های فرهنگی و هنری معاصر محسوب می‌شود.
معلمی که نویسندگی را به عنوان دغدغه کار فرهنگی و آگاهی بخشی برای نسل جوان برگزید و از دل ارتباط مستمر و رودر رو با مخاطب کودک و نوجوان، طبق نیازسنجی درست و به موقع، دست به قلم می‌شد.
نیازسنجی در آثار محمود حکیمی یکی از فاکتورهای اساسی در تاثیرگذاری آثار او محسوب می‌شود. به مناسبت اولین سالگرد درگذشت ایشان، فیلم مستند «پیرو مکتب محبت» به نویسندگی و کارگردانی فرشاد اکتسابی از شبکه مستند پخش شد. این مستند سعی دارد با طرح موضوعات اساسی در کار حرفه‌ای حکیمی، شناختی از جایگاه و تاثیرگذاری او در سال‌های پیش و پس از انقلاب ارائه دهد.
نریشنی با صدام گرم بهروز رضوی
فیلم با نریشنی از بهروز رضوی در برنامه «کتاب شب» آغاز می‌شود. به گفته راوی این برنامه بهانه‌ای برای ساخت مستند پرتره از محمود حکیمی است. این تمهید در طول مستند چندین بار دیگر تکرار می‌شود و نریشن رضوی در خلال فیلم بخشی از معرفی سوژه را بر عهده دارد. این معرفی در کنار بهانه روایت، به اهمیت و جایگاه کتاب در برنامه‌های فرهنگی نیز تاکید دارد.
در ادامه مستندساز در هم‌نشینی با سوژه خود و گپ‌وگفت در خصوص کودکی و سیر نویسندگی محمود حکیمی، بخشی از روایت خود را از راوی دست اولی اتخاذ می‌کند که در سال‌های پایانی زندگی خود به سر می‌برد و این خود ارزش کار او را در مقام مستندساز بالا می‌برد.
پلان‌های گفت‌وگو با استاد حکیمی بسیار شیرین و شیوا و بلاواسطه مخاطب را با سوژه روبرو می‌کند. شیرینی بیان و بی پیرایگی استاد حکیمی در روایت زندگی خود، لحن مستند را صمیمانه و دلپذیر می‌کند. ضمن اینکه در میانه این گفت‌وگوها برخی صحبت‌ها و برخوردها، مجالی برای شناخت بهتر روحیه و خلقیات سوژه است.
مخاطب در مواجهه با چنین تک لحظه‌هایی که میان فیلمساز و سوژه شکل می‌گیرد، به شوخ طبعی و خوش مشربی محمود حکیمی پی می‌برد. ضمن اینکه این گفت‌وگوها در سال‌های پایانی زندگی استاد، از ارزش تاریخی و اسنادی بسیاری برخوردار است. راوی دست اول در کنار دیگر راویان استفاده شده در مستند، اهمیت و جایگاه ویژه‌ای پیدا می‌کند و شناخت سوژه نویسنده‌ای با چنین آوازه‌ای را فراتر از اطلاعات موجود در جستجوگرهای معمول خواهد ساخت.
جهان وسیع نویسنده
نکته دیگر توجه مستندساز به کتاب در نسبت با نویسنده است. شناخت نویسنده از خلال آثاری که خلق کرده و جایگاه و نقش آن آثار در فضای سیاسی و اجتماعی پیش و پس از انقلاب اهمیت دارد. نوشتن آثار همراه با نیازسنجی جامعه هدف، کارکرد صرف هنری آثار حکیمی را به کارکردی سیاسی و اجتماعی بدل کرده است و این موضوع به خوبی در دل مستند بازگو می‌شود.
نکته مهمی که یکی از کارشناسان در مستند نسبت به آثار حکیمی مطرح می‌کند جهان وسیعی از تاثیرگذاری این نویسنده را پیش روی مخاطب باز می‌کند. اینکه آثار محمود حکیمی در کنار دکتر علی شریعتی، ویژگی مشترک میان مبارزان علیه رژیم پهلوی بود. این موضوع بسیار مهم که در گفته‌های دکتر مهدی کاموس در مستند طرح می‌شود، جایگاه سوژه را در نگاه مخاطب چندین پله بالاتر برده و کارکرد موثر او را فراتر از نویسنده‌ای دارای ذوق ادبی نشان می‌دهد.
شناخت این نگاه از انتخاب کارشناسانی ناشی می‌شود که مستندساز به درستی آنها را در کار خود لحاظ کرده و با کسانی پیرامون شخصیت و جایگاه ادبی و اجتماعی سوژه صحبت می‌کند که شناخت جامعی از آثار، زندگی، تاثیرات و جهان‌بینی شیعی محمود حکیمی دارند.
نکته حائز اهمیت دیگر، توجه به روحیه و منش مسلمانی محمود حکیمی در این مستند است. در بخشی از گفته‌های راویان اشاره‌ای به تجربه آموزگاری محمود حکیمی برای دانش آموزان نابینا می‌شود. این اشاره شناخت دیگری از وجه متفاوت تر نویسنده‌ای ارائه می‌کند که در دل مستند، دین را به تمامی محبت خداوند به انسان و محبت انسان‌ها به یکدیگر تعریف می‌کند.
مستندهایی درباره محمود حکیمی
در ادامه با نگاه جستجوگرانه، اکتسابی سراغ یکی از دانش آموزان نابینای استاد رفته و او به عنوان وکیل دادگستری از تاثیر سخنان و سکنات استاد حکیمی در زندگی خود و دیگر دانش آموزان می‌گوید. اشاره به این وجوه زندگی سوژه، با نام اثر انطباق برقرار کرده و بر دردمندی و دردآگاهی استاد حکیمی تاکید می‌کند.
در کنار فیلم مستند «پیرو مکتب محبت»، مستندهایی به نام‌های «در جستجوی حقیقت گمشده» و «فیروزه» نیز از زندگی و زمانه محمود حکیمی ساخته شده است. به نظر می‌رسد توجه به نویسندگانی دردمند و موثر در دل طبقات مختلف اجتماعی وقتی می‌تواند موثر واقع شود که پرتره آنها تنها بیان زندگی از نگاه تاریخ ادبیات نباشد. بلکه نسبت او با جامعه و زمانه خویش و تاثیر و تاثراتی که آثار او به وجود آورده نیز نیازمند بررسی و شناخت است.
کارکرد دیگر این گونه مستندهای پرتره در کنار ترغیب به شناخت و مطالعه آثار این بزرگان، معرفی کتاب‌ها و نقش آنها در دل اتفاقاتی است که تاریخ را رقم زده و می‌تواند همواره الگویی مناسب برای مطالعه مخاطبان عرضه کند. مستند «پیرو مکتب محبت» واجد چنین ویژگی‌هایی است.
∎