سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - یوسف ملایی: کلانشهر بندرعباس مرکز استان استراتژیک هرمزگان با پیشینه‌ای کهن در حوزه فرهنگ، تجارت و تمدن، نقش بسزایی در جنوب ایران ایفا کرده و می‌کند ولیکن تاریخ مکتوب و رسمی آن در قالب کتابفروشی‌ها و چاپخانه‌ها از نیمه دوم قرن چهاردهم شمسی شکل تازه‌ای به خود گرفت. نخستین نقطه آغاز این جریان فرهنگی را باید در تأسیس کتابفروشی «ابن‌سینا» توسط زنده‌یاد محمد بهمنی چاهستانی (معروف به بهمن‌زاده) دانست.
تاریخچه چاپ در هرمزگان
هرمزگان ۶۶ چاپخانه دارد که از سال ۱۳۳۰ تا سال ۱۴۰۲ به مدت ۷۲ سال در هفت شهرستان این استان گشایش یافته‌اند. از این تعداد، ۱۰ مرکز غیر فعال هستند. جالب است که پنج چاپخانه نخست این جغرافیا نیز در بندرعباس، مرکز استان، راه‌اندازی شده‌اند.
«گامبرون»، «ابن سینا»، «گوتنبرگ»، «سپاهان»، «دنیای چاپ»، «هرمزگان»، «سهند»، «چاپ سبز»، «آرام» و «نیما»، دیرینگی صنعت چاپ و نشر در هرمزگان را به نام خود سند زده‌اند. در این گزارش، روایت صادقی از چگونگی شکل‌گیری، سیر تحولات، روند فعالیت آن‌ها از آغاز تا اکنون بررسی شده است.
نخستین چاپخانه رسمی بندرعباس
چاپخانه «گامبرون» نخستین چاپخانه رسمی بندرعباس است که سال ۱۳۳۰ توسط مرحوم نیک آئین در ضلع جنوبی بازار قدیم فعالیت خود را آغاز کرد. این چاپخانه پس از چند بار تغییر مدیریت و تغییر مکان، هم اینک با مدیریت هادی کریمی در بلوار سیدجمال الدین اسدآبادی در کنار دبستان دانشگاه و در نزدیکی چاپخانه «نیما» و «سپاهان» قرار دارد.
راه‌اندازی دومین چاپخانه بندرعباس
در سال ۱۳۴۶ خورشیدی، محمد بهمنی چاهستانی، فرهنگی دلسوز و علاقه‌مند به ترویج دانش، در نبش سمت چپ میدان شریعتی (شاه‌حسینی سابق) اقدام به تأسیس کتابفروشی «ابن‌سینا» کرد. این کتابفروشی نخستین محل رسمی عرضه کتاب در بندرعباس بود و به‌سرعت به یکی از پایگاه‌های فرهنگی شهر بدل شد. مدتی بعد، بهمنی چاهستانی با یک دستگاه چاپ ملخی، دومین چاپخانه رسمی بندرعباس را نیز با همان نام «ابن‌سینا» در کنار کتابفروشی خود راه‌اندازی کرد. این چاپخانه در چاپ و نشر آثار محلی و انقلابی نقش مؤثری داشت.
تاسیس نخستین چاپخانه دارای اُفست در بندرعباس
حدود نیم قرن پیش، بهمنی چاهستانی نخستین فردی بود که از بندرعباس به آلمان رفت و یک دوره چند ماه تخصصی برای کار با چاپ اُفست را گذراند و از همان‌جا این دستگاه را خریداری کرد و به بندرعباس آورد و کار چاپ و انتشار آثار را آغاز کرد.
نخستین کتاب چاپ‌شده در هرمزگان
چاپخانه ابن‌سینا نقش مهمی در رشد صنعت نشر در استان هرمزگان ایفا کرد. کتاب «چگونگی صید مروارید در آب‌های خلیج فارس در سال ۱۳۵۷» نخستین کتاب چاپ‌شده در هرمزگان است. سال بعد کتاب «بندرلنگه در ساحل خلیج فارس» و سال ۱۳۵۹ نیز کتاب «بندر کنگ شهر دریانوردان و کشتی سازان» هرسه به قلم حسین نوربخش در این چاپخانه چاپ و منتشر شد که نقطه آغازی برای تاریخ نشر مستقل استان به‌شمار می‌رود.
بنیانگذار صنعت چاپ کتاب در هرمزگان
محمد بهمنی چاهستانی با شهرت فرهنگی «بهمن‌زاده» در نخستین روز از پاییز سال ۱۳۱۷ خورشیدی در روستای چاهستان در شرق بندرعباس دیده به جهان گشود. به دلیل مهاجرت خانوادگی بواسطه شغل پدر به آبادان، دیپلم ریاضی و فیزیک را در آنجا گرفت. سپس به مدت دو سال در دانشکده افسری تهران تحصیل کرد اما به‌علت ناسازگاری با روحیات فردی، ترک تحصیل کرد و پس از آن به زادگاهش بندرعباس بازگشت. او در کنار تدریس، در سال ۱۳۴۶ خورشیدی با هدف گسترش فرهنگ کتاب‌خوانی در استان، «ابن‌سینا» نخستین کتابفروشی بندرعباس را تأسیس کرد. او پس از سال‌ها فعالیت در حوزه فروش کتاب، دومین چاپخانه بندرعباس را نیز با همان نام «ابن‌سینا» تأسیس کرد.
«بهمن‌زاده» با گسترش فعالیت‌های فرهنگی و تمرکز بر چاپ و نشر، از شغل معلمی استعفا داد و تمام‌وقت به مدیریت چاپخانه پرداخت. در ادامه، نیز به یکی از دوستان خود با اصالت بستکی که از عراق رانده شده بود، اجازه داد تا کتابفروشی را برای امرار معاش اداره کند.
چاپخانه «خلیج فارس» یکی از قدیمی‌ترین چاپخانه‌های بندرعباس است که در محله سرریگ بندرعباس، محدوده پشت دادگستری به همت علی نصیری از هموطنان آذری زبان بنیان نهاده شد. سپس مدیریت این چاپخانه به رشیدی از استان تهران و صادقی از استان اصفهان رسید. طبق اظهارات پیشکسوتان عرصه چاپ استان با حروفچینی سربی در این چاپخانه، کتاب هم چاپ می‌شد اما در لیست چاپخانه‌های استان اثری از آن نیست.
چاپخانه سپاهان
چاپخانه سپاهان در محله نظر آباد بندرعباس و در خیابان سید جمال الدین اسدآبادی واقع شده است. این چاپخانه سال ۱۳۵۴ به همت مرتضی طهماسبی در مکان فعلی آغاز به کار کرد. مالکیت این مرکز سال ۱۳۷۰ به ناصر فلکیان واگذار شد و از سال ۱۳۷۴، مالکیت و مدیریت چاپخانه سپاهان به علی بابایی از فرهنگ دوستان اهل یزد رسید و همچنان با یک تیم حرفه‌ای این مرکز اداره می‌شود.
چاپ روزنامه و کتاب در بندرعباس
در این چاپخانه، همه امور چاپ، لیتوگرافی و افست و همه محصولات کاغذی تهیه می‌شود. روزنامه «صبح ساحل» قدیمی‌ترین نشریه فعال هرمزگان که از ۱۲ آذر ۱۳۶۴ آغاز به چاپ کرد در اوایل در چاپخانه سپاهان چاپ و منتشر می‌شد. چاپ کتاب نیز یکی دیگر از فعالیت‌های این چاپخانه است.
چاپخانه سپاهان در ضلع شمالی و چاپخانه «نیما» در ضلع غربی سه راه پلنگ صورتی قرار دارند و جزو آشناترین برندهای صنعت چاپ هرمزگان تلقی می‌شوند.
چاپخانه گوتنبرگ
چاپخانه «گوتنبرگ» هم از قدیمی‌ترین چاپخانه‌های استان است که از سوی وحید ریاحی در حوالی میدان ابوذر (اتوتاژ سابق) در بندرعباس راه‌اندازی شد و همچنان به عنوان یکی از پیشگام صنعت چاپ، فعالیت دارد.
چاپخانه نیما
چاپخانه «نیما» با درایت ناصر فلکیان یکی از پیشکسوتان صنعت چاپ هرمزگان، در تاریخ ۲۱ آبان ۱۳۷۳، مصادف با سالروز تولد نیما یوشیج بنیانگذار شعر نو پارسی و ملقب به «پدر شعر نو»، نام‌گذاری شده است. این چاپخانه جزو شناخته شده‌ترین چاپخانه استان است.
چاپخانه‌های غیرفعال هرمزگان
سند «دنیای چاپ» شاخص‌ترین چاپخانه غیر فعال هرمزگان به نام زنده‌یاد «محمدعلی بهمنی» ثبت شده است. این چاپخانه سال ۱۳۵۶ در چهارراه محله نخل ناخدای بندرعباس به سمت پایانه مسافربری قرار داشت که پس از استاد، مدیریت آن به بهمن بهمنی فرزند او رسید و پس از بازنشستگی او نیز چاپخانه تعطیل شد.
چاپخانه «آرام» با صاحب امتیازی غلامرضا رئیسی صمدی، چاپخانه «خانه چاپ» با صاحب امتیازی غلامحسین عطایی دریایی، چاپخانه «صدری» با صاحب امتیازی محمد ترابی زاده، چاپخانه «سیدالشهدا» با صاحب امتیازی حبیب‌الله عسکری، چاپخانه «گلبرگ» با صاحب امتیازی احمدعلی صادقی، چاپخانه «آریا» با صاحب امتیازی وحید قنبری، چاپخانه «چاپ سرای دانش هرمزگان» با صاحب امتیازی غلامعباس اسدپور، چاپخانه «ساحل» با صاحب امتیازی رحمت الله عسکری، چاپخانه «حافظ» با صاحب امتیازی سجاد صالحی زاده و چاپخانه «نورالثقلین» با صاحب امتیازی حمزه غلامی، همه در بندرعباس به دلایل مختلف غیر فعال شده‌اند.