به گزارش خبرنگار موسیقی ایرنا، موسیقی همواره در تاریخ جنگ‌ها و درگیری‌های نظامی دنیا نقش تاثیرگذاری برای تهییج مبارزان و تقویت روحیه آنان داشته است. ایران زمانی با حمله بعثی‌های عراق مواجه شد که در روزهای ابتدایی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی قرار داشت؛ جنگ تحمیلی ۳۱ شهریور سال ۱۳۵۹ آغاز شد، زمانی که مردم ایران مراحل ابتدایی انقلاب اسلامی را در تمام زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی تجربه می‌کردند که موسیقی نیز بخشی از آن بود.
در آن زمان هیچ پیشینه‌ای برای ساخت آثار موسیقایی مرتبط با دفاع مقدس وجود نداشت. با این وجود، برخی از هنرمندان موسیقی سعی کردند با ساخت آثاری همچون سرودهای حماسی ضمن تقویت روحیه رزمندگان، روایت ایثارگری‌ها و مجاهدت‌های آنان با زبان موسیقایی، مردم را با این جریان همراه کنند.
همچنین برخی از هنرمندان موسیقی در جریان هشت سال دفاع مقدس برای روحیه‌بخشی به رزمندگان در مناطق جنگی حضور پیدا کرده و آثاری را برای آنان اجرا کردند اما متاسفانه نامی از این هنرمندان ثبت نشده است.
به مناسبت هفته دفاع مقدس با پدرام جوادزاده عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، کارشناس و پژوهشگر موسیقی که تاکنون پژوهش‌هایی را در حوزه موسیقی دفاع مقدس انجام داده درباره نقش موسیقی در دوران دفاع مقدس، تاثیر آن بر جامعه و به خصوص رزمندگان، تاثیر آثار موسیقایی دفاع مقدس بر تولیدات آثار موسیقی در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، تولید آثاری در این حوزه متناسب با ذائقه نسل جوان گفت و گو کرده‌ایم که در ادامه می‌آید.
کاربرد «موسیقی جنگ» برای دفاع مقدس
جوادزاده درباره وجود گونه‌ای به نام موسیقی دفاع مقدس به خبرنگار ایرنا اظهارداشت: گونه موسیقی جنگ در این حوزه قابل فهم است؛ در تاریخ معاصر ایران، موسیقی جنگ همسو با هشت سال دفاع مقدس وجود داشته است اما موسیقی دفاع مقدس به عنوان گونه‌ای از موسیقی که چارچوب‌های مشخصی در این حوزه داشته باشد را به رسمیت نمی‌شناسم.
وی گفت: در هشت سال دفاع مقدس با موسیقی مواجه هستیم که به محتوای جنگ و موضوع‌های مرتبط به آن می‌پردازد، در این حوزه آثاری در گونه‌های متنوع موسیقی همچون پاپ، موسیقی دستگاهی، موسیقی نواحی و ارکسترال ساخته شدند، همچنین در این حوزه با موسیقی صرف مواجه نیستیم که هنرمندی در گروه یا ارکستری سازی را بنوازد، مداحی که نقش موثری در هشت سال دفاع مقدس داشته نیز گونه‌ای از موسیقی است.
این پژوهشگر افزود: همچنین تلاوت قرآن، دعاهایی که شب‌های عملیات با صوت‌های زیبا توسط رزمندگان خوانده می‌شد، گونه‌ای از موسیقی مذهبی هستند که کارکرد آنها در زمان جنگ متفاوت می‌شوند و کارکرد موسیقی جنگ را پیدا می‌کنند، باید دقیق‌تر به موسیقی در دوران دفاع مقدس بپردازیم و کاربرد واژه «موسیقی جنگ» در این حوزه مناسب‌تر است.
نقش موسیقی در هشت سال دفاع مقدس
جوادزاده درباره نقش موسیقی در هشت سال دفاع مقدس و تاثیری آن بر جامعه به خصوص رزمندگان بیان کرد: موسیقی در این دوران برای تهییج و روحیه‌بخشی رزمندگان در دفاع از میهن و سرزمین تاثیرگذار بود، همچنین در حوزه جنگ فقط مفاهیمی همچون حماسه و شجاعت مطرح نیست بلکه مفاهیم دیگری همچون حرمان، ناامیدی، غم، خشم، درد، مرگ در خط مقدم و خاکریز و حتی بمباران‌ها و تخریب منازل در سطح شهر همچون جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، مطرح است.
وی اظهارداشت: براین اساس کارکرد موسیقی در جنگ، پاسخ به نیازهای روانی افراد در موقعیت‌های متفاوت است، به همین دلیل می‌توان با مضامین عاشقانه، حماسی، خشم و نفرت درباره جنگ سخن گفت و در دوره دفاع مقدس هم موسیقی کارکردش همین بوده است.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات گفت: با توجه به پژوهش‌ها و مصاحبه‌هایی که با برخی از رزمندگان هشت سال دفاع مقدس داشتم، بعید می‌دانم که آنان در شب عملیات و خطوط مقدم قطعه موسیقی یا سرودی را می‌شنیدند، عموما دعا و مداحی داشتند.
جوادزاده افزود: در هشت سال دفاع مقدس، همواره بخش فرهنگی گردان‌ها، برنامه‌هایی را برای روحیه‌بخشی به رزمندگان اجرا می‌کرد که موسیقی نیز از جمله آنها بود، با این وجود، وقتی از موسیقی جنگ در دفاع مقدس صحبت می‌کنیم باید به نقش مداحی بیشتر توجه کنیم.
وی بیان کرد: به عنوان مثال مداحی «کربلا کربلا ما داریم می‌آییم» با صدای اکبر شریعت از لحاظ محتوا و موسیقی اثر ارزشمندی است و وقتی آن را در یکی از قسمت‌های مستند «روایت فتح» شهیدمرتضی آوینی می‌شنویم، شور و حال خاصی در ما ایجاد می‌شود، بنابراین باید در مورد آثاری که رزمندگان می‌شنیدند از مداحی و دعا خواندن بیشتر صحبت کنیم تا موسیقی.
این کارشناس موسیقی درباره آثار موسیقایی ماندگار دفاع مقدس اظهارداشت: نوحه‌های «ممد نبودی ببینی» به مناسبت آزادسازی خرمشهر و به یاد شهید محمدعلی جهان‌آرا با شعری از جواد عزیزی، خوانندگی حسین فخری، «کربلا کربلا ما داریم می‌آییم» و سرود «خجسته باد این پیروزی» با شعری از حمید سبزواری، آهنگسازی احمدعلی راغب و خوانندگی محمد گلریز از آثار ماندگار دفاع مقدس هستند.
جوادزاده گفت: این آثار ضمن داشتن پیوند مناسب میان شعر و موسیقی و روایت بسیار ساده و بی‌تکلف، از نگاه موسیقایی، ملودی‌های گیرا و بسیار درستی دارند. با نبض وجودی انسان‌ها راحت ارتباط برقرار می‌کنند و برخلاف آثار امروزی، تنظیم‌های ساده‌ای دارند و تاکنون با تنظیم‌ها و ساختارهای موسیقایی مختلف؛ موسیقی دستگاهی و حتی رپ اجرا شدند.
تاثیر آثار موسیقایی دفاع مقدس بر آثار جنگ ۱۲روزه
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات درباره تاثیر آثار موسیقایی دفاع مقدس بر تولیدات موسیقایی جنگ تحمیلی ۱۲روزه بیان کرد: شاهد تاثیری در این حوزه نیستیم؛ به دلیل اینکه ارتباط هنرمندان موسیقی با تاریخ و گونه موسیقی جنگ قطع شده است و به این واسطه هنرمندان در جنگ ۱۲ روزه آثار ارزشمندی را با بهره‌مندی از تجربیات هشت سال دفاع مقدس نساختند و به جز اثر «علاج» محسن چاوشی، اثر قابل توجه دیگری در این مدت ساخته نشد.
وی افزود: مدت زمان جنگ تحمیلی ۱۲ روزه با هشت سال دفاع مقدس، قابل مقایسه نیست، در جنگ ۱۲ روزه غافلگیر شدیم تا در زمانی که بتوانیم شرایط را کنترل کنیم، جنگ تمام شد اما در جنگ هشت ساله، هشت سال فرصت داشتیم تا از غافلگیری خارج شویم، بسیاری از افراد شهید یا جانباز شدند، حدود ۱۲۷ هنرمند موسیقی در دفاع مقدس شهید شدند، برخی از هنرمندان موسیقی نیز جبهه رفتند و با الهام از آن فضا، آثاری را ساختند اما در ۱۲ روز، فرصتی برای ساخت موسیقی ارزشمند نداشتیم.
اهمیت شکل‌گیری پدافند فرهنگی
جوادزاده درباره ساخت آثار موسیقایی با مضامین دفاع مقدس متناسب با سلایق نسل جوان در شرایط فعلی کشور اظهارداشت: در این شرایط باید تدابیر لازم را برای شکل‌گیری پدافند فرهنگی بیندیشیم اما به موضوع‌های فرهنگی کمتر توجه می‌شود و با بحران مدیریتی جدی در این حوزه مواجه هستیم، در کشوری که جنگی را پشت سر گذاشته و در آستانه جنگ مجدد قرار دارد و با اتفاقات و مسائل سیاسی مختلفی مواجه است، برخی از هنرمندان و گروه‌های موسیقی به طرز شگفت‌آوری برای عادی‌سازی شرایط کنسرت‌هایی را در سطح شهر برگزار می‌کنند.
وی خاطرنشان کرد: در این شرایط باید ایجاد پدافند فرهنگی مورد توجه قرار گیرد که یکی از ابزارهای آن موسیقی است و باید بتوانیم با ساخت و اجرای موسیقی مناسب روان جامعه را برای مقابله با جنگ، بحران‌ها و آسیب‌ها آماده کنیم تا افراد مقاومت بیشتری در برابر آنها داشته باشد.
این پژوهشگر موسیقی گفت: در این حوزه باید تمام سلایق موسیقی افراد جامعه را به رسمیت بشناسیم و متناسب با آن برنامه‌ریزی کنیم؛ هدف ما حفظ کشور و ملت ایران است و باید آثاری را متناسب با سلایق گوناگون با گرته‌برداری و با نگاهی به نغمات ایرانی با موضوع‌های میهن، حماسه، درد و جنگ بسازیم تا بتوانیم به ذائقه جامعه پاسخ دهیم.
جوادزاده افزود: مادامی که چندگانگی سلیقه موسیقایی در میان اقشار مختلف مردم به خصوص جوانان را به رسمیت نشناسیم، راه به جایی نخواهیم برد؛ در نهایت جوانان باید برای مبارزه آماده شوند و از کشور دفاع کنند، اگر سلیقه آنان نامناسب است، نهادهای فرهنگی برای شکل‌دادن سلیقه آنان مقصر هستند. اکنون زمان اصلاح سلیقه نیست، باید به نیازهای افراد پاسخ دهیم و آنان را از لحاظ روانی برای مقاومت آماده کنیم.