«ماهی در قلاب» در نگاه اول شاید صرفاً یک اثر سینمایی کودک باشد؛ اما این فیلم درواقع، حامل یک هویت دووجهی است: هم نماینده سینمای کودک تاجیکستان و هم ادامه‌دهنده مسیر حرفه‌ای سینمای کودک ایران. ترکیب این دو حوزه، به‌علاوه ویژگی‌های مضمونی و فنی اثر، ظرفیت‌های بی‌سابقه‌ای برای حضور در جشنواره‌های معتبر جهانی به همراه دارد.

فراتر از نقش نمایشی، جشنواره‌های سینمایی همچون شبکه‌ای پرتحرک برای ایجاد و گسترش روابط حرفه‌ای عمل می‌کنند. این فضا، فیلم‌سازان را با هم‌صنفان، استادان کهنه‌کار، تهیه‌کنندگان و دیگر اثرگذاران صنعت سینما پیوند می‌دهد. چنین ارتباطاتی اغلب آغازی برای همکاری‌های نوآورانه، پروژه‌های مشترک و جلب حمایت مالی است و آینده‌ای پربار را نوید می‌دهد.

در شلوغی و هیاهوی جشنواره‌ها، برخوردهای غیرمنتظره و آشنایی‌های ارزشمند شکوفا می‌شود؛ روابطی که می‌توانند به همکاری‌های ماندگار و شبکه‌های حمایتی قوی بدل شوند.

این پیوندها، شانس فیلم‌سازان را برای دستیابی به منابع، بودجه و امکانات لازم جهت پیشبرد آثار کنونی و طرح‌های آتی، به‌طرز چشمگیری افزایش می‌دهند؛ کمااینکه نقطه شروع حضور فیلم «ماهی در قلاب» در میدان رقابت‌های جهانی را تجربه سی‌وهفتمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان رقم زده است و انتظار می‌رود ادامه‌ای پرشور و پویا پیش رو داشته باشد.

آغاز پرشور

حضور «ماهی در قلاب» در جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان عملاً حکم یک سکوی پرتاب را دارد. جشنواره‌ای که نزدیک چهار دهه است با دقت معیارهای زیبایی‌شناسی، پیام اخلاقی و نوآوری را می‌سنجد و فیلم‌هایی را به نمایش می‌گذارد که هم کیفیت فنی و هم انسجام روایی داشته باشند.

موفقیت یا حتی صرفاً حضور در چنین بستری، به خودی خود امتیازی برای رزومه بین‌المللی فیلم و سازندگان آن است؛ چراکه برخی دیگر از جشنواره‌های این حوزه هم به آثار معرفی‌شده در این جشنواره بها می‌دهند.

جشنواره‌های کودک، به‌ویژه در اروپا، نظیر جشنواره‌های مشابه چون Giffoni ایتالیا یا CinéKid هلند و... به دنبال مضامینی هستند که در عین سادگی، قدرت برانگیختن هم‌زمان کودک و بزرگسال را داشته باشد. «ماهی در قلاب» بر محور مفاهیمی چون خانواده، مهرورزی، صداقت و تاب‌آوری ساخته شده است که فراتر از جغرافیا قابل درک‌اند و برای داوران بین‌المللی، نشانه توانایی فیلم در خلق زبانی مشترک با مخاطب جهانی محسوب می‌شوند.

همچنین، تأکید فیلم بر عناصر بومی چون لباس‌ها، آداب و طبیعت، نه تنها حس اصالت را تقویت می‌کند بلکه به جشنواره‌ها فرصتی برای نمایش تنوع فرهنگی و جغرافیایی می‌دهد.

یکی از شانس‌های کم‌نظیر «ماهی در قلاب» وجود زبان فارسی (با گویش تاجیکی) در دیالوگ‌هاست

یکی از شانس‌های کم‌نظیر «ماهی در قلاب» وجود زبان فارسی (با گویش تاجیکی) در دیالوگ‌هاست. این زبان، با زیرساخت ادبی غنی و موسیقی آوایی خاص، برای مخاطبان خارجی از منظر شنیداری جذاب و متفاوت است. بسیاری از جشنواره‌ها برای آثار غیرانگلیسی امتیاز ویژه‌ای در نظر می‌گیرند، به‌خصوص هنگامی که زیرنویس دقیق و وفادار به متن اصلی ارائه شود.

در «ماهی در قلاب» ارزش‌های هنری را نیز نباید دست‌کم گرفت. مدیریت فیلم‌برداری، طراحی صدا و تدوین اثر، به‌وضوح از تجربه سینمای ایران و توفیقات تاجیکستان در عرصه سینما و تولید آثار کودکِ موفق ایرانی اثر پذیرفته است. ترکیب لوکیشن‌های چشم‌نواز تاجیکستان با فیلم‌برداری حرفه‌ای، رنگ‌بندی دقیق و صداگذاری با کیفیت، موجب شده فیلم استانداردهای فنی مورد انتظار جشنواره‌ها را داشته باشد.

این مزیت را نباید ساده گرفت؛ چراکه بسیاری از تولیدات کودک در کشورهای با سینمای محدود، به دلیل همین کمبودهای فنی، حتی مرحله انتخاب‌ اولیه جشنواره‌ها را پشت سر نمی‌گذارند.

تفاوت‌سازی با آثار متداول جشنواره‌ها

در بیشتر جشنواره‌های جهانی، آثار آسیای میانه حضوری کم‌رنگ دارند و در صورت حضور، اغلب به ژانر مستند محدود می‌شوند. «ماهی در قلاب» به‌عنوان یک اثر داستانی با بازیگر کودک شیرین و مستعد، لایه‌های دراماتیک و تصویرپردازی غنی، می‌تواند همان عنصری باشد که برای انتخاب‌کنندگان جذابیت خاص دارد. به‌این‌ترتیب ناشناختگی سینمای کودک تاجیکستان، در اینجا به مزیت بدل می‌شود: «صدای تازه از سرزمینی کمتر دیده‌شده».

سینمای کودک ایران، با جشنواره‌هایی مثل «بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان»، بستر مناسبی برای معرفی آثار مشترک با کشورهای هم‌زبان دارد. حضور «ماهی در قلاب» در چنین رویدادهایی، نه تنها به دیده‌شدن بیشتر آن در فضای رسانه‌ای ایران کمک می‌کند، بلکه جایگاه آن را در شبکه‌های توزیع منطقه‌ای ارتقا می‌بخشد.

تجربه موفق در چنین جشنواره هایی می‌تواند راه را برای ثبت فیلم در جشنواره‌هایی چون: پCinéKid (هلند) با تمرکز بر نوآوری در محتوای کودک؛ Lucas International Festival (آلمان) که به آثار با محوریت دوستی ملت‌ها امتیاز می‌دهد؛ Asia Pacific Screen Awards که به تولیدات فرهنگی بومی اهمیت می‌دهد و Zlín Film Festival (جمهوری چک) و نظایر آن‌ها باز کند.

آثار مشترک سینمایی، به‌ویژه میان کشورهایی که پیوندهای تاریخی و زبانی دارند، برای نهادهای فرهنگی جذابیت زیادی دارند

کلید موفقیت در این مرحله که با رعایت ارزش‌های فیلم، می‌تواند در جشنواره بین‌المللی فیلم کودک هند؛ «فیل طلایی»، جشنواره بین‌المللی فیلم کودکان نیویورک، جشنواره بین‌المللی فیلم کودک شیکاگو، جشنواره بین‌المللی فیلم کودکان و نوجوانان اولو (فنلاند)، جشنواره بین‌المللی فیلم کودک پکن با عنوان «جایزه گل طلایی» و... دنبال شود، برنامه‌ریزی پخش بین‌المللی بر اساس تقویم جشنواره‌ها و هماهنگی ترجمه و تبلیغات است.

آثار مشترک سینمایی، به‌ویژه میان کشورهایی که پیوندهای تاریخی و زبانی دارند، برای نهادهای فرهنگی جذابیت زیادی دارند. سفارتخانه‌ها، مراکز فرهنگی و انجمن‌های دوستی می‌توانند به شکل‌گیری نمایش‌های ویژه، نشست‌های نقد و کارگاه‌های آموزشی پیرامون فیلم کمک کنند. چنین فعالیت‌هایی، گاهی خود در قالب بخش‌های غیررقابتی جشنواره‌ها ثبت می‌شوند و به اعتبار عمومی اثر می‌افزایند.

مخاطب‌شناسی و بازاریابی هنری

برای موفقیت جشنواره‌ای، تنها کیفیت اثر کافی نیست؛ بلکه شناخت دقیق از مخاطب هدف جشنواره و ارائه بسته‌ای کامل شامل پوستر هنری قوی، تیزر کوتاه و دقیق، یادداشت کارگردان و توضیح اهداف فیلم ضروری است. «ماهی در قلاب» با توجه به موضوع و فضای بصری‌اش، ظرفیت بالایی برای تولید متریال تبلیغاتی چشمگیر دارد که با کمترین دستکاری، در محیط‌های آنلاین و کاتالوگ‌های چاپی جشنواره ها استفاده شود.

از دیگر سو، هیات‌های داوری جشنواره‌ها اغلب از متخصصانی تشکیل شده‌اند که نگاهشان به سینمای کودک فراتر از سرگرمی صرف است. فیلمی که بتواند هم‌زمان فرهنگ محلی را معرفی و ارزش‌های انسانی را تقویت کند، شانس بیشتری برای جلب رأی آن‌ها دارد. «ماهی در قلاب» دقیقاً در همین نقطه ایستاده است: روایتی بومی با پیام جهانی.

«ماهی در قلاب» نه‌فقط یک محصول سینمایی، بلکه سفیری فرهنگی برای دو کشور ایران و تاجیکستان است. ترکیب پیام‌های انسانی، کیفیت فنی، جذابیت بصری و پیشینه همکاری‌های موفق سینمایی ایران، پایه‌ای از اطمینان برای دیده‌ شدن و موفقیت در جشنواره‌های جهانی می‌سازد که با حضور نخستش در اصفهان، دریچه‌ای به سوی مسیرهای تازه است؛ مسیری که اگر با برنامه‌ریزی حرفه‌ای و استمرار در معرفی اثر همراه شود، می‌تواند تاجیکستان را از حاشیه نقشه سینمای کودک جهانی به مرکز توجه بیاورد و هم‌زمان در حافظه عاطفی مخاطبان ایرانی، تاجیکستانی و دیگر ملل حک کند.

* کارشناس رسانه