محمد درویش در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه خراسان رضوی، کانون ناترازی آب و بحران فرونشست است، اظهار کرد: خراسان رضوی، با دارا بودن بزرگترین آبخوان کشور، قلب تپنده منابع آب زیرزمینی ایران به شمار می‌آید. این جایگاه اما بار سنگینی را نیز بر دوش این استان نهاده است؛ چرا که به دلیل فقدان رودخانه‌های دائمی و منابع آب سطحی قابل اتکا، وابستگی مطلق به سفره‌های زیرزمینی دارد. همین امر باعث شده است تا بالاترین میزان برداشت آب از این آبخوان‌ها در کشور به ثبت برسد.
وی ساختار کشاورزی استان را عامل مهم دیگری از تشدید فرونشست دانست و افزود: در حالی که کشاورزی ایران عموماً با مشکل تفکیک و خرد شدن اراضی مواجه است (به دلیل وراثت و عدم تشکیل کشت و صنعت‌های بزرگ)، خراسان رضوی میزبان آستان قدس رضوی، یعنی بزرگترین هلدینگ و تشکیلات به هم پیوسته اراضی کشاورزی کشور است. این یکپارچگی، هرچند به دستیابی به یکی از بالاترین نرخ‌های تولید کشاورزی منجر شده است، اما فشار مضاعفی بر منابع آب زیرزمینی وارد کرده است.
۳۴ میلیارد متر مکعب کسری آب فراتر از مرز فاجعه است
عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، برآیند این عوامل وابستگی شدید به زیرزمین و کشاورزی پربازده در خراسان رضوی سبب تجربه بالاترین ناترازی آبی کشور دانست و تصریح کرد: حجم این کسری از مرز ۳۴ میلیارد متر مکعب نیز عبور کرده است؛ این بدان معناست که از پایان جنگ هشت‌ساله تاکنون، به همین میزان آب بیش از ظرفیت تجدیدپذیری از آبخوان‌ها برداشت شده است. این ناترازی عظیم، موجی قدرتمند از پدیده فرونشست زمین را در استان به راه انداخته است. سازمان زمین‌شناسی تأکید کرده است که دشت بین مشهد تا چناران به عنوان بحرانی‌ترین منطقه، اکنون در معرض تهدید جدی این پدیده قرار دارد.
وی با تاکید بر اینکه فرونشست زمین به عنوان یک پدیده نگران‌کننده، توانایی استقرار سکونت‌گاه‌های مسکونی و صنعتی را در مناطق مختلف به شدت کاهش می‌دهد، افزود: این پدیده به تدریج موجب می‌شود که زمین‌های دچار فرونشست، دیگر قابلیت استفاده نداشته باشند و به زمین‌های سوخته تبدیل شوند. در چنین شرایطی، امکان احداث زیرساخت‌های حیاتی مانند خطوط آهن، لوله‌های انتقال آب، جاده‌ها و خطوط انتقال برق به شدت محدود می‌شود و پایداری این مناطق به شدت تضعیف می‌گردد. ساکنان این مناطق، به ویژه در نقاطی مانند جنوب تهران و شهر ری، با مشکلات جدی مواجه هستند. به عنوان مثال، برخی از ساکنان هر سال مجبورند برای تعمیر در و پنجره‌های خود نجار بیاورند، زیرا با تغییرات زمین، این درها و پنجره‌ها دیگر به درستی بسته نمی‌شوند.
درویش تاکید کرد: این وضعیت به وضوح نشان‌دهنده تأثیرات منفی فرونشست بر زندگی روزمره مردم است. کشاورزان و دامداران نیز در این مناطق به تدریج قادر به ادامه فعالیت‌های معیشتی خود نخواهند بود و ممکن است مجبور شوند محل زندگی خود را ترک کنند. این موضوع به بحران‌های اجتماعی و اقتصادی دامن می‌زند و موجب افزایش فشار بر سایر مناطق می‌شود. علاوه بر این، کارخانه‌های صنعتی نیز تحت فشار ناشی از فرونشست قرار می‌گیرند و کارایی خود را از دست می‌دهند.
وی ادامه داد: به عنوان نمونه، یکی از کوره‌های اصلی ذوب آهن در اصفهان به دلیل این پدیده عملاً از چرخه تولید خارج شده است. در نهایت، مدیریت صحیح منابع آب و اتخاذ تدابیر لازم برای جلوگیری از فرونشست زمین، امری ضروری است. در غیر این صورت، با پدیده‌ای به نام زمین سوخته مواجه خواهیم شد که عواقب آن برای نسل‌های آینده بسیار خطرناک خواهد بود.
عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور با بیان اینکه فرونشست زمین در خراسان رضوی به عنوان یک پدیده نگران‌کننده، به شدت بر منابع آب زیرزمینی و کشاورزی این منطقه تأثیر می‌گذارد، افزود: در این شرایط سفره‌های آبخوان در خراسان رضوی به ته دیگ خورده و با کاهش سطح آب، امکان تداوم کشاورزی به خطر می‌افتد. در حالی که برخی مناطق ایران مانند خوزستان به منابع آب سطحی وابسته هستند و می‌توانند حیات خود را ادامه دهند، خراسان رضوی به شدت به آب‌های زیرزمینی وابسته است. این وابستگی به منابع آب زیرزمینی، در شرایطی که فرونشست زمین اتفاق می‌افتد، به معنای کاهش آب در چاه‌ها و در نهایت خارج شدن آن‌ها از چرخه بهره‌برداری است.
فراخوان برای اقدام در برابر بحران آب
وی ادامه داد: نکته جالب این است که میزان فرونشست زمین در خراسان رضوی در حال حاضر نسبت به پنج سال پیش کمتر شده است اما این کاهش به دلیل مدیریت بهتر منابع آب یا بستن چاه‌های غیرمجاز نیست؛ بلکه به این دلیل است که دیگر آبی برای برداشت وجود ندارد. این وضعیت نشان‌دهنده کاهش نرخ فرونشست است، اما در عین حال، این یک خبر بد به حساب می‌آید، زیرا به معنای افزایش ناترازی آب و کمبود منابع آبی است.فرونشست زمین موجب می‌شود که زمین‌ها دیگر قابلیت استفاده نداشته باشند و به زمین‌های سوخته تبدیل شوند.
درویش با بیان اینکه در مناطقی که دچار فرونشست هستند پس‌لرزه‌های زلزله افزایش پیدا می‌کند، افزود: فعالیت‌های معدنی و سدسازی در این مناطق می‌تواند به وقوع زلزله‌های کوچک منجر شود. به عنوان مثال، در هند، پس از ساخت یک سد بزرگ، تعداد پس‌لرزه‌ها به طرز قابل توجهی افزایش یافت و مشخص شد که این ارتعاشات ناشی از ساخت سد بوده است. با این حال، هنوز از نظر علمی ثابت نشده که خود فروچاله‌ها و فرونشست می‌توانند به طور مستقیم باعث ایجاد زلزله شوند. بنابراین، مدیریت منابع آب و جلوگیری از فرونشست زمین نه تنها برای حفظ کشاورزی و معیشت مردم ضروری است، بلکه برای جلوگیری از بروز بحران‌های اجتماعی و زیست‌محیطی نیز اهمیت دارد. در غیر این صورت، با چالش‌های جدی‌تری در آینده مواجه خواهیم شد.
وی به ارائه راهکارهای موفق بین‌المللی برای مدیریت فرونشست زمین اشاره و اظهار کرد: فرونشست زمین، به عنوان یک چالش جدی، نیازمند تدابیر مؤثر و راهکارهای عملی است. خوشبختانه، تجربیات موفقی در کشورهای مختلف نشان می‌دهد که می‌توان این فرآیند را مهار کرد. به عنوان مثال، در ایالات متحده آمریکا در میانه قرن بیستم، ایالت‌های کالیفرنیا و آریزونا با بحران‌های جدی ناشی از کاهش منابع آب روبرو شدند اما با تغییر نوع معیشت مردم و جایگزینی کشت ذرت با استقرار توربین‌های بادی، توانستند ثروت جدیدی برای مردم ایجاد کنند و میزان برداشت آب را کاهش دهند. در چین نیز در دو دهه اخیر، اقدامات مثبتی در زمینه مدیریت منابع آب انجام شده است.
بایکوت اجرایی سند: نادیده گرفتن مصوبه ملی و سکوت نگران‌کننده
وی با تاکید بر اینکه ایران نیز با الهام از این تجربیات، سند ملی امنیت غذایی را در سال ۱۴۰۲ تصویب کرد، عنوان کرد: طبق این سند، باید تا افق ۱۴۱۱، مصرف آب در بخش کشاورزی به میزان ۳۰ میلیارد متر مکعب کاهش یابد و از ۸۱ میلیارد متر مکعب به ۵۱ میلیارد متر مکعب برسد. این کاهش مصرف آب به ویژه در خراسان رضوی باید به طور جدی پیگیری شود و سالانه بین ۶ الی ۶.۵ میلیارد متر مکعب آب در این بخش صرفه‌جویی گردد.
درویش تاکید کرد: با این حال، دو سال از اجرای این سند می‌گذرد و متأسفانه، به نظر می‌رسد که این سند عملاً بایکوت شده و اجرا نمی‌شود. مطالبه فعالان، متخصصان و رسانه‌ها از دولت و حاکمیت باید این باشد که چرا این سند به فراموشی سپرده شده است. سکوت در این زمینه نگران‌کننده است و نشان می‌دهد که توجه کافی به این موضوع حیاتی وجود ندارد. به یاد داشته باشیم که این سند در صحن مشروطه و در حضور سران قوا به تصویب رسیده و باید به آن توجه ویژه‌ای شود.
انتهای پیام