به گزارش آنا، مریم اسمعیلی زمان‌آباد دانشجوی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه با دفاع از رساله دکتری با عنوان «تحلیل و بررسی تأثیرپذیری تزکیه انسان از تعامل ظاهر و باطن او در قرآن و حدیث» از دانشکده علوم انسانی-گروه علوم قرآن و حدیث در رشته الهیات و معارف اسلامی گرایش علوم قرآن و حدیث، دانش‌آموخته شد.
اسمعیلی درباره رساله دکتری خود به خبرنگار خبرگزاری آنا گفت: انسان موجودی است کمال‌طلب و طبق آیات قرآن کسی در مسیر تکامل رستگار می‌شود که تزکیه و پاکسازی کرده باشد، یعنی جسم و روح خود را از گناهان و رذیلت‌های اخلاقی بپالاید؛ در این سیر پالودن، باید تعادل و تعامل جسم و روح را متقابلا در نظر داشت.
وی در تشریح چکیده رساله خود ادامه داد: هدف پژوهش حاضر (رساله دکتری) این است که با الهام از آیات و روایات، اصل تربیتی تأثیر ظاهر و باطن بر یکدیگر که نقش اساسی در تزکیه آدمی دارد را بررسی کند، بر همین اساس به روش کتابخانه‌ای- توصیفی تحلیلی- با استفاده از منابع تفسیری و حدیثی معتبر و نیز کتب تربیتی با رویکرد قرآنی و اخلاقی در محور نخست به بررسی ظاهر در تمامی ابعاد قولی و فعلی و تأثیر آن بر باطن انسان با توجه به دو روش تربیتی «تلقین به نفس» و «تحمیل به نفس» پرداخته است.
دانش‌آموخته دکتری الهیات و معارف اسلامی اضافه کرد: در محور دوم تأثیر باطن بر ظاهر آدمی را با بیانات قرآنی بسیار دقیق با رویکرد دو روش تربیتی «اعطای بینش» و «دعوت به ایمان» پرداخته و درنهایت به شیوه تعامل ظاهر و باطن و نقش مکمل بودن تزکیه ظاهری و باطنی در سیر انسان به سوی کمال حقیقی او را مورد بررسی قرار داده است.
اسمعیلی اظهار کرد: از آیات و روایات بررسی شده به دست می‌آید که هم ظاهر از باطن تأثیر می‌پذیرد و بالعکس باطن از ظاهر شخص اثرپذیر است، در تزکیه و تربیت و ایجاد تحول در «باطن» لازم است از امور ظاهری آغاز شود یا این امکان را فراهم آورد تا آدمی از ظاهر آغاز کند. اساساً در امر تزکیه فقط بحث تزکیه درون نیست؛ بلکه ابتدا تدابیر لازم برای اصلاح ظاهر صورت می‌گیرد و این امر در نهایت به تشکّل باطن منجر می‌شود؛ بنابرین هر دو بعد در تزکیه از اهمیت یکسانی برخوردارند، پس در سیر تزکیه این دو بعد را باید در تعامل و اتحاد کامل با یکدیگر در نظر گرفت که غفلت از یک بعد مانع تزکیه بعد دیگر و سیر تزکیه‌ای ناقص می‌شود.
تزکیه از ناحیه عمل و اخلاق تحقق می‌یابد
وی در جمع‌بندی و نتیجه‌گیری پژوهش خود بیان کرد: تزکیه هم در ظاهر انسان دخیل است هم در باطن؛ زیرا تزکیه از ناحیه عمل و اخلاق تحقق می‌یابد. برای تزکیه و تربیت باید پس از معرفت به اعمال صالح و اخلاق فاضله به آنها عمل کرد تا به تدریج علاوه بر پاکی و تزکیه ظاهر، پاکی دل هم به دست آید.
دانش‌آموخته دانشگاه آزاد اسلامی ارومیه توضیح داد: تزکیه به این معناست که انسان را به رشدی صالح برساند و رستگاری را برای انسان رقم بزند. «قد افلح من زکئها»، این هدف (تزکیه) نیات پاک واخلاق فاضله و ظاهری مطهر و اعمال صالحه را شامل می‌شود. پس در سیر تزکیه تعامل بین ظاهرو باطن انسان وجود دارد و این دو بعد جدای از هم عمل نمی‌کنند.
به گفته این پژوهشگر در انسان‌شناسی و ابعاد انسان با وجود آنکه اصالت از آن روح انسان است با این حال مربیان تربیتی باید همزمان به تربیت جسم و روح بپردازند و نباید از یکی از آنها غافل باشند؛ چراکه هر کدام از روح و بدن بر یکدیگر تأثیرگذار هستند.
انجام هر عملی با اعضا و جوارح در عمق و باطن تأثیر می‌گذارد
اسمعیلی افزود: برای تزکیه روح و جسم نیز نباید این دو را جدای از هم مد نظر قرار داد؛ چراکه هر عملی که با اعضا و جوارح انجام می‌شود در عمق و باطن تأثیر می‌گذارد و و بالعکس، باطن و نیات او نیز دلیل اعمال ظاهری و جهت‌گیری فرد است. پس در نظر گرفتن این تعامل در تربیت دینی تاثیر بسزایی در برنامه‌ریزی تربیتی دارد و بعد از این اثبات برای تزکیه متربی بسته به شرایط روحی و شرایط تربیتی او، گاهی با تلقین و تشویق و گاهی با تحمیل و ریاضت می‌توان به هدف رسید.
دانش‌آموخته دکتری الهیات و معارف اسلامی گرایش قرآن و علوم حدیث افزود: با انجام بررسی‌ها در طول این تحقیق روشن می‌شود با وجود اینکه ارتباط وثیقی بین ظاهر و باطن آدمی برقرار است و تربیت و تزکیه باطن آدمی مهم‌تر و جدی‌تر از ظاهر و اصالت و ارزش آدمی به روح و باطن اوست؛ اما لزوماً امر تزکیه و تربیت را باید از ظاهر به باطن آغاز کرد تا ظاهر اسباب و وسیله‌ای برای باطن باشد.
وی اضافه کرد: در این راستا باید به تدریج اقوال و افعال ظاهری را مورد نظارت و مراقبت ویژه قرار داد؛ زیرا در فرایند تربیت و تزکیه برون و درون، کنترل هوا‌های نفسانی و ترک لذایذ جسمانی و ریاضت نفس اهمیت فوق‌العاده‌ای دارند و نمی‌توان انکار کرد که آلودگی ظاهر انسان به گناهان و اعمال، زنگار و تیرگی در نفس و باطن به وجود می‌آورد که نمی‌توان مسیر تکامل را پیمود و رضایت الهی را کسب کرد و به این ترتیب مانع تزکیه و تربیت صالحه می‌شوند.
حالت روح و باطن با ظاهر و بدن اتحاد و یگانگی دارد
اسمعیلی یادآور شد:، اما صرفاً این ظاهر نیست که شاکله انسان را تشکیل می‌دهد؛ بلکه نیات و بواطن نیز در این مسیر نقش اساسی دارند و درحال تعامل و شکل‌دهی و ارتباط با ظاهر انسان هستند، طبق این پژوهش به این نتیجه می‌رسیم که حالت روح و باطن با ظاهر و بدن اتحاد و یگانگی دارد و به دلیل همین اتحاد، تأثیر و تأثر است که برای تغییر در ظاهر و دگرگون سازی رفتار بیرونی، باید به تغییر باطنی و درونی پرداخت؛ چراکه جلوه و ظاهر، انعکاس خصوصیات و نیات درونی است و در اینکه نیات او را چه چیزی تشکیل می‌دهد یکی معرفت بر مبنای عقل و دیگری معرفت بر مبنای ایمان است که این دو در دستورات قرآن و دینی به وضوح آمده و در این پژوهش با عنوان اعطای بینش و دعوت به ایمان موارد بررسی شد.
دانش‌آموخته دانشگاه آزاد گفت: بررسی موارد نشان داد که آگاهی‌ها و گرایش‌های ما در عمل ما تأثیرگذارند و تزکیه و عدم تزکیه ظاهر انسان نشئت گرفته از درون اوست. در این بین باطن، اساس وجود انسان را تشکیل می‌دهد، شناخت و معرفت و ایمان خصوصیات باطنی‌اند که در ظاهر انسان و اعمال او ازجمله عبادت و اطاعت از دستورات و احکام الهی تأثیر می‌گذارند.
وی افزود: اگر این نیات و شناخت‌ها معیوب باشند، نتیجه ظاهری معیوب و عاصی به بار می‌آید، مؤید این مطلب فرمایش امام صادق است که می‌فرمایند: فَسَادُ الظَّاهِرِ مِنْ فَسَادِ الْبَاطِنِ وَ مَنْ أَصْلَحَ سَرِیرَتَهُ أَصْلَحَ اللَّهُ عَلَانِیَتَهُ؛ فساد ظاهر ناشی از فاسد بودن باطن است و کسی که سرشت و باطن خویش را اصلاح کند خداوند ظاهر او را اصلاح خواهد کرد؛ بنابرین ایمان درونی انسان‌ها عامل و محرِّکی بسیار مهم در سوق دادن ایشان به سوی رفتار و عمل پسندیده است و از تأکید‌های قرآن و روایات نورانی ائمه هدی علیهم السلام برمی‌آید که انسان‌های مؤمن باید مراقب نیّت و باطن عمل خود باشند.
اسمعیلی ادامه داد: حتی این مورد در علوم جدید تربیتی نیز مورد توجه قرار گرفته که افکار و اعتقادات و فضائل نفسانی آدمی در نوع رفتار و کردار او بروز و ظهور می‌نماید و رفتار ظاهری و نیت باطنی در ارتباط متقابل نقش آفرینی دارند و محصول این ارتباط متقابل، پیدایش طبع و خلق و خوی‌ها و ملکات و صفات است که در اعمال ظاهری و در نهایت در باطن و درون آدمی راسخ می‌شود و به سختی می‌شود آن را تغییر داد. (هرچند نفس انسان از اقتداری برخوردار است که می‌تواند اخلاق، سجایا و ملکاتی که تا به حال نداشته به دست آورد یا آنها را تغییر دهد و جان و دل را از خصلت‌های نا پسند پیراسته یا به زیور‌های اخلاقی آراسته سازد.)
مقدمه تزکیه و اصلاح درون از ظاهر می‌گذرد
دانش‌آموخته دکتری الهیات و معارف اسلامی بیان کرد: مورد دیگر اینکه؛ باطن و درون در تقابل با ظاهر چه میزان اهمیت را داراست و جایگاه آن کجاست؟ با توجه به رابطه اتحادی نفس و بدن و اینکه هم ظاهر از باطن تأثیر می‌پذیرد و هم باطن بر ظاهر شخص اثرگذار است، یادآورشدیم که در تزکیه و تربیت و صیقل «باطن» لازم است از امور ظاهری آغاز کرد یا از طریق روش‌های تربیتی این امکان را برای خود فراهم آورد تا از ظاهر آغاز کند که اساساً در امور تربیتی ابتدا تدابیر لازم برای اصلاح ظاهر صورت می‌گیرد و این امر در نهایت به تشکل باطن منجر می‌شود.
وی اظهار کرد: نکته دیگر آنکه تمایلات و گرایش‌ها و ظواهر بیرونی آدمی، جملگی نشئت از ذات و درون و نیات می‌گیرد؛ بنابرین می‌توان به این نتیجه رسید که در واقع نیات و باطن و درون آدمی و نیز شناخت درون آدمی مقدمه اعمال ظاهری و گفتار و رفتار‌های او و نیز شناخت جنبه‌های بیرونی است و نیز جلوه‌ها و تمایلات و گرایش‌های ظاهری و بیرونی می‌تواند نشانگر حالات و نیات درون و باطنی آدم باشد و محرکات انسان برای اصلاح و تزکیه ظاهر از درون نشئت می‌گیرد و دعوت آیات و روایات گذر از ظاهر به باطن است و مقدمه تزکیه و اصلاح درون که هدف نهایی و نیل به هدف وجودی انسان است از ظاهر می‌گذرد.
انتهای پیام/