الهام ظریفیان | شهرآرانیوز؛ عصر یک روز در حال قدم‌زدن در کوچه یا پارک هستید که سگی ناگهان نزدیک می‌شود و شروع به پارس می‌کند. تصور اینکه سگ، شما را گاز بگیرد، ترسناک است؛ اما با توجه به افزایش نگهداری حیوانات خانگی به‌ویژه سگ و گربه در سال‌های اخیر، چندان دوراز‌ذهن هم نیست. یا گربه آرامی را تصور کنید که روی چمن‌ها خودش را ولو کرده، اما وقتی دستتان را برای نوازش به سمتش دراز می‌کنید، بر آن پنجه می‌کشد و زخمی بر جا می‌گذارد.
شاید در نگاه اول، موضوع خیلی جدی به نظر نرسد؛ یک زخم کوچک، کمی درد، شست‌وشوی ساده و تمام. اما واقعیت این است که پشت همین حادثه به‌ظاهر‌ساده، یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌های جهان پنهان شده است: هاری. بیماری‌ای که اگر درمان نشود، تقریبا همیشه مرگ‌بار است.
در تقویم جهانی، بیست و هشتم سپتامبر (۶ مهر) سالروز درگذشت لویی پاستور است و به خاطر فعالیت‌های مؤثر این دانشمند در تهیه اولین واکسن هاری، این روز به نام روز جهانی هاری نامگذاری شده است، به همین مناسبت نگاهی داریم به هاری و چند نکته مهم برای در امان ماندن از این بیماری مهلک.
هاری چیست؟
شاید باور نکنید، اما این بیماری از قدیمی‌ترین بیماری‌های شناخته‌شده در تاریخ پزشکی است که همچنان در قرن۲۱ هم قربانی می‌گیرد. آمار جهانی نشان می‌دهد هر سال بیش از ۵۰هزار نفر در اثر هاری، جان خود را از دست می‌دهند؛ بیشتر در کشور‌های درحال‌توسعه و به‌ویژه در آسیا و آفریقا.
بیماری هاری یک بیماری عفونی ویروسی است که پستانداران و انسان به آن مبتلا می‌شوند و ویروس آن به سیستم عصبی مرکزی حمله می‌کند.
بزاق حیوان ناقل در گوشت‌خواران و وحوش، مخزن اصلی ویروس هاری است که از طریق گازگرفتن یا خراش حیوان آلوده وارد بدن می‌شود.
نشانه‌های هاری در حیوانات
شناختن علائم هاری در حیوانات می‌تواند کمک کند تا از خطر دوری کنیم. بعضی از مهم‌ترین نشانه‌ها عبارت‌اند از:
- تغییر رفتار ناگهانی (سگ آرامی که ناگهان پرخاشگر می‌شود یا برعکس)
- ترشح زیاد بزاق یا ریزش کف از دهان
- مشکل در بلعیدن غذا و آب
- گازگرفتن بی‌دلیل انسان یا سایر حیوانات
- بی‌قراری، پرسه‌زنی بی‌هدف یا فلجی تدریجی
حیوانات ناقل هاری
وقتی اسم هاری می‌آید، بیشتر مردم به یاد سگ می‌افتند. درست هم هست؛ سگ‌ها اصلی‌ترین ناقل هاری در بسیاری از کشور‌ها هستند. اما حیوانات دیگری ازجمله موارد زیر هم می‌توانند ویروس را منتقل کنند، بنابراین مهم است بدانیم هر حیوانی که رفتار غیرطبیعی دارد (پرخاشگری ناگهانی، حمله بی‌دلیل، ترس یا فلجی غیرعادی) ممکن است مشکوک به هاری باشد:
- گربه‌ها (به‌ویژه گربه‌های ولگرد)
- حیوانات وحشی مانند راکون و راسو، روباه، شغال، گرگ، میمون، موش خرما و...
- خفاش‌ها (به‌ویژه در برخی کشور‌های آمریکای لاتین)
- حتی دام‌ها مثل گاو، گوسفند، بز، اسب یا الاغ در صورت آلوده‌بودن
نشانه‌های هاری در انسان
یکی از دلایل ترسناک‌بودن هاری، این است که علائم آن دیر ظاهر می‌شود؛ ممکن است هفته‌ها یا حتی ماه‌ها بعد از گازگرفتن، بیماری خود را نشان دهد. دوره نهفتگی معمولا بین یک تا سه ماه است. علائم اولیه شبیه یک سرماخوردگی ساده است، اما پس از مدتی علائم جدی‌تر و هولناک بروز می‌کنند که متأسفانه وقتی بیمار به این مرحله برسد، تقریبا هیچ درمان مؤثری وجود ندارد و فرد در کمتر از ۱۰ روز، جان خود را از دست می‌دهد.
- تب
- سردرد
- خستگی
- بی‌قراری
- احساس گزگز در ناحیه گزش که ماه‌ها قبل اتفاق افتاده است
- حالت تهوع
- ترس و وحشت شدید
- توهم و هذیان
- بی‌خوابی
- اسپاسم‌های شدید عضلانی
- حساسیت شدید به نور و صدا
- مشکل در بلعیدن آب (به‌همین‌دلیل به آن «ترس از آب» یا هیدروفوبیا هم می‌گویند)
پیشگیری؛ مهم‌ترین سلاح علیه هاری
خوشبختانه هاری یک بیماری کاملا قابل پیشگیری است. اگر اقدامات درست و بموقع انجام دهیم، حتی بعد از گازگرفتن هم می‌توان جلوی بیماری را گرفت.
واکسیناسیون حیوانات
اولین خط دفاع، واکسینه‌کردن حیوانات خانگی است. اگر در همسایگی شما افرادی هستند که حیوانات خانگی دارند، حتما به آنها توصیه کنید طبق برنامه دام‌پزشک، به حیوانشان واکسن هاری تزریق کنند. این واکسن باید هر سال تمدید شود.
واکسن پیشگیرانه برای افراد پرخطر
افرادی مثل دام‌پزشکان، کارکنان باغ‌وحش یا کسانی که در مناطق پرخطر زندگی می‌کنند، بهتر است واکسن پیشگیرانه هاری را دریافت کنند.
اگر حیوانی شما را گاز گرفت، چه کنید؟
- زخم را فوری بشویید: دست‌کم پانزده دقیقه با آب و صابون شست‌وشو دهید. این کار ساده می‌تواند مقدار زیادی از ویروس را از بین ببرد.
- محل زخم را با الکل یا بتادین، ضدعفونی کنید.
- سریع به مراکز درمانی مراجعه کنید: پزشک بر اساس شدت زخم تصمیم می‌گیرد که واکسن و سرم ضدهاری تزریق شود یا خیر.
- پیگیری کامل درمان: اگر تزریق واکسن شروع شد، حتما دوره کامل را تا آخر ادامه دهید. قطع‌کردن دوره، خطرناک است.
فراموش نکنید!
- واکسینه کردن حیوان خانگی مهم‌ترین اقدام است.
- برای هر مورد حیوان‌گزیدگی یا خراشیدگی توسط پستانداران، به مراکز بهداشتی مراجعه کنید.
- حیوان هار به‌ظاهرسالم که در اواخر دوره قبل از ظاهرشدن علائم بیماری است، از طریق لیسیدن لب، چشم و بینی افراد و کودکانی که با آنها بازی می‌کنند، بیماری هاری را انتقال می‌دهد.
- هرگز به سگ یا گربه ولگرد غذا ندهید یا لمسشان نکنید.
- هنگام درگیری حیوانات به آنها نزدیک نشوید یا اقدام به جداسازی آنها نکنید.
- به سگ یا حیوان در حال غذاخوردن یا در حال نگهداری از بچه‌هایش نزدیک نشوید.
- از تحریک‌کردن حیوانات به‌ویژه سگ خودداری کنید.
- گاز حیوان را بی‌اهمیت نگیرید، حتی اگر کوچک باشد.
- حیوان مشکوک به هاری را خودتان مهار نکنید و در اولین فرصت به کارشناسان مراکز مرتبط اطلاع دهید.
اجتناب از تماس با حیوانات مشکوک
- به حیوانات ولگرد نزدیک نشوید.
- به کودکان آموزش دهید که از نوازش یا بازی با سگ‌ها و گربه‌های خیابانی خودداری کنند.
- حیوانات وحشی را به‌هیچ‌عنوان به خانه نیاورید.
مراکز درمان و پیشگیری از هاری در مشهد و شهرستان‌ها
درمان هاری به‌صورت شبانه‌روزی در چهار مرکز در مشهد انجام می‌شود:
- مرکز درمان پیشگیری هاری شماره‌یک: بولوار وکیل‌آباد، بین وکیل‌آباد۶۶ و ۶۸، ستاد مرکز بهداشت مشهد شماره یک، شماره تماس ۳۵۰۱۷۲۷۹
- مرکز درمان پیشگیری هاری شماره۲: بولوار وحدت جنب پارک وحدت، ستاد مرکز بهداشت مشهد شماره ۲ شماره تماس ۳۳۶۷۱۱۹۱
- مرکز درمان پیشگیری هاری شماره۳: بولوار شهید دستغیب، دستغیب۳۵، ستاد مرکز بهداشت مشهد ۳ شماره تماس ۳۷۲۹۲۵۶۶
- مرکز درمان پیشگیری هاری شماره۴: بولوار سیدی، اصلانی۱۱، ستاد مرکز بهداشت مشهد شماره۵
شماره نماس ۳۳۸۰۰۱۶۱ - یک مرکز در طرقبه و یک مرکز هم در شاندیز به‌صورت شبانه‌روزی فعال هستند.
- در هرکدام از شهرستان‌های زیرپوشش دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد نیز یک مرکز ویژه درمان پیشگیری هاری شبانه‌روزی وجود دارد که اغلب در ستاد مرکز بهداشت شهرستان استقرار دارد.
وضعیت حیوان‌گزیدگی در ایران و استان
در سال۱۴۰۳ حدود ۴۲۹هزار حیوان‌گزیدگی و ۲۴ مورد مرگ انسانی در اثر ابتلا به بیماری هاری در کشور ثبت شده است.
در سال۱۴۰۳ تعداد ۲۰۴۰۲ مورد حیوان‌گزیدگی و دو مورد فوت در اثر ابتلا به بیماری هاری به‌دلیل مراجعه‌نکردن به مراکز درمان پیشگیری هاری، در محدوده دانشگاه علم‌پزشکی مشهد به ثبت رسیده است.
از ابتدای سال تا پایان شهریور۱۴۰۴، تعداد ۱۰۱۲۸ مورد حیوان‌گزیدگی در شهر‌های زیرپوشش دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد گزارش شده است.
امسال، موردی از مرگ انسان، ناشی از هاری، در دانشگاه مشهد وجود نداشته است.
عزم ملی برای حذف هاری
حذف مرگ انسانی هاری تا سال ۲۰۳۰ و طبق هدف تعیین‌شده سازمان بهداشت جهانی، نیازمند عزم یکپارچه دستگاه‌های وظیفه‌مند برای کنترل جمعیت سگ‌های بدون صاحب است که البته فاصله زیادی تا دستیابی به آن داریم. تجربه موفق کشور‌هایی که به این هدف دست پیدا کرده‌اند، ناشی از اجرای دقیق و کامل برنامه CNVR است؛ یعنی:
زنده‌گیری/ واکسیناسیون/ عقیم‌سازی/ رهاسازی در همان محل جمع‌آوری‌شده.
هزینه درمان هاری
متوسط هزینه واکسن و سرم هاری مصرفی برای هر مصدوم، ۲۰میلیون تومان است؛ اما این خدمات به صورت رایگان در مراکز گفته‌شده ارائه می‌شود.