سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - سایه برین: شعر کودک‌ونوجوان امروز، از مسائلی چون کودکانه نبودن شعرها، خلاء آموزش مناسب، عدم تبلیغات درخور، حمایت نکردن دستگاه‌های ذی‌ربط و… رنج می‌برد. ایبنا در پرونده وضعیت شعر کودک‌ونوجوان تلاش می‌کند این مسائل را بررسی کند و در این قسمت پای صحبت‌های انسیه موسویان، شاعر کودک‌ونوجوان، نشسته است.
موسویان معتقد است باید پیشرفت‌های این حوزه را هم دید. مثلاً رویکرد جشنواره‌های این حوزه مثبت‌تر شده و از مشکلات عدم حمایت ناشران از آثار شعر کودک‌ونوجوان نکاتی می‌گوید. این گفت‌وگو را با هم می‌خوانیم:
تمام انواع شعر در کشور ما کم‌رونق شده است
انسیه موسویان درخصوص اینکه چرا شعر کودک‌ونوجوان به اندازه باقی انواع شعر نتوانسته به جایگاه شایسته خود برسد و شناخته شده باشد، گفت: ادبیات کودک‌ونوجوان و به تَبَع آن شعر کودک‌ونوجوان در کشور ما پیشینه‌ای چندان طولانی ندارد. با در نظر گرفتن این نکته که این گونه‌ی شعری به صورت جدی و حرفه‌ای کمتر از نیم قرن قدمت دارد به نظرم رشد و پیشرفت خوب و قابل قبولی داشته است. برای اینکه شعر کودک‌ونوجوان ما به جایگاه شایسته‌ی خود برسد شاید زمان بیشتری لازم باشد.
وی با تاکید بر اینکه در سال‌های اخیر «شعر» به صورت کلی (حتی گونه‌های مختلف شعر بزرگسال) در کشور ما مورد کم‌توجهی قرار گرفته و کم رونق شده است، ادامه داد: ناشران به بهانه‌ی هزینه‌های بالا و اینکه کتاب‌های شعر بازار فروش و خواننده ندارد، از چاپ و انتشار شعر استقبال نمی‌کنند، آن دسته از شعرها هم که منتشر می‌شود در شمارگان بسیار اندک و اغلب با هزینه‌ی شخصی خود شاعران چاپ می‌شوند.
این شاعر کودک‌ونوجوان افزود: در سال‌های اخیر در جشنواره‌ها و رویدادهای ادبی مهم و بزرگ، شعر کودک‌ونوجوان تا حدودی مورد توجه قرار گرفته و شاهد افزایش جوایز و سهمیه‌های این گونه‌ی شعری در جشنواره‌های بزرگی مثل شعر فجر بوده‌ایم. اتفاق‌هایی مثل مستقل شدن بخش کودک‌ونوجوان (شعر و داستان) از جشنواره کتاب سال و جشنواره فجر که سال گذشته نخستین دوره‌ی آن برگزار شد، نشان‌دهنده‌ی رویکرد مثبت و نگاه ویژه‌ی مسئولان به این بخش بوده و نویدبخش است. امیدوارم این رویکرد در آینده هم ادامه یابد و تقویت شود.
عدم حمایت ناشران از شعرهای کودک‌ونوجوان
موسویان درخصوص مهم‌ترین مسائل و مشکلات شعر امروز کودک‌ونوجوان گفت: یکی از مهم‌ترین مشکلات شعر کودک‌ونوجوان، عدم استقبال ناشران از چاپ کتاب‌های شعر است. این معضل در بخش شعر نوجوان جدی‌تر و پررنگ‌تر است. خوشبختانه ما در شعر خردسال و کودک به این مرحله‌ی ناامید کننده و رکود نرسیده‌ایم. از آنجایی که بسیاری از کتاب‌های شعر کودک و خردسال را قصه‌های منظوم یا شعرهای آموزشی و ترانه‌های ریتمیک تشکیل می‌دهد، والدین برای سرگرم‌کردن و آموزش کودکان استقبال خوبی از این کتاب‌ها می‌کنند و به همین دلیل ناشران هم حاضرند در این بخش سرمایه‌گذاری کنند.
وی با تاکید بر اینکه شعر نوجوان وضعیتی بسیار نگران‌کننده دارد، خاطرنشان کرد: با اینکه شاعران خوب و توانمند در این عرصه کم نداریم، به نظر می‌رسد قالبی با عنوان شعر نوجوان در حال محو شدن از عرصه‌ی ادبیات کشور است.
این شاعر کودک‌ونوجوان تاکید کرد که یکی دیگر از مشکلات شعر امروز کودک‌ونوجوان ما، فاصله و ارتباط کمِ شاعران با مخاطب امروز و نیازها، علایق و ذائقه‌ی اوست. وی در این خصوص توضیح داد: بسیاری از ما شاعران هنوز در دوره‌ی کودکی و نوجوانی خود به سر می‌بریم و همان دغدغه‌ها را هم در شعرمان انعکاس می‌دهیم. در حالی‌که کودک‌ونوجوان امروز با سرعت و شتاب فوق‌العاده‌ای در حال تغییر و پیشرفت است و متاسفانه ما خیلی از او عقب هستیم. تلاش برای شناخت مخاطب امروز از نکات ضروری و لازم برای شاعران امروز است.
موسویان گفت: نکته‌ی دیگر اینکه همین تعداد اندک و محدود کتاب‌های شعری که منتشر می‌شود، به خوبی معرفی و توزیع نمی‌شود و به دست مخاطب نمی‌رسد. هر فصل و هر سال فهرست‌های مختلف و متنوعی از کتاب‌های خوب و با کیفیت، از سوی نهادهای دولتی و خصوصی منتشر می‌شود؛ فهرست‌هایی مثل «لاک‌پشت پرنده» یا «کتاب‌های مناسب» کمیته‌ی کتاب کانون پرورش فکری و یا لیست‌های برگزیده و شایسته‌ی تقدیر از سوی شورای کتاب کودک و… اما تمهیداتی برای معرفی عمومی و همه جانبه و در ادامه، خرید و توزیع این کتاب‌ها صورت نمی‌گیرد.
لزوم حمایت دستگاه‌ها و افراد از شعر کودک‌ونوجوان
وی با تاکید بر اینکه لازم است نهادها و سازمان‌های مربوطه مثل وزارت ارشاد، نهاد کتابخانه‌های عمومی، آموزش و پرورش و… توجه بیشتری به مقوله‌ی خرید این کتاب‌های خوب داشته باشند و آن‌ها را به دست مخاطبان برسانند، گفت: بدیهی است ایجاد امکانات و فراهم کردن شرایط برای ارتباط بیشتر میان شاعران با مخاطبان، از اقدامات ضروری و شایسته‌ای است که در کشور ما بسیار کمرنگ است. آن‌طور که شنیده‌ام، شاعران و نویسندگان برای ورود به مدارس باید از هفت خوان رستم بگذرند و تنها افراد مشخص و معدودی (با معیارهای خاص) اجازه‌ی حضور در مدارس و دیدار با دانش‌آموزان را دارند.
این شاعر کودک‌ونوجوان افزود: ما همچنین در حوزه‌ی نقد و بررسی مکتوب شعر کودک‌ونوجوان، خلاء داریم. سال‌ها قبل مجلاتی مثل کتاب ماه کودک‌ونوجوان و یا پژوهشنامه‌ی ادبیات کودک‌ونوجوان منتشر می‌شد و تنور نقد شعر در این مجلات داغ بود. این نقد و تحلیل‌ها تا حدود زیادی سبب رشد و ارتقاء کار شاعران می‌شد و برای مخاطبان هم نقش آگاهی‌بخش و یاری‌دهنده در انتخاب و خرید کتاب داشت. افسوس که همان فضاهای محدود و اندک، امروز دیگر در دسترس نیست.
موسویان همچنین تصریح کرد: نسبت به سال‌های آغازین این گونه‌ی شعری، یعنی دهه‌ی شصت، پیشرفت داشته و ما شاعران جوان، خوش‌ذوق و خلاقی داریم که در کنار استادان و پیشکسوتان این حوزه، کار کرده و آثار خلاقانه و موفقی تولید کرده‌اند. اما برای رشد و پیشرفت بیشتر، لازم است موانعی که در سطور بالا برشمردم از میان برداشته شود و حمایت بیشتری از این شاعران جوان صورت بگیرد.
ذوق و استعداد شاعری ربطی به تحصیلات ندارد
وی درخصوص اینکه آیا تحصیلات آکادمیک در شاعر کودک‌ونوجوان شدن تاثیرگذار است، ادامه داد: با اطمینان می‌توانم بگویم خیر؛ سال‌ها پیش، زنده‌یاد سیدحسن حسینی در کتاب «نوشداروی طرح ژنریک» گفته بود:
شاعری وارد دانشکده شد؛
ذوق خود را دمِ در
به نگهبانی داد!
یعنی حتی تحصیلات دانشگاهی را مانعی بر سر راه ذوق و خلاقیت شاعر می‌دانست. ذوق و استعداد شاعری ربطی به تحصیلات ندارد.
این شاعر کودک‌ونوجوان افزود: بدیهی است که شاعر برای سرودن شعر خوب و ماندگار، باید بر ساختار شعر و اصول و قواعد و عناصر آن اِشراف و تسلط داشته باشد. به جز آن، در شعر کودک‌ونوجوان به صورت ویژه، باید شناخت خوبی نسبت به مخاطب خود و دنیای او، تجربیات، علایق و دغدغه‌هایش داشته باشد. این‌ها مسائلی است که در متن زندگی جریان دارد و چیزی نیست که در کلاس دانشگاه تدریس شود.
موسویان با تاکید بر اینکه در حال حاضر کارگاه‌ها و دوره‌های متعدد و متنوعی در این حوزه وجود ندارد، خاطرنشان کرد: به جز چند جلسه‌ی شعر محدود یا چند کارگاه مقطعی که برخی از پیشکسوتان این حوزه مثل استاد مصطفی رحماندوست برگزار می‌کنند، دوره‌های مدون و برنامه‌ریزی‌شده و مستمر در این زمینه نداریم.
این شاعر کودک‌ونوجوان در پایان گفت: انتظار می‌رود ارگان‌ها و سازمان‌های مرتبط که امکانات و شرایط مناسب و لازم برای برگزاری این دوره‌ها را دارند، در این زمینه دست به کار شوند. این روزها جای خالی یک محفل یا دورهمی صمیمانه و دائمی برای حضور شاعران کودک‌ونوجوان که محلی برای گفت‌وگو، تبادل تجربه، خوانش و نقد و بررسی آثارشان باشد، به شدت احساس می‌شود.
∎