بیماری آلزایمر (AD) در حال تبدیل شدن به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های سلامت عمومی زمان ماست. هر سه ثانیه، در نقطه‌ای از جهان، فردی با دمانس تشخیص داده می‌شود و معمولاً این دمانس همان آلزایمر است.
به گزارش انتخاب و به نقل از sciencealert؛ در حال حاضر، حدود ۵۰ میلیون نفر در سراسر جهان با آلزایمر زندگی می‌کنند و پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۵۰، این رقم از ۱۳۰ میلیون نفر فراتر برود.
پیامدهای انسانی، بهداشتی و اجتماعی-اقتصادی این روند بسیار سنگین خواهد بود. اما شاید بتوان جلوی آن را گرفت.
پیشگیری از آلزایمر
گزارش سال ۲۰۲۴ کمیسیون معتبر Lancet نشان می‌دهد که تا یک‌سوم موارد آلزایمر تنها با اجتناب از برخی عوامل خطر قابل پیشگیری است.
این ۱۴ عامل خطر قابل تغییر عبارت‌اند از:
• آسیب‌های مغزی ناشی از ضربه
• فشار خون بالا
• افسردگی
• دیابت
• سیگار کشیدن
• چاقی
• کلسترول بالا
• کم‌تحرکی
• مصرف زیاد الکل
• سطح پایین تحصیلات
• کاهش بینایی
• کاهش شنوایی
• انزوای اجتماعی
• آلودگی هوا
هرچند این فهرست علمی و جامع است، اما برای افراد عادی دشوار است که هم‌زمان بر ۱۴ هدف مختلف نظارت داشته باشند؛ به‌ویژه وقتی بدانیم پیشگیری باید دهه‌ها پیش از بروز علائم آغاز شود.
بنابراین ما نیازمند مدلی ساده، قابل‌فهم و به‌یادماندنی برای پیشگیری هستیم.
مدل SHIELD؛ سپری در برابر آلزایمر
همان‌طور که در پیشگیری از سکته‌ی مغزی، مخفف FAST (صورت، بازو، گفتار، زمان) توانسته آموزش عمومی را ساده و مؤثر کند، آلزایمر نیز به چنین الگویی نیاز دارد.
اینجا است که مدل SHIELD مطرح می‌شود:
S: Sleep (خواب)
H: Head injury prevention (پیشگیری از آسیب مغزی)
I: Interaction through Learning (یادگیری)
E: Exercise (ورزش)
L: Lifestyle & Diet (سبک زندگی و تغذیه)
این پنج رکن، مهم‌ترین و هم‌پوشان‌ترین عوامل خطر دمانس را پوشش می‌دهند و یک چارچوب ساده و کاربردی برای پیشگیری ارائه می‌دهند.
خواب (Sleep)
خواب کافی و باکیفیت یکی از پایه‌های اصلی سلامت مغز است. خواب سالم، حافظه، خلق‌وخو و یادگیری را تقویت می‌کند.
خواب ناکافی (کمتر از ۵ ساعت در شب) یا بی‌کیفیت، به‌ویژه در میانسالی، خطر زوال شناختی و آلزایمر را افزایش می‌دهد. این وضعیت موجب تجمع پروتئین آمیلوئید-بتا در مغز می‌شود که در بروز آلزایمر نقش کلیدی دارد.
پیشگیری از آسیب مغزی (Head Injury)
آسیب‌های مغزی حتی ضربه‌های ظاهراً کوچک، می‌توانند خطر آلزایمر را افزایش دهند. این آسیب‌ها تنها در ورزش حرفه‌ای رخ نمی‌دهند؛ بلکه خشونت خانگی یا حوادث روزمره نیز از عوامل شایع هستند.
بهبود ایمنی، استفاده از کلاه‌های ایمن‌تر، و پروتکل‌های سخت‌گیرانه‌تر در ورزش می‌تواند نقشی مهم در حفاظت از مغز ایفا کند.
ورزش (Exercise)
ورزش قدرتمندترین عادت سبک زندگی برای کاهش خطر آلزایمر است. ورزش نه‌تنها چاقی، فشار خون بالا، کلسترول و افسردگی را کنترل می‌کند، بلکه به رشد سلول‌های مغزی و تقویت حافظه و سلامت روان نیز کمک می‌کند.
حتی تحرک‌های کوتاه و ساده می‌توانند روند پیری مغز را کند کنند و خطر آلزایمر را کاهش دهند.
یادگیری (Learning)
یادگیری مداوم، درون و بیرون از محیط آموزشی، یکی از قوی‌ترین سپرها در برابر دمانس است.
تحصیلات پایین (مثلاً ترک تحصیل پیش از دبیرستان) با افزایش چشمگیر خطر آلزایمر همراه است. در مقابل، یادگیری مادام‌العمر (یادگیری زبان، مطالعه، یا حتی سرگرمی‌های ذهنی) ظرفیت شناختی مغز را بالا می‌برد و به آن کمک می‌کند تا با وجود آسیب یا بیماری، همچنان عملکرد خوبی داشته باشد.
تغذیه (Diet)
تغذیه سالم، پایه‌ی دیگر محافظت از مغز است. هیچ غذایی به‌تنهایی جلوی آلزایمر را نمی‌گیرد، اما رژیم‌های غذایی متعادل می‌توانند خطر را کاهش دهند.
رژیم مدیترانه‌ای – سرشار از سبزیجات، میوه‌ها، غلات کامل، مغزها، ماهی و روغن زیتون – با کاهش چشمگیر خطر زوال شناختی همراه است.
کاهش مصرف گوشت قرمز، غذاهای فرآوری‌شده و قند افزوده، به حفظ سلامت مغز و قلب کمک می‌کند.
جمع‌بندی
مدل SHIELD با ساده‌سازی علم، راهی واقع‌بینانه و مبتنی بر شواهد برای حفاظت از مغز ارائه می‌دهد. تا زمانی که درمان قطعی آلزایمر کشف شود، پیشگیری قوی‌ترین ابزار ماست.
آلزامیر سرنوشت محتوم بشر نیست. این آمار که می‌گوید تا سال ۲۰۵۰ بیش از ۱۳۰ میلیون نفر به آلزایمر مبتلا خواهند شد، نباید پذیرفته شود. با تصمیمات درست و تغییرات ساده در سبک زندگی، می‌توان ذهن و خاطرات میلیون‌ها نفر را از این بیماری محافظت کرد.