سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - بهاره گل‌پرور؛ بخش غیرانگلیسی‌زبان مراسم اسکار همیشه پدیده‌های خاص سینمایی را معرفی می‌کند که گاهی در لابلای هیاهوی جوایز اسکار کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند. برخی از این آثار، اقتباس‌هایی هستند که نام کتابی را در کنار خود دارند که ارزش آن دو چندان می‌کند. آثاری که نه تنها توانستند تحسین منتقدان و مخاطبان را برانگیزند، بلکه به بخش‌های دیگر مراسم اسکار نیز راه پیدا کنند. این موفقیت‌ها می‌تواند گواهی بر قدرت اقتباس در خلق آثار ماندگاری باشد که فراتر از مرزهای زبانی و فرهنگی، پیام و احساس خود را منتقل می‌کنند.
در هفته‌های اخیر گمانه‌زنی‌ها میان انتخاب آثار سینمایی که به اسکار معرفی می‌شوند بالا گرفته بود که در نهایت فیلم «علت مرگ: نامعلوم» به عنوان نماینده ایران در این مراسم معرفی شد. اما در میان فیلم‌هایی که شانس حضور در آکادمی را داشتند دو فیلم اقتباسی «پیرپسر» و «زیبا صدایم کن» نیز به چشم می‌خورد که باز هم از میان این دو فیلم، «پیرپسر» به دلیل داشتن داستانی جذاب می‌توانست شانس بیشتری برای حضور داشته باشد. با مروری بر آثار سینمایی بخش غیرانگلیسی زبان مراسم اسکار می‌بینیم نگاه ویژه به ادبیات و اقتباس، فیلم‌های قابل اعتنایی رقم می‌زند که در بخش‌های دیگر هم جوایزی کسب می‌کنند.
در این گزارش به مناسبت داغ شدن بحث معرفی آثار سینمایی به آکادمی اسکار، مروری بر آثار سینمایی اقتباسی در بخش غیرانگلیسی زبان این مراسم در ۲۵ سال اخیر خواهیم داشت.
اسکار در دستان خالق ببر خیزان، اژدهای پنهان
فیلم سینمایی «ببر خیزان، اژدهای پنهان» اقتباسی از رمانی به همین نام نوشته وانگ دولو است. این فیلم به کارگردانی دانگ لی در سال ۲۰۰۰ برنده جایزه اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان (تایوان) و بهترین فیلم‌برداری، بهترین طراحی صحنه، بهترین موسیقی متن شد.
این فیلم در شش بخش دیگر از جمله بهترین فیلم نامزد دریافت جایزه شد. فیلم سینمایی «ببر خیزان، اژدهای پنهان» همچنین برنده سه جایزه بفتا (و ۱۰ نامزدی بفتا) و دو جایزه گلدن گلوب، شامل گوی طلایی بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان شده است.
رمان‌های پنج‌گانه وانگ دولو روایتگر نبرد درونی دو قهرمان سنتی در برابر دنیای مدرن است که اخیراً ساخت سریالی اقتباسی از این رمان آغاز شده است. فیلم سینمایی «هیچ‌کجا در آفریقا» از آلمان ساخته کارولین لینک، برگرفته از رمانی به همین نام نوشته استفان زویگ است که در سال ۲۰۰۳ در مراسم اسکار برنده جایزه بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان شد.
فیلم روایتگر داستان واقعی خانواده‌ای یهودی آلمانی است که به دلیل افزایش تهدیدات نازی‌ها در آلمان در سال ۱۹۳۸، به آفریقای شرقی (کنیا فعلی) مهاجرت می‌کنند. در آنجا، آن‌ها باید خود را با زندگی جدید، فرهنگ متفاوت، و چالش‌های زندگی در سرزمین بیگانه وفق دهند.
این فیلم برنده جوایز متعدد دیگر از جشنواره‌ها و مراسم مختلف، از جمله جوایز فیلم آلمانن شد و تحسین منتقدان برای بازی‌ها، کارگردانی و داستان تأثیرگذار را برانگیخت. فیلم «هیچ‌کجا در آفریقا» تصویری متفاوت و انسانی از مهاجرت و پناهندگی در دوران جنگ با تمرکز بر روابط خانوادگی و سازگاری فرهنگی ارائه می‌دهد.
کارولین لینک، کارگردان این اثر یکی از مشهورترین فیلمسازان آلمانی است که آثارش بیشتر در حوزه مسائل انسانی و اجتماعی شناخته می‌شود.
اقتباسی از داستانی درباره جنگ جهانی
فیلم سینمایی «جاعلان» محصول کشور اتریش، برنده بخش بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان در اسکار ۲۰۰۸ شد. این فیلم بر اساس داستان واقعی عملیات برنهارد (Operation Bernhard) ساخته شده است، عملیاتی مخفی در دوران جنگ جهانی دوم که در آن گروهی از زندانیان یهودی در اردوگاه کار اجباری زاگنر به جعل اسکناس‌های بانکی بریتانیا و آمریکا مجبور شدند. هدف نازی‌ها این بود که با این اسکناس‌های جعلی اقتصاد دشمن را مختل کنند.
در واقع فیلم اقتباس شده از کتاب خاطرات واقعی آدولف برگر، یکی از زندانیانی است که در این عملیات شرکت داشت و این کتاب با نام اصلی The Commando of Counterfeiters (در انگلیسی The Devil’s Workshop) نوشته شده و تجربه‌هایش را در آن دوران شرح می‌دهد. این کتاب در ایران با نام «کارگاه اهریمنی» با ترجمه محمد سیاح‌زاده منتشر شده است.
فیلم سینمایی «عزیمت‌ها» ساخته یوجیرو تاکیتا در مراسم اسکار ۲۰۰۸ در بخش غیرانگلیسی زبان برنده جایزه شد. این فیلم یک درام انسانی ژاپنی است که برداشتی آزاد از رمان «تابوت‌ساز» اثر شینمون آئوکی است.
داستان فیلم به این شکل است که داگو کوبایاشی، نوازنده ویولنسل، پس از انحلال ارکستر سمفونیک، به همراه همسرش به شهر زادگاهش بازمی‌گردد. او در جستجوی کار، به اشتباه در یک آگهی شغلی ثبت‌نام می‌کند که مربوط به مراسم خاکسپاری است. او به تدریج وارد حرفه‌ای سنتی به نام آماده‌سازی جسد مردگان برای خاکسپاری می‌شود. با اینکه این شغل در جامعه تحقیر می‌شود، داگو با گذشت زمان درمی‌یابد که این کار سرشار از احترام، انسانیت و ارتباطی عمیق با زندگی است. این فیلم به دلیل پرداختی نو و فرهنگی به مسئله جهانی مرگ مورد تحسین قرار گرفت و در آن مفاهیمی مانند پیوند هنر، سنت و عرفان دیده می‌شود.
آرژانتین و موفقیت با راز چشم‌ها
فیلم سینمایی «راز چشم‌های آن‌ها» محصول سال ۲۰۰۹ از کشور آرژانتین به کارگردانی خوان خوزه کامپانلا، برنده جایزه اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان در سال ۲۰۱۰ شد و به‌خاطر بازی‌های تأثیرگذار، داستان چندلایه و پرداخت دقیق به فضای سیاسی آرژانتین مورد تحسین قرار گرفت.
این فیلم بر اساسی رمانی به نام «پرسشِ چشمانشان» ساخته شده است.
فیلم، یک درام معمایی عاشقانه به زبان اسپانیایی است و داستان کارمند بازنشسته دادگاهی را روایت می‌کند که در حال نوشتن رمانی درباره پرونده قتل حل‌نشده‌ای است. با بازگشت به گذشته، داستان عاشقانه و پیچیده‌ای میان او و همکارش ایزابلا شکل می‌گیرد و پرده از رازهای ناگفته، عدالت و خاطرات دوران دیکتاتوری نظامی آرژانتین برداشته می‌شود.
فرهادی، میلر و مرگ فروشنده
فیلم سینمایی «فروشنده» از ایران ساخته اصغر فرهادی نیز در سال ۲۰۱۷ برنده جایزه اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان شد.
داستان درباره زوج جوانی است که در تهران زندگی می‌کنند. وقتی خانه‌شان به دلیل خطر تخریب، مجبور به نقل مکان می‌شوند، در آپارتمانی جدید ساکن می‌شوند که قبلاً اتفاقات نامطلوبی در آن رخ داده است. اتفاقی ناگوار زندگی آن‌ها را به سمت بحران عاطفی و روانی می‌کشاند.
البته این فیلم مشخصاً اقتباسی نیست ولی بخشی از روایت فیلم به نمایش «مرگ فروشنده» اثر آرتور میلر اشاره دارد. در واقع نمایشنامه میلر، درون فیلم به عنوان عنصری از داستان استفاده شده و داستان اصلی فیلم اقتباسی کامل از یک اثر مکتوب نیست.
داستان نمایشنامه «مرگ یک فروشنده» حول زندگی ویلی لومن، فروشنده‌ای میانسال و معمولی می‌چرخد که درگیر رویاها و ناامیدی‌هایش است. ویلی تلاش می‌کند تا به ایده‌آل‌های آمریکایی موفقیت و خوشبختی برسد، اما واقعیت زندگی و شکست‌های پی در پی، او را در ورطه‌ی ناامیدی و افسردگی فرو می‌برد. این نمایشنامه به مسائل اجتماعی مانند فشارهای اقتصادی، هویت فردی، روابط خانوادگی، و آرزوهای دست‌نیافتنی می‌پردازد و نقدی بر فرهنگ مصرف‌گرایی و رؤیای آمریکایی است.
درخشیدن با اقتباسی از داستان موراکامی
در مراسم اسکار ۲۰۲۲ در بخش بهترین فیلم غیر انگلیسی زبان، فیلم ژاپنی «ماشینم را بران» به کارگردانی ریوسوکه هاماگوچی برنده جایزه شد. این فیلم اقتباسی از داستان کوتاهی به همین نام نوشته هاروکی موراکامی است. این داستان در مجموعه داستان‌های کوتاه «مردان بدون زنان» منتشر شده است. اگرچه فیلم درام روان‌شناختی و عمیقی است، اما با حفظ روح داستان اصلی، به‌ویژه در پرداخت شخصیت‌ها و روابط انسانی، به‌طور آزادانه‌ای از آن الهام گرفته است.
البته فیلم تنها از یک داستان اقتباس نکرده، بلکه از چند داستان این مجموعه الهام گرفته و آن‌ها را در یک روایت سینمایی تلفیق کرده است. از ویژگی‌های این فیلم این است که فیلم بسیار کند، تأمل‌برانگیز و شخصیت‌محور است و از سکوت، زمان‌های طولانی رانندگی و گفت‌وگوهای عمیق برای کشف روان آدم‌ها استفاده می‌کند. با این حال فیلمی شاعرانه، عمیق و انسانی است که به زیبایی سوگ، فقدان، عشق و بخشش را به تصویر می‌کشد.
شاهکاری به نام در جبهه غرب خبری نیست
فیلم سینمایی «در جبهه غرب خبری نیست» از آلمان ساخته ادوارد برگر در مراسم اسکار ۲۰۲۳ برنده جایزه بخش غیرانگلیسی زبان شد. این فیلم اقتباسی از رمان معروفی به همین نام نوشته اریش ماریا رمارک است که در سال ۱۹۲۸ منتشر شد. این رمان یکی از آثار برجسته ادبیات ضدجنگ به شمار می‌رود و پیش‌تر نیز در سال ۱۹۳۰ یک نسخه هالیوودی از آن ساخته شده بود که برنده جایزه اسکار بهترین فیلم شد. نسخه ۲۰۲۲ این فیلم، با رویکردی مدرن و تأکید بر واقع‌گرایی، به جنگ جهانی اول و تأثیرات آن بر سربازان آلمانی می‌پردازد.
از رمان «در جبهه غرب خبری نیست» به عنوان بزرگ‌ترین رمان ضد جنگ جهان یاد می‌شود که اولین اثر رمارک بوده و عمده شهرت این نویسنده به خاطر همین کتاب است.
فیلم سینمایی «منطقه دلخواه» از بریتانیا به کارگردانی جاناتان گلیزر در مراسم اسکار ۲۰۲۴ در بخش بهترین فیلم بین‌المللی برنده جایزه شد. این فیلم روایتگر زندگی یک افسر نازی و خانواده‌اش است که در نزدیکی اردوگاه مرگ آشویتس زندگی می‌کنند. این اثر به‌جای تمرکز بر خشونت‌های آشویتس، بر زندگی روزمره و بی‌تفاوتی اطرافیان نسبت به جنایات جنگی تأکید دارد.
«منطقه دلخواه» اقتباس از رمانی به همین نام نوشته مارتین آمیز است که در سال ۲۰۱۴ منتشر شد. این رمان به‌صورت غیرمستقیم و از دیدگاه خانواده یک افسر نازی، به وقایع جنگ جهانی دوم و جنایات جنگی می‌پردازد.
برخلاف اکثر فیلم‌های جنگ جهانی دوم که روی خشونت و جنایات جنگی تمرکز دارند، این فیلم بیشتر بر زندگی روزمره و بی‌تفاوتی اطرافیان نسبت به فجایع و قتل‌عام‌ها تمرکز دارد. در واقع فیلم، تصویری تلخ و تاریک از زندگی افراد عادی در شرایط غیرانسانی جنگ به نمایش می‌گذارد و سوالات اخلاقی پیچیده‌ای درباره مسئولیت و بی‌تفاوتی مطرح می‌کند.
فیلم سینمایی «هنوز اینجا هستم» از کشور برزیل در مراسم اسکار ۲۰۲۵ موفق به کسب جایزه بهترین فیلم بین‌المللی شد. این فیلم به کارگردانی والتر سالس، بر اساس کتابی به همین نام اثر مارسلو روبنس پایوا ساخته شد. «من هنوز اینجا هستم» همچنین در بخش بهترین فیلم‌نامه اقتباسی نامزد دریافت جایزه شد.
داستان بر اساس واقعیت است و ماجرای یونیسیه پایوا، مادر نماینده سابق کنگره برزیل است که پس از ناپدید شدن شوهرش در دوران دیکتاتوری نظامی برزیل در دهه ۱۹۷۰، به جست‌وجو برای عدالت پرداخت. این فیلم همچنین اولین اثر برزیلی است که موفق به کسب این جایزه معتبر شده است.
∎