تقویم‌ها برای ما یادآور ایام هستند؛ ایامی که گاه نسبتی مبارک پیدا کرده‌اند. آنچنان که در قرآن کریم در فرازی از آیه 14 سوره ابراهیم آمده است: «ذَکِّرْهُمْ بِأَیامِ اللهِ». می‌توان از ایام دفاع مقدس به عنوان ایام‌الله یاد کرد؛ ایامی که نزدیک به یک دهه از تاریخ معاصر ما را شامل می‌شود و خاطره‌اش نه تنها در حافظه تاریخی ملت ایران، که در روح و جان مردمان سرزمینمان باقی است. خاطره‌ای که یادآوری آن محدود به هفته‌ای در سال نیست که جهاد و مقاومت در راه آرمان‌ها و وطن بخشی جدایی‌ناپذیر از دین و آیین ماست.
ایستادگی مردم ایران در مقابل دشمنان رمزی دارد که کماکان کارکرد دارد و هر روز به شکلی و نوعی تجربه می‌شود. رمزی الهی که با آیات قرآن کریم حمایت می‌شود، رمزی که با دو واژه جهاد و دفاع مقدس معنا یافته است. در ادامه با مروری بر آیات قرآن کریم در مورد جهاد و مقاومت، از این رمز جاودانه سخن می‌گوییم.
تشریح مفهوم جهاد در قرآن
کلمه جهاد و مشتقات آن 95 بار در قرآن آمده است. جهاد در لغت به معنای تلاش کردن و به کار گرفتن نیرو و توان خویش برای تحقق بخشیدن به یک هدف است. کما اینکه به تلاش همراه با رنج نیز جهاد گویند. استاد بزرگ خرمشاهی نیز در باب جهاد عنوان می‌کند: جهاد، جنگ مقدس مسلمانان برای دفاع از حریت و استقلال کشور اسلامی است. در بیش از 300 آیه از آیات قرآن کریم، احکام مربوط به جهاد و دیگر امور مربوط به جنگ از قبیل اسیران، شهیدان، غزوات و... آمده و در حدود 80 آیه، خداوند متعال مؤمنان را به جهاد دعوت کرده است. در ارزش و اهمیت جهاد در راه خدا همین بس که خداوند در قرآن کریم به اسب‌های جنگی و برق ضربه‌های آنان در وقت تاختن سوگند یاد کرده است. آنچنان که در سوره عادیات می‌خوانیم: «وَ العادِیاتِ ضَبحا فَالمُورِیاتِ قَدحا؛ سوگند به آن اسب‌ها که نفس‌زنان به سوی میدان جهاد تاختند و سوگند به آن‌ها که با نواختن و تاختن بر سنگلاخ‌ها به وسیله سم‌هایشان شراره آتش برآوردند».
آیات و روایاتی که پشتوانه مجاهدان‌اند
خداوند در بیش از 44 آیه از قرآن کریم، جنگ مؤمنان را می‌ستاید و در 6 آیه به‌طور ویژه به فضیلت مجاهدان اشاره می‌کند و برای مجاهدان امتیاز بزرگی قائل شده و آن‌ها را از دیگران برتر دانسته است. در سوره نسا ذکر شده است: «خداوند کسانی را که با مال و جان خود جهاد می‌کنند، در مقام و منزلت، بر وانشستگان برتری داده» زیرا ارزش جهاد در راه خدا با هیچ کار دیگری قابل مقایسه نیست.
همچنین در این خصوص می‌خوانیم: «در راه خدا پیکار کنید». (بقره، آیه 244) خدای سبحان خیر و صلاح جامعه اسلامی را در جهاد قرار داده است؛ گرچه برای مردم دشوار و ناخوشایند باشد. اما آنچه موجب بقا و حفظ و همچنین زندگی با عزت جامعه می‌شود، آمادگی برای جهاد است. در سوره بقره آمده: «جنگ بر شما واجب شده است با اینکه برای شما دشوار و ناخوشایند است. شاید چیزی را ناخوشایند بدانید؛ در حالی که برای شما نیکو است و شاید چیزی را دوست بدارید، در حالی که آن برای شما شر است». (بقره، آیه 216)
در سوره توبه آیه 19 نیز آمده است: «آیا آب دادن به حاجیان و تعمیر مسجدالحرام را که برخاسته از ایمان به خدا نبوده است، ارج می‌نهید و چنین کسی را با کسی که به خدا و روز واپسین ایمان آورده و در راه خدا جهاد کرده، یکسان می‌شمارید؟ نه، این دو گروه نزد خدا یکسان نیستند...» زیرا «خداوند کسانی را دوست دارد که در راه او پیکار می‌کنند، گویی بنایی آهنین‌اند».
چرا خداوند مجاهدان را دوست دارد؟ پاسخ در ادامه سوره توبه آیه 111 ذکر شده است: «زیرا آنان با خدا معامله کرده‌اند» و در همین سوره آمده: «(خداوند) بر همین اساس هم هدایتشان می‌کند» چرا که در میانه میدان و در میان حوادث، آنچه انسان را به انتخاب درست رهنمود می‌کند، بصیرتی است که از داده‌های الهی بدست آمده است. همچنین در سوره عنکبوت به عنوان تکمله برای هدایت عنوان شده: «هم رستگارشان می‌کند» و در سوره مائده نیز آمده: «هم به رحمت خویش امیدوارشان می‌نماید». پس خداوند مرحله به مرحله مجاهد را راهنمایی می‌کند، دستش را می‌گیرد و به سوی قرب الهی می‌خواند.
پیامبر اکرم(ص) اوج مسلمانی را جهاد در راه خدا معرفی می‌کند و می‌فرماید: «دو چشم است که هرگز آتش به آن نمی‌رسد، چشمی که از ترس خدا گریسته و چشمی که شب را به نگهبانی در راه خدا به سر برده است».
رسول خدا(ص) نه تنها شخص مجاهد، بلکه خانواده‌اش را محترم می‌شمارد و از جوانب مختلف در مورد عواقب نحوه رفتار با شخص مبارز و همچنین خانواده مجاهدان و شهدا هشدار می‌دهد؛ «هر کسی از جهادکننده مؤمنی غیبت کند یا به او آزار رساند یا با خانواده‌اش بدرفتاری کند، روز قیامت این عمل او را بر پا می‌دارند تا همه نیکی‌های او را فروگیرد، سپس او را در آتش دوزخ سرنگون می‌کنند».
برای آزادی
در پایان باید گفت در دین مبین اسلام جهاد با مفسدان، جهاد به منظور جلوگیری از یک عمل منکر و جهاد به منظور رفع موانع دعوت مطرح شده است. جهاد دفاعی گرچه مطابق با فطرت و سرشت آدمی است، اما انگیزه الهی نیرومندی نیاز دارد، چرا که گذشت از مال و جان را می‌طلبد. دفاع از اسلام، دین و جلوگیری از تجاوز دشمن به جان، مال و سرزمین مسلمین، ازجمله اهداف مقدس جهاد دفاعی است. اسلام دین خشونت و خونریزی نیست؛ اما دین بی‌تفاوتی و بی‌توجهی هم نیست و خود را در مقابل آحاد جامعه مسئول می‌داند؛ به همین دلیل، ظلم و ستم و تجاوز را برنمی‌تابد و دستور به دفاع می‌دهد. جهاد، جنگی مقدس برای دفاع از حریت و استقلال سرزمین اسلامی است. جنگ و جهاد خارج از تدبیر و اراده الهی نیست و در دایره حکمت الهی جای دارد؛ زیرا عالم طبیعت، عالم تضاد و تزاحم است و در کنار هر خوبی و خیری، بدی و رنجی نهفته است، گرچه خوبی‌ها و مصالح آن بیشتر است.
منابع:
بررسی و تبیین جایگاه جهاد به عنوان یکی از مبانی دفاع مقدس در قرآن کریم، نویسندگان: عباسعلی رستمی نسب، مریم ابراهیمی
منابع نظری دفاع مقدس در قرآن کریم، نویسنده: دکتر عباسعلی رستمی نسب