سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): بیرجند؛ نگینی در دل کویر که از روزگاران دور و دراز شهره علم و فرهنگ بوده و هست، شهری که در دل آن فرزندانی ادیب و نام آشنا قد کشیده‌اند و انس و الفتی ناگسستنی با کتاب و کتابخوانی داشته‌اند و به واسطه همین پیوند این چنین پر آوازه شده‌اند.
تاریخچه عشق به کتاب و کتابخوانی در این دیار به تاسیس اولین و قدیمی‌ترین گنجینه فرهنگی شهر یعنی کتابخانه استاد سعیدی در سال ۱۳۳۹ بازمی‌گردد؛ کتابخانه‌ای که چراغ دانایی را در دل شهر روشن کرد و پس از آن با گسترش کتابخانه‌های عمومی در نقاط مختلف شهر، بیرجند بیش از پیش به پناهگاهی برای کتاب‌دوستان و جویندگان دانش تبدیل شد.
اما این روزها غبار بی‌توجهی و روزمرگی بر چهره کتاب و کتابخوانی نشسته است. حالا به جای کتاب، سرها در گوشی‌ها فرو می‌رود؛ نه خبری از ایستگاه‌های مطالعه در پارک‌ها و اتوبوس‌ها هست و نه اثری از المان‌های جذاب مرتبط با کتاب در فضای شهر. این بی‌مهری و بی‌توجهی، تهدیدی جدی برای هویت شهری‌ست که به دانش و فرهنگ خود می‌نازد.
ریشه این موضوع هر چه که باشد باید به دقت موشکافی شده و برای آن چاره‌ای اندیشیده شود؛ در این گزارش، به بررسی اهمیت موضوع کتاب و کتابخوانی در حوزه مدیریت شهری و جایگاه آن در مصوبات شورای اسلامی شهر بیرجند پرداخته شده است.
فضای شهری بیرجند؛ ویترین تبلیغات تجاری یا کتاب و کتابخوانی؟
غلامی یکی از شهروندان بیرجندی در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا بیان کرد: آنچه به چشم می‌خورد این است که فضای شهری بیشتر به تبلیغات تجاری اختصاص یافته و جایگاه فرهنگ مطالعه در آن کمرنگ است؛ به نظر می‌رسد در این زمینه کم‌کاری جدی وجود دارد و این موضوع مهم فرهنگی برای شورای شهر و شهرداری بیرجند چندان اهمیتی ندارد.
او افزود: ظرفیت‌های موجود در پارک‌ها و فضاهای فرهنگی به خوبی مورد استفاده قرار نگرفته و برنامه‌های فرهنگی مرتبط با کتابخوانی بسیار محدود و ناکافی است.
یکی دیگر از شهروندان بیرجندی گفت: واقعیت امر این است که در فضای شهری به منظور ترویج کتاب و فرهنگ مطالعه اقدامات موثری صورت نگرفته است، هیچ قفسه کتاب عمومی یا فضایی اختصاصی برای تشویق شهروندان به مطالعه در اماکن عمومی یا وجود ندارد و یا خیلی کم و ناچیز است.
سکوت مصوبه‌ها؛ نگاهی به جایگاه کتاب و کتابخوانی در مصوبات شورای شهر بیرجند
توسعه فرهنگی و ارتقاء سطح آگاهی عمومی، از وظایف اساسی شوراهای اسلامی شهرهاست که در چارچوب قانون، از طریق ابزارهای سیاست‌گذاری، بودجه‌ای و فرهنگی دنبال می‌شود؛ در این میان، ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی از مهم‌ترین مؤلفه‌های توسعه فرهنگی به شمار می‌رود.
با بررسی محتوای منتشر شده در سایت شورای اسلامی شهر بیرجند طی یک سال گذشته، متوجه شدیم هیچ مصوبه‌ای با موضوع کتاب و کتابخوانی ثبت و در دسترس عموم قرار نگرفته است؛ این موضوع می‌تواند این تصور را ایجاد کند که شورا در این حوزه فعالیتی نداشته است.
با این حال، در گفت‌وگویی که با حجت‌الاسلام عبدالرزاق‌نژاد، رئیس کمیسیون فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شورای اسلامی شهر بیرجند داشتیم، وی اعلام کرد: در طول پنج سال اخیر، شورای شهر بیرجند حدود ۱۰ مصوبه در زمینه کتاب و کتابخوانی داشته است اما در چند ماهه اخیر به دلیل عدم به‌روزرسانی سایت و نبود روابط عمومی فعال، تعدادی از این مصوبات اطلاع‌رسانی عمومی نشده‌اند.
سؤال مهمی که مطرح می‌شود این است که حتی با در نظر گرفتن ۱۰ مصوبه طی پنج سال گذشته، آیا این میزان برای شهری با پیشینه فرهنگی چون بیرجند و در شرایطی که جامعه بیش از هر زمان دیگر نیازمند تقویت زیربنای فکری و فرهنگی است، کافی است؟
با توجه به نقش محوری کتاب در رشد فرهنگی، این انتظار وجود دارد که توجه به موضوع کتاب و برنامه‌ریزی در این حوزه، بیش از گذشته در دستور کار شورا قرار گیرد.
ایستگاه مطالعه در پارک و اتوبوس؛ طرحی که در کش و قوس مشکلات فراموش شد
حجت‌الاسلام عبدالرزاق نژاد رئیس کمیسیون فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شورای اسلامی شهر بیرجند، در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری ایبنا به تشریح عملکرد شورای شهر در حوزه کتاب و ترویج فرهنگ مطالعه پرداخت و درباره تعداد مصوبات مرتبط با کتاب و کتابخوانی طی پنج سال اخیر گفت: شورا در این مدت حدود ۱۰ مصوبه در این حوزه داشته که از جمله آن‌ها می‌توان به ایجاد مکان و تأمین کتاب‌های تخصصی برای استفاده روحانیون و مداحان مستقر در آرامستان بهشت متقین، اختصاص نیم درصد از بودجه شهرداری به نهاد کتابخانه‌های عمومی استان، نصب باکس‌های کتاب در پارک‌ها و ایستگاه‌های اتوبوس، حمایت مالی و موافقت با نگارش کتاب‌هایی با موضوع معرفی شخصیت دکتر گنجی و کتابی تحت عنوان معرفی مشاهیر بیرجند، موافقت با درخواست مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی مبنی بر هزینه‌کرد مبلغ ۸ میلیارد ریال اعتبار برای یارانه خرید کتاب، حمل کتاب و تبلیغات و…نمایشگاه کتاب استان برابر ضوابط و مقررات مربوطه در قالب مشارکت و ایجاد و راه‌اندازی کانون کتاب در پارک توحید بیرجند توسط شهرداری اشاره کرد.
وی ادامه داد: مصوبه نصب باکس‌های کتاب در پارک‌ها و ایستگاه‌های اتوبوس شهری، در شورا به تصویب رسیده و در دوره شهردار اسبق بیرجند دو باکس کتاب در ایستگاه اتوبوس تعبیه شد اما پس از مدتی به دلیل عدم حمایت و شارژ نشدن کتاب‌ها و تغییرات مکرر اعضای شورا به فراموشی سپرده شد.
او گفت: اقدامات انجام شده در این زمینه تاکنون ناقص و نیم‌بند بوده و برای تحقق کامل آن، نیازمند همکاری و همفکری جدی میان نهاد کتابخانه‌ها، شهرداری و شورای شهر هستیم. در صورتی که نهاد کتابخانه‌ها وارد این فرآیند شود، شورا آمادگی دارد با تصویب مصوبات لازم، شهرداری را موظف کند در اتوبوس‌ها و پارک‌های شهر مکان‌هایی برای قرار دادن کتاب فراهم کند و نهاد کتابخانه‌ها نیز مسئولیت تأمین و به‌روزرسانی کتاب‌ها را بر عهده گیرد.
شورا منتظر درخواست برای ترویج فرهنگ کتاب است
رئیس کمیسیون فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شورای شهر بیرجند درباره تأثیر کتاب و کتابخوانی بر توسعه فرهنگی و اجتماعی شهر بیان کرد: کتابخوانی زمینه توسعه فکری، فرهنگی، معرفتی و اعتقادی شهروندان به خصوص جوانان را فراهم می‌کند و نتیجه این رشد فکری را در رفتار و عملکرد اجتماعی آنان می‌توان به وضوح دید.
عبد الرزاق نژاد، مهم‌ترین چالش شورای شهر در حوزه کتاب و کتابخوانی را نبود درخواست و مطالبه‌گری از سوی شهروندان و فعالان فرهنگی دانست و تصریح کرد: درخواست‌ها باید از سوی جامعه فرهنگی و علاقه‌مندان به شورا ارائه شود تا در دستور کار قرار گیرد؛ بدون شک، شورای شهر و کمیسیون فرهنگی در صورت دریافت چنین مطالباتی، پیگیری لازم را انجام داده و نقش خود را ایفا خواهند کرد.
او افزود: برای بررسی این موضوعات کمیسیون‌های تخصصی تشکیل می‌شود و همه اعضای شورا همراهی خواهند داشت، اما آنچه ضروری است ایجاد عطش و نیاز اجتماعی به کتاب در سطح شهر است تا زمینه مشارکت عمومی و برنامه‌ریزی مؤثرتر فراهم شود.
وی در پاسخ به سوال میزان اختصاص بودجه مستقل به حوزه کتاب و مطالعه گفت: بودجه مستقلی برای ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی تعریف نشده اما بودجه فرهنگی موجود به این موضوع هم اختصاص می‌یابد که البته میزان آن بستگی به درخواست‌های مردمی و فعالان فرهنگی دارد.
کانون کتاب پارک توحید؛ یک دورهمی از جنس کتاب
رئیس کمیسیون فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شورای شهر بیرجند گفت: شهرداری اخیراً کانون کتاب را در پارک توحید راه‌اندازی کرده که علاقه‌مندان به کتاب را گردهم جمع کرده و به معرفی و نقد کتاب می‌پردازند؛ این طرح قابلیت تعمیم به سایر پارک‌های شهر را نیز دارد تا فرصتی برای دورهمی و تبادل نظر علاقه‌مندان فراهم شود.
عبد الرزاق نژاد در پاسخ به این پرسش که چه اقدامات مشخص و مصوباتی در زمینه ترویج کتابخوانی انجام شده است؟ عنوان کرد: تمام درخواست‌هایی که در راستای توسعه کتاب و کتابخوانی مطرح شده، مورد موافقت شورا قرار گرفته و شورا هیچ‌گاه به دلایل مختلف در این امر مانع‌تراشی نکرده؛ همچنین بودجه فرهنگی خوبی برای برگزاری جشن‌ها و همایش‌های کتاب‌محور در نظر گرفته شده و شهرداری نیز به نهاد کتابخانه‌ها کمک مالی کرده است.
شهری که چندان رنگ و بوی کتاب نمی‌دهد
او همچنین افزود: در فضای شهری بیرجند، میدان مادر به‌عنوان تنها المان شاخص، تصویر مادری را نشان می‌دهد که در حال مطالعه کتاب است؛ نمادی زیبا از اهمیت مطالعه و نقش خانواده در ترویج فرهنگ کتابخوانی.
عبدالرزاق نژاد ادامه داد: در بلوار قرآن، المان کتاب قرآن که کتاب مقدس ما مسلمانان است، نصب شده همچنین المان بلوار نهج‌البلاغه نیز در دست ساخت است تا این مسیر فرهنگی را ادامه دهد. بلوار مصلی المهدی نیز با نصب رحل قرآن، فضایی معنوی و آرام‌بخش را در دل شهر ایجاد کرده؛ شهرداری در مناسبت‌های ویژه‌ای چون ماه مبارک رمضان، المان‌های مرتبط با قرآن را در نقاط مختلف شهر مستقر می‌کند تا این کتاب آسمانی همواره در یاد و دل مردم جاری باشد.
رئیس کمیسیون فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شورای شهر بیرجند تصریح کرد: علاوه بر این، نامگذاری خیابان‌ها به نام بزرگان علم و نخبگان، و همچنین پارک‌هایی مانند پارک دکتر گنجی، گواه توجه ویژه شورا و شهرداری به مفاخر فرهنگی و علمی و تلاش برای حفظ هویت فرهنگی و ارتقای سطح آگاهی و دانش شهر بیرجند است.
پیوندی که بایستی احیا شود
بررسی‌های خبرنگار ایبنا نشان می‌دهد هر چند فعالیت‌هایی در زمینه ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی در بیرجند انجام شده اما این فعالیت‌ها سطحی و ناکافی است؛ عملکرد شورای اسلامی شهر در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که توجه کافی به توسعه فرهنگ مطالعه و ترغیب شهروندان به دوستی با کتاب در فضای شهری صورت نگرفته است.
کمبود مصوبات مرتبط، فقدان مکان‌های مناسب برای مطالعه در پارک‌ها و ایستگاه‌های اتوبوس و نبود مطالبه جدی از سوی مردم و فعالان فرهنگی، چالش‌های اصلی پیش روی ترویج کتابخوانی در بیرجند است.
اختصاص تنها حدود ۱۰ مصوبه از مصوبات شورای شهر آن هم در طول پنج سال، برای شهری با این پیشینه و غنای فرهنگی کافی نیست و شورای شهر باید کیفیت و کمیت مصوبات در خصوص کتاب و کتابخوانی و تعامل با دستگاه‌های ذی ربط را افزایش داده و با نگاهی وسیع‌تر و دغدغه‌مندی بیشتری پای کتاب را به زندگی روزمره مردم و سیمای شهری باز کند.
∎