چند سالی است حضور دختران مشهدی در گروه‌های سرود افزایش یافته، اما همچنان پرسش از ظرفیت‌های پنهان و موانع شکوفایی آن‌ها در عرصه هنری مطرح است. برای پیدا کردن پاسخ این پرسش‌ها به سراغ دو مربی جوان و در عین حال باسابقه عرصه سرود دختران مشهد رفتیم تا نظرشان را در این باره جویا شویم.
لیلا سادات احمدپناه، یکی از مربیان سرود مشهد که ۱۵ سالی است در زمینه مربیگری سرود فعالیت می‌کند و کارش را در عرصه سرود از مسجد آغاز کرده، درباره روند رسیدنش به مربیگری سرود می‌گوید: ابتدا در مسجدها گروه‌های سرودی تشکیل داده بودیم و در مسابقات سرود شرکت می‌کردیم. سپس وارد آستان قدس رضوی شدم. از همان زمان گروه سرود دختران آوای ظهور شکل گرفت که خانم غیور مسئول آن گروه بود و من در کنارش مشغول بودم. این فعالیت تاکنون ادامه دارد و حدود ۴۰ سرود برای مناسبت‌های مختلف با موضوعاتی همچون سردار شهید سلیمانی، جبهه مقاومت، غزه، فرزندآوری و... تولید کرده‌ایم.
او می‌افزاید: در استودیو نیز فعالیت کردم. آن زمان تنها خانمی بودم که در استودیو کار می‌کردم. هنوز هم خانمی را سراغ ندارم که کار میکس و مسترینگ را در استودیو انجام دهد؛ زیرا ابتدای فعالیتم یکی از دغدغه‌هایم این بود که دختران با آقایان برای ضبط به استودیو نروند و صدایشان را نامحرم نشنود. به همین خاطر آموزش میکس و مسترینگ را گذراندم.
همیشه در رتبه‌های یک تا سه مسابقات سرود، یک گروه مشهدی حضور دارد
این مربی سرود دختران درباره ظرفیت‌های سرود دختران در مشهد خاطرنشان می‌کند: گروه‌های سرود دختران و پسران مشهد نسبت به سایر نقاط کشور مطرح‌تر بوده و در مسابقات کشوری سرود نیز بی‌شک از رتبه یک تا سه، یک گروه مشهدی است. این ظرفیت در رده‌های سنی مختلف از جمله کودک، نوجوان و بزرگسال خیلی خوب است. اکنون گروه کُرال بزرگسالان هم به صورت زنده در تئاتر به زیبایی اجرا می‌کند.
احمدپناه درباره وضعیت گروه‌های سرود دانش‌آموزی در مشهد نیز یادآور می‌شود: آموزش و پرورش مسابقات سرود را هر سال برگزار می‌کند و برای شرکت در این مسابقات، در مدرسه‌های دولتی در نبود مربی سرود، مربیان پرورشی گروه سرود مدرسه را برای شرکت در مسابقات آماده می‌کنند. البته برخی مدرسه‌های دوره دوم متوسطه کمتر در این زمینه فعالیت دارند و مدیران در دوره دوم دبیرستان برای تشکیل گروه سرود کلاس دهم موافقت می‌کنند؛ اما برای مقاطع یازدهم و دوازدهم به دلیل اینکه در حال آماده شدن برای کنکور و امتحان نهایی هستند، موافقت نمی‌کنند مگر اینکه دانش‌آموزی خودش به شرکت در گروه سرود علاقه داشته باشد.
او بیان می‌کند: در یک سال اخیر گروه‌های سرود فعال دختران در مشهد به شدت افزایش پیدا کرده است. اکنون هر مسجدی دست‌کم یک گروه سرود فعال دارد و در مراسم مسجد خودشان و برنامه‌هایی که اطرافشان برگزار می‌شود، سرود اجرا می‌کنند.
کمترین هزینه ساخت یک سرود ۳۰ تا ۴۰ میلیون تومان است
این مربی سرود دختران درباره اینکه چه میزان از سرودهایی که دختران اجرا می‌کنند، تولیدی و چه میزان بازخوانی است، عنوان می‌کند: مربیان سرود تازه‌کاری که در مسجد فعالیت دارند، آثار تولیدی دیگران را بازخوانی می‌کنند چون کمترین هزینه ساخت یک سرود برای پرداخت دستمزد شاعر و آهنگساز ۳۰ تا ۴۰میلیون تومان است و باید پشتیبان مالی داشته باشند تا سرودی را تولید کنند. به همین خاطر تنها گروه‌های حرفه‌ای‌تر که دارای حامی مالی هستند، می‌توانند سرود تولید کنند. ما نیز به دلیل داشتن این پشتوانه مالی با توجه به مناسبت‌های ملی، مذهبی و رویدادهای مهم مثل جنگ تحمیلی ۱۲ روزه تولید می‌کنیم و برخی از تولیداتمان را نیز در گروه تخصصی سرود به رایگان در اختیار سایر گروه‌ها قرار می‌دهیم تا بازخوانی کنند.
احمدپناه تأکید می‌کند: یکی از دغدغه‌های بزرگم که آن را به مربیان هم تأکید و از برخی گروه‌ها بابت این کار انتقاد می‌کنم، این است که نباید تکخوان دختر داشته باشند. یکی از اتفاق‌هایی که اکنون رقم می‌خورد این است که دختران بزرگمان به اشتباه مربیان، تک‌خوانی می‌کنند و در تلویزیون هم این اتفاق باب شده و به نظرم این یکی از معضلات در گروه‌های سرود دختران است.
او با بیان اینکه یک مسئله دیگر هم تأخیر در پرداخت دستمزدها توسط ارگان‌های سفارش‌دهنده است، ادامه می‌دهد: یکی دیگر از چالش‌هایی که گروه‌های سرود دختران با آن مواجه هستند، نداشتن مکان برای تمرین است؛ اما با توجه به اینکه مسجدها نیز پای کار گروه‌های سرود آمده‌اند، این معضل کمرنگ‌تر شده است.
سرود دختران در مسجدها پررونق‌تر از مدرسه‌ها
زهرا روحی نیز یکی دیگر از مربیان سرود دختران در مشهد است که از سال ۸۶ سرودخوانی را از گروه سرودی در مسجد آغاز و بعدها در کسوت مربیگری با بیشتر ارگان‌ها همکاری کرده و رتبه‌های مختلفی را با همراهی گروهش بدست آورده است. او درباره علت رونق و توجه به گروه‌های سرود دختران می‌گوید: پس از سخنرانی رهبر معظم انقلاب که در مورد تقویت گروه‌های سرود بود و فرمودند «از این تقاضای موجود در جامعه برای شعر باید استفاده کرد و مفاهیمی را که مردم احتیاج دارند آن‌ها را بدانند یا روش‌های عملی‌ای را که مردم احتیاج دارند با آن‌ها آشنا بشوند، در زبان شعر به مردم منتقل کرد»، از همان زمان سرودهای پاتوقی در سطح شهر مشهد بهتر شده و گروه‌های سرود دختران در مراسم‌ها اجرا می‌کنند که نسبت به سال‌های پیش از آن شاهد حضور بیشتر بانوان و دختران در عرصه سرود هستیم.
او با بیان اینکه این روزها کانون‌های مسجدهای مشهد در زمینه سرود خیلی پررنگ‌تر از سایر ارگان‌ها در این راستا در حال فعالیت هستند، می‌افزاید: این موضوع بهانه‌ای شده که بچه‌ها ارتباط بهتری با مسجد برقرار کنند و برایشان مثل یک خانه امن باشد. این در حالی است که ۱۸-۱۷ سال پیش سرود در مدرسه‌ها رونق بیشتری داشت و گروه‌های سرود و تئاتر دانش‌آموزی خیلی فعال بودند؛ اما مسجدها در آن زمان فعالیت زیادی نداشتند.
این مربی سرود دختران درباره علت کمرنگ شدن فعالیت مدرسه‌ها در زمینه سرود نیز خاطرنشان می‌کند: تشکیل یک گروه سرود، مسائل مالی خودش را دارد. به همین خاطر مدرسه‌های حاشیه شهر برای تأمین هزینه‌ها مشکل دارند؛ اما مدرسه‌های مطرح به دلیل برندسازی برای مدرسه، گروه سرود تشکیل می‌دهند. به طور کلی تعداد گروه‌های سرود دانش‌آموزی در مسابقات نسبت به سال‌های گذشته خیلی کمتر شده است؛ به‌عنوان مثال در جشنواره سرود ناحیه یک آموزش و پرورش، سال‌های گذشته از صبح تا شب حدود ۲۰ تا ۳۰ گروه مشغول اجرای سرودهایشان بودند؛ اما اکنون این موضوع خیلی کمرنگ شده و فقط حدود ۶ گروه در این رقابت دانش‌آموزی شرکت می‌کنند و بخش اصلی این موضوع به تأمین مالی برای تشکیل گروه سرود برمی‌گردد. دانشجویان دانشگاه فرهنگیان نیز گروه‌های سرود فعال و اجراهای خوبی دارند. برخی از این دانشجویان در مدرسه‌ها معاون پرورشی می‌شوند و فعالیت در این حوزه برایشان تجربه خوبی است.
درخواست ۱۲۰ میلیون تومانی برای تولید یک قطعه موسیقی!
او درباره هزینه تولید یک سرود نیز می‌گوید: تولید یک سرود ۵۰ تا ۶۰میلیون تومان بودجه نیاز دارد، چرا که شاعر ۵ تا ۱۰میلیون تومان و آهنگساز ۴۰ تا ۵۰میلیون تومان دستمزد می‌گیرد. موردی هم بوده که آهنگسازی برای تولید یک قطعه آهنگ ۱۲۰میلیون تومان دستمزد می‌خواسته است. باید ارگان‌ها حمایت مالی کنند تا سرودی تولید شود.
روحی درباره معضلات گروه‌های سرود دختران نیز متذکر می‌شود: متأسفانه وقتی برای اجرای سرودی از یک مجموعه یا ارگان درخواست دستمزد می‌کنیم، گروه سرود حرفه‌ای ما را با یک گروه سرود مبتدی که بدون هزینه برایشان اجرا کرده، مقایسه می‌کنند و می‌گویند فلان گروه سرود بدون دریافت هزینه یا با مبلغ کمتری اجرا کرده، چرا شما درخواست این دستمزد را می‌کنید. این موضوع برایشان فرهنگ‌سازی نشده که گروه سرودی که اجرای زنده انجام می‌دهد، با گروه سرودی که پلی‌بک اجرا می‌کند، متفاوت است.
سرود برای بیان مسائل، اثرگذاری بهتری دارد
این فعال فرهنگی با بیان اینکه اگر مسائل روز و مشکلات جامعه به زبان هنر و سرود برای مردم بیان شود، اثرگذاری بهتری دارد، خاطرنشان می‌کند: به‌عنوان مثال این شعار «انرژی هسته‌ای حق مسلم ماست» را که سال‌هاست می‌گوییم، می‌توان با زبان شعر و سرود به گونه‌ای بیان کرد تا کودکی که سواد هم ندارد، متوجه آن بشود. برای سرود همیشه مضمون‌های ملی - میهنی و شهدایی به کار گرفته می‌شوند؛ اما باید دغدغه ما این باشد که ابتدا مشکل جامعه را شناسایی و سپس در همان راستا آثار هنری مانند سرود را تولید کنیم. متأسفانه هنوز با این نگاه، سرودی تولید نکرده‌ایم و این کار می‌تواند با هم‌افزایی همه گروه‌های سرود در سطح مشهد رقم بخورد.
این مربی سرود دختران با بیان اینکه آقایان در زمینه سرود به اندازه کافی فعال هستند؛ اما گروه‌های سرود دختران در مشهد به دلیل بافت مذهبی شهر محدودیت‌های خاص خود را دارند، می‌افزاید: به نظرم اگر هم‌افزایی در این زمینه میان گروه‌های سرود دختران شکل بگیرد، بهتر عمل می‌کنیم. اگر این اتفاق رقم بخورد، شهرداری می‌تواند از ظرفیت گروه‌های سرود مختلف دختران در مراسم‌های مناسبتی پارک‌های بانوان استفاده کند و با دادن این فضا به دختران فعال‌تر عمل کنیم. اکنون تنها ۲۰ تا ۳۰درصد ظرفیت گروه‌های سرود دختران در این زمینه استفاده می‌شود.
وی اظهار می‌کند: از دیگر مشکلات گروه‌های سرود دختران در مشهد این است که برخی از ارگان‌ها در مراسم‌های مناسبتی مربوط به زنان و دختران از ظرفیت گروه‌های سرود دختران استفاده نمی‌کنند و گروه‌های سرود آقایان را برای اجرا به آن مراسم دعوت می‌کنند. متأسفانه برخی ارگان‌ها هنوز برای دادن مکانی به منظور تمرین به گروه سرود دختران بهانه می‌آورند؛ اما راحت‌تر به گروه سرود پسران مکان برای تمرین اختصاص می‌دهند.
روحی با بیان اینکه متأسفانه برای مربیان سرود اعتبار هنری وجود ندارد و کمترین اتفاقی که می‌تواند برای این مربیان رقم بخورد، بیمه هنرمندان است، یادآور می‌شود: تعداد جشنواره‌های سرود در مشهد خیلی کمتر از گذشته شده و این موضوع سبب می‌شود انگیزه مربیان و بچه‌ها کم شود. نکته دیگر این است که گروه‌های سرود برای رقابت با یکدیگر خیلی تلاش می‌کنند؛ اما پس از اتمام جشنواره، دیگر کسی به دنبال دعوت از گروه‌هایی که مقام کسب کردند، نمی‌رود تا کارهایشان را اجرا کنند و حتی کسانی که خارج از آن جشنواره هستند، نمی‌دانند فلان گروه سرودی که در جشنواره مقام نخست را گرفت، چه سرودی خوانده است.
این دو روایت از زبان مربیانی که سال‌ها در حوزه فعالیت‌های فرهنگی بوده‌اند، نشان می‌دهد با وجود ظرفیت‌های گسترده در مشهد، چالش‌های ساختاری و فرهنگی همچنان مانعی برای شکوفایی کامل گروه‌های سرود دختران هستند. با حمایت نهادهای مسئول، فرهنگ‌سازی مناسب و هم‌افزایی میان گروه‌ها می‌توان آینده‌ای روشن‌تر برای هنر سرود دختران در مشهد رقم زد؛ آینده‌ای که در آن صدای دختران بهتر و رساتر از گذشته در بیان آرمان‌ها و ارزش‌های دینی و ملی شنیده شود.