آن گونه که سیر تحولات چند ماه اخیر نشان داد و انتظار می‌رفت، پس از حمله به تأسیسات هسته‌ای کشورمان از سوی آمریکا و رژیم صهیونیستی که ایران آن را زدن میز مذاکره تعبیر و بازرسی مأموران آژانس اتمی را محدود کرد، با وجود همه همکاری‌ها و انعطاف جمهوری اسلامی، روز گذشته تروئیکای اروپایی تهدیدهای خود علیه کشورمان را عملی کرد و اسنپ‌بک را کلید زد،اگرچه چین و روسیه به صراحت با این اقدام مخالفت کردند.
بر این اساس در جلسه شورای امنیت پیش‌نویس قطعنامه‌ای که خواستار ادامه رفع تحریم‌های ایران در چارچوب توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بود با ۹ رأی مخالف (آمریکا، انگلیس، فرانسه، یونان، دانمارک، اسلوونی، پاناما، سیرالئون و سومالی)، چهار رأی موافق (چین، روسیه، پاکستان و الجزایر) و دو رأی ممتنع (کره جنوبی «رئیس دوره‌ای شورا» و گویان) به تصویب نرسید تا این گونه سیاست‌های خصمانه غرب علیه کشورمان با دیکته رژیم صهیونیستی به اوج خود برسد.
نمایندگان انگلیس، فرانسه و آلمان در نشست مذکور ایران را به عدم پایبندی به مفاد برجام متهم کرده و مدعی شدند تصمیم تروئیکا برای کلید زدن مکانیسم بازگشت تحریم‌ها علیه ایران موجه و قانونی و منطبق با قطعنامه ۲۲۳۱ است. نماینده آمریکا در سازمان ملل هم مدعی شد رأی آمریکا به رد لغو تحریم‌های ایران به معنای رد مسیر دیپلماتیک نیست! در مقابل نماینده روسیه عدم تصویب قطعنامه مربوط به ادامه رفع تحریم‌ها علیه ایران را فاقد مبنای قانونی خواند و گفت: روسیه بازگشت تحریم‌ها را به رسمیت نمی‌شناسد. نماینده روسیه تأکید کرد: ایران با باج‌گیری سه کشور اروپایی مواجه است و نماینده چین هم گفت: ایالات متحده کسی است که از توافق خارج شد، به ایران حمله نظامی کرد و مذاکرات را مختل کرد.پیش از این در حاشیه اجلاس شانگهای وزرای خارجه ایران، چین و روسیه به صراحت استفاده از مکانیسم ماشه را غیرقانونی دانسته و اعلام کرده بودند که به الزامات اجرایی آن ترتیب اثر نمی‌دهند.
اتفاقی که قابل پیش‌بینی بود
به دلیل مکانیسم گنجانده شده در برجام که طرف‌های مختلف را از حق وتو در زمینه بازگشت تحریم‌ها منع کرده و این گونه دست روسیه و چین به عنوان متحد را بسته بود، تصویب پیش‌نویس مذکور تقریباً قطعی به نظر می‌رسید. حتی امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه نیز پنجشنبه در گفت‌وگو با تلویزیون رژیم صهیونیستی با بیان اینکه تلاش‌ها برای رسیدن به توافق میان قدرت‌های اروپایی و ایران شکست خورده، اعلام کرد: «اسنپ‌بک» علیه ایران در پایان ماه سپتامبر حتماً فعال خواهد شد. این موضع‌گیری البته با واکنش اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه مواجه شد و وی در توییتی نوشت: چرا رئیس‌جمهور مکرون باید برای رد پیشنهادی که خودش اعتراف می‌کند پیشنهاد معقولی از جانب ایران بوده است، با عجله یک کانال تلویزیونی اسرائیلی را انتخاب کند و در عوض به مخاطبان «منتخب» خود اطمینان بدهد که اسنپ‌بک قطعی است؟گام خصمانه تازه اروپا که باید آن را ادامه بازی فشار آمریکا و رژیم صهیونیستی بر کشورمان قلمداد کرد در حالی است که وزیر امور خارجه کشورمان ضمن انتقاد از مواضع طرف‌های اروپایی گفت: روز گذشته از سوی ایران طرحی معقول و قابل اجرا را به همتایان اروپایی ارائه دادم تا از وقوع بحرانی غیرضروری و قابل اجتناب در روزهای آینده جلوگیری شود. عراقچی با یادآوری اینکه ایران پیش از این سهم خود را ادا کرده است به توافق با آژانس و پیشنهاد ارائه شده به سه کشور اروپایی اشاره کرد و در شبکه ایکس نوشت: امضای توافقی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که هم‌جهت با تعهدات داخلی و بین‌المللی ما بوده و با وجود بمباران غیرقانونی تأسیسات هسته‌ای تحت پادمان ایران، فصل جدیدی از همکاری با آژانس را گشوده، در این مسیر است. با این حال، به جای آنکه به محتوای این طرح پرداخته شود، ایران اکنون با مجموعه‌ای از بهانه‌ها و طفره‌روی‌های آشکار مواجه است؛ از جمله ادعای مضحکی مبنی بر اینکه وزارت امور خارجه نماینده تمام ساختار سیاسی کشور نیست، اما این در حالی است که این دستگاه دیپلماسی اروپاست که بیرون گود قرار دارد.
تحولات منطقه و از دست رفتن فرصت‌های دیپلماتیک
رأی‌گیری دیروز شورای امنیت سازمان ملل به معنی آن است که در صورت عدم حل و فصل اختلافات میان طرف‌ها طی یک هفته آینده (اتفاقی که تقریباً بعید است)، تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران پس از 10سال و از ۲۸ سپتامبر (6 مهر) فعال خواهند شد. با این اوصاف تحولات درباره پرونده هسته‌ای بسیار پیچیده شده از این رو تحلیل آینده مناسبات ایران با غرب بسیار مهم به نظر می‌رسد.
قاسم محبعلی، مدیرکل اسبق خاورمیانه وزارت خارجه در گفت‌وگو با قدس، در این زمینه معتقد است: کار اروپایی‌ها در بازگرداندن تحریم‌ها گامی روتین است و طبیعی به نظر می‌رسید که اروپایی‌ها و آمریکا تحریم‌ها را بازمی‌گردانند و ایران دوباره زیر فصل هفتم بند ۴۱ قرار می‌گیرد. وی درباره علت حرکت اروپا به سمت اسنپ‌بک، گفت: سه شرط وجود داشت که ایران با محدودیت مواجه بود؛ بازگشت و بازرسی کامل آژانس، سرنوشت اورانیوم غنی‌شده ایران و موافقت آمریکا با لغو قطعنامه ۲۲۳۱. فرصت برای تحقق این شروط بسیار محدود بود و بعید است شرایط تغییر کند.
محبعلی در پاسخ به پرسشی درباره احتمال افزایش تنش ایران با رژیم صهیونیستی، افزود: اروپایی‌ها به نفع خودشان نیست که بحران منطقه اوج بگیرد، زیرا خودشان درگیر اوکراین هستند. اما فشار آمریکا و اسرائیل موجب شد اروپا تحت فشار این کشورها عمل کند. از ابتدا مشخص بود که در مذاکرات با آمریکا نباید فرصت از دست برود، اما اتفاق‌های اخیر و جنگ‌ها موجب شد مذاکرات آغاز نشود و شرایط به این مرحله برسد. مدیرکل اسبق خاورمیانه وزارت خارجه، اظهار کرد: ایران باید آمادگی کامل برای شرایط آینده شامل بازگشت تحریم‌ها و فشارهای سیاسی و امنیتی را داشته باشد. وضعیت آینده قابل پیش‌بینی نیست، اما توان دیپلماتیک و راهبردی جمهوری اسلامی اجازه می‌دهد این مرحله با موفقیت مدیریت شود.
اروپا، جاده صاف‌کن فشار بر ایران
اسماعیل کوثری، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز درباره تحولات جاری اظهار کرد: پس از شکست رژیم اشغالگر در جنگ ۱۲روزه تحمیلی، اروپایی‌ها و آمریکا به دنبال مطرح کردن موضوع اسنپ‌بک هستند تا شکست خود را پوشش دهند و ایران را در مسائل بین‌المللی تحت فشار قرار دهند. اروپا در این حرکت تا حدی جاده صاف‌کن اسرائیل است، اما باید بدانند نتیجه‌ای برای آن‌ها نخواهد داشت.
وی تصریح کرد: رئیس جمهور قمارباز آمریکا، ترامپ، برجام را پاره کرد و اروپایی‌ها هم تعهدات خود را انجام ندادند. ایران همه تعهدات خود را اجرا کرده است، بنابراین از لحاظ قانونی، اسنپ‌بک معنا ندارد.
کوثری درباره احتمال جنگ دوباره رژیم صهیونیستی با ایران هشدار داد و افزود: این یکی از موضوعاتی است که دشمنان در نظر دارند. آن‌ها در دو سال گذشته نتوانستند گروه‌های مقاومت را شکست دهند، هنوز تعدادی از اسیرانشان در اختیار حماس است و نتوانستند بر تونل‌ها تسلط یابند. آن‌ها می‌خواهند جنگ گسترده‌تری ایجاد کنند، اما جرئت انجام آن را ندارند. ضرباتی که ایران به پیکره دشمنان وارد کرده، نشان داده توانایی پاسخ‌های سنگین‌تر را دارد.
مرگ یک بار، شیون هم یک بار
احمد بخشایش اردستانی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل سیاسی هم با اشاره به گام اروپایی‌ها برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، تأکید کرد: ایران پیش‌تر با پذیرش همکاری با آژانس امتیاز داده اما غرب حاضر نیست این مسئله را ببیند و اگر قرار باشد ایران امتیاز دیگری بدهد، باز هم اروپایی‌ها صرفاً قطعنامه ۲۲۳۱ را برای 6ماه آینده تمدید کرده و همان مباحث فعلی را دوباره مطرح می‌کنند و فضای ایران را از لحاظ اقتصادی شرطی خواهند کرد. ایران آمادگی کامل برای مواجهه با اسنپ‌بک را دارد.
وی تصریح کرد: هر وقت ایران خواسته‌ای برای مذاکره داشته، آن‌ها با طرح خواسته‌های زیاد و غیرمنصفانه به دنبال امتیازگیری بوده‌اند. ایران حتی اعلام کرد آمادگی دارد درصدی از اورانیوم غنی‌شده مانند ۶۰ درصد را کاهش دهد و تحت نظارت آژانس یا کشورهایی مثل چین و روسیه نگه دارد، اما اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها فکر می‌کنند مردم ایران هراسان‌اند و جمهوری اسلامی آسیب خواهد دید. آن‌ها می‌خواهند این ابزار را همیشه مانند شمشیر داموکلس روی سر ایران نگه دارند، اما این سیاست شکست خواهد خورد.
این کارشناس مسائل سیاسی معتقد است: اسنپ‌بک اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها تلاشی برای ایجاد فشار بوده، اما جمهوری اسلامی آماده مدیریت کامل شرایط و پاسخ به هر اقدام احتمالی است. دشمنان باید پیامدهای اقدام‌های خود را پیشاپیش بدانند و تجربه نشان داده فشار بر ایران همیشه به ضرر خودشان تمام شده است. اردستانی با اشاره به اشتباه برخی مسئولان در دوره امضای برجام، گفت: این ابزار باید از اروپا گرفته شود و افرادی که این مسئله را مطرح کرده‌اند، از جمله آقای ظریف و آقای عراقچی، در این زمینه مرتکب اشتباه بزرگی شده‌اند.
گامی که در بلندمدت به ضرر اروپاست
مرتضی مکی، کارشناس مسائل اروپا نیز با اشاره به روند مذاکرات ایران و اروپا درباره تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل، گفت: فعال‌سازی ماشه تا حدودی قطعی بود؛ چرا که دولت‌های اروپایی مطالبات حداکثری مطرح کرده‌اند و دیگر نقش میانجی میان ایران و آمریکا را ایفا نمی‌کنند. در بعضی موارد حتی مواضع تندتری از آمریکا علیه جمهوری اسلامی داشته‌اند و لحن آن‌ها تحقیرآمیز بوده است. وی تصریح کرد: با وجود چنین مواضعی، ایران به ابتکار عمل‌های خود در دیپلماسی ادامه داد. توافقی که ایران و آژانس در قاهره امضا کردند، چارچوب جدیدی برای بازرسی آژانس در تأسیسات هسته‌ای ایران ایجاد و سرنوشت بیش از ۴۰۰ کیلو اورانیوم غنی‌شده را مشخص کرد. این توافق می‌توانست تا حدود زیادی خواسته‌های اروپایی‌ها را تأمین کند، اما دولت‌های اروپایی واکنش مناسبی نشان ندادند.
این کارشناس مسائل اروپا در خصوص علت حرکت اروپا به سمت فعال‌سازی اسنپ‌بک، با وجود همکاری تهران معتقد است: اروپایی‌ها دیگر دید گذشته را نسبت به ایران ندارند. پس از حمله روسیه به اوکراین، تحولات پاییز ۱۴۰۱ در ایران، موضوع جنگ غزه و تحرکات دیپلماتیک رژیم صهیونیستی، اروپایی‌ها دید کوتاه‌مدت نسبت به مکانیسم ماشه اتخاذ کردند و این در بلندمدت قطعاً به ضرر آن‌ها خواهد بود. آن‌ها تصور می‌کنند با فعال‌سازی این ابزار می‌توانند همچنان نقش‌آفرینی در پرونده هسته‌ای ایران داشته باشند، اما در میان‌مدت و بلندمدت این ابزار از دست آن‌ها خارج می‌شود و دیگر قادر به نقش‌آفرینی سابق در منطقه نخواهند بود.
مکی تصریح کرد: اما قطعاً فعال شدن مکانیسم ماشه بستر و زمینه لازم را برای آمریکا و رژیم صهیونیستی فراهم می‌کند تا فشار حداکثری خود را ادامه داده و تهدیدهای نظامی و امنیتی علیه ایران را افزایش دهند. متأسفانه اروپایی‌ها نیز با این اقدام همسویی و همراهی می‌کنند. با این حال جمهوری اسلامی ایران با ابتکار و آمادگی کامل، در مواجهه با فشارها دست بازتری برای اتخاذ مواضع خود دارد. باید منتظر اقدام‌های هوشمندانه و معجزه‌آسای دیپلماسی در روزهای باقی مانده بود تا بازگشت تحریم‌ها بتواند با کمترین اثر منفی مدیریت شود.