بسیاری از افراد در دنیای امروز ساعت‌ها وقت خود را صرف دنبال کردن زندگی اینفلوئنسرها، یوتیوبر‌ها و سایر شخصیت‌های آنلاین می‌کنند. نام فرزندانشان را می‌دانیم، عادات روزانه‌شان را دنبال می‌کنیم و حتی درباره شکست‌ها و لحظات سختشان اطلاعات داریم اما برای آنها، ما تنها یک دنبال‌کننده بی‌چهره هستیم. این نوع ارتباط یک‌طرفه که روان‌شناسان آن را «روابط پاراسوشیال» می‌نامند، یکی از پدیده‌های مهم زندگی آنلاین امروز است و هم فواید روانی دارد و هم ریسک‌های بالقوه.
روابط پاراسوشیال چیست؟
به گزارش برنا، روابط پاراسوشیال به وابستگی یک‌طرفه به فردی گفته می‌شود که ما او را نمی‌شناسیم و او نیز هیچ پاسخ مستقیم یا شناختی از ما ندارد. این مفهوم نخستین بار در دهه ۱۹۵۰ با ظهور تلویزیون مطرح شد، زمانی که مردم احساس می‌کردند با شخصیت‌های تلویزیونی رابطه‌ای رودررو دارند. امروز این مفهوم بیش‌تر با شبکه‌های اجتماعی، اینفلوئنسرها و پادکستر‌ها گره خورده است. ورونیکا لامارش، روان‌شناس اجتماعی دانشگاه اسکس می‌گوید: «ارتباط یک‌طرفه هیچ چیز جدیدی نیست، اما با ظهور شبکه‌های اجتماعی، وسعت و شدت آن بسیار افزایش یافته است. همه این ارتباط از طریق محتوایی است که ارائه می‌شود، نه تعامل واقعی.»
نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که این نوع روابط در مقایسه با تعاملات واقعی می‌توانند جایگاه مهمی در رفع نیاز‌های عاطفی و اجتماعی افراد پیدا کنند. مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۴ نشان داد که افراد حتی روابط یک‌طرفه با یوتیوبر‌ها را گاهی ارزشمندتر از روابط واقعی خود می‌دانند، زیرا همیشه در دسترس هستند و محدودیت‌های زمانی یا اجتماعی روابط واقعی را ندارند.
مزایا و کارکرد‌های روان‌شناختی
یکی از اصلی‌ترین مزایای روابط پاراسوشیال، کاهش انزوای اجتماعی است. جاش فلتچر، روان‌درمانگر و پادکستر می‌گوید: «افراد، به ویژه کسانی که در گروه‌های اقلیت قرار دارند یا حمایت اجتماعی کافی در محیط واقعی ندارند، از طریق این نوع روابط احساس دیده شدن و پذیرفته شدن پیدا می‌کنند.»
این روابط می‌توانند اعتماد به نفس را افزایش دهند و به افراد کمک کنند تا هویت شخصی و اجتماعی خود را تقویت کنند. به ویژه در مواردی که افراد با مشکلات روانی، اضطراب یا افسردگی مواجه هستند، حضور همیشگی یک اینفلوئنسر یا پادکستر می‌تواند به نوعی آرامش و حمایت عاطفی تبدیل شود. این دسترسی مداوم به یک «پناهگاه روانی» در فضای آنلاین، مزیتی است که روابط واقعی همیشه نمی‌توانند ارائه دهند.
ریسک‌ها و چالش‌ها
با وجود این مزایا، روابط پاراسوشیال خطرات مشخصی نیز دارند. نخستین خطر، ایجاد مقایسه‌های اجتماعی غیرواقعی است. وقتی افراد زندگی دیگران را دائماً دنبال می‌کنند، به ویژه کسانی که سبک زندگی ایده‌آل‌شده ارائه می‌دهند، ممکن است احساس ناکامی و نارضایتی از خود پیدا کنند. لامارش می‌گوید: «این روابط یک‌طرفه هستند، بنابراین نمی‌توانند نیاز‌های واقعی ما را برآورده کنند. افراد با عزت نفس پایین ممکن است به تدریج از تعاملات واقعی فاصله بگیرند و بیش از حد به روابط پاراسوشیال تکیه کنند.»
ریسک دوم، محدودیت در مرز‌های شخصی تولیدکنندگان محتوا است. بسیاری از دنبال‌کنندگان توقع دارند که اطلاعات شخصی بیشتری دریافت کنند و وقتی این توقع برآورده نمی‌شود، احساس طردشدگی یا نارضایتی پیدا می‌کنند. میشل المان، مربی زندگی و تولیدکننده محتوا می‌گوید: «گاهی دنبال‌کنندگان فکر می‌کنند من همه چیز درباره زندگی‌ام را به اشتراک می‌گذارم، درحالی‌که این‌طور نیست. مرز‌های واضح داشتن برای حفاظت از خود و حفظ سلامت روان ضروری است.»
از سوی دیگر وابستگی افراطی به این روابط است که می‌تواند باعث کاهش کیفیت روابط واقعی، احساس تنهایی و حتی مشکلات روانی بلندمدت شود. برخلاف ارتباطات واقعی، این روابط هیچ‌گاه نمی‌توانند پاسخ متقابل و واقعی به نیاز‌های احساسی فرد بدهند.
نحوه مدیریت و استفاده سالم
کارشناسان توصیه می‌کنند که برای بهره‌مندی از مزایای روابط پاراسوشیال و کاهش ریسک‌ها، کاربران و تولیدکنندگان محتوا باید مرز‌های مشخصی داشته باشند. تولیدکنندگان محتوا باید بدانند چه اطلاعاتی را به اشتراک می‌گذارند و چه اطلاعاتی را محفوظ نگه می‌دارند. از سوی دیگر، دنبال‌کنندگان باید آگاه باشند که احساس نزدیکی با یک فرد آنلاین واقعی نیست و نباید تمام نیاز‌های عاطفی خود را به آن گره بزنند.
استفاده از این روابط به عنوان ابزار روان‌شناختی و اجتماعی می‌تواند مفید باشد؛ به شرطی که با سواد دیجیتال، آگاهی روان‌شناختی و مرزبندی روشن همراه شود. این نکته به ویژه برای نوجوانان و جوانانی که بیشترین زمان خود را در فضای آنلاین سپری می‌کنند، اهمیت دارد.
روابط پاراسوشیال بخشی از تجربه دیجیتال و زندگی آنلاین مدرن هستند. آنها می‌توانند فرصت‌هایی برای آرامش، همدلی، کاهش انزوای اجتماعی و تقویت هویت فرد فراهم کنند، اما همزمان ریسک‌هایی نظیر مقایسه‌های اجتماعی، وابستگی افراطی و کاهش کیفیت روابط واقعی دارند.
در دنیای دیجیتال، آگاهی از این نوع روابط و یادگیری نحوه مدیریت آنها برای سلامت روانی ضروری است. کاربران باید مرز‌های خود را بشناسند و تولیدکنندگان محتوا نیز مسئولیت مراقبت از دنبال‌کنندگان خود را داشته باشند. تنها با این تعادل می‌توان از مزایای روابط پاراسوشیال بهره برد و اثرات منفی آنها را کاهش داد.
انتهای پیام/