به گزارش ایرنا، صنایع دستی سیستان و بلوچستان به مانند نگینی درخشان بر انگشتر هنر ایران و جهان، قدمتی به بلندای تاریخ این سرزمین کهن را یدک می‌کشد؛ این هنرها که همواره مورد توجه مردم ایران و مشتاقان فرهنگ جهانی بوده‌اند، بازتاب‌دهنده روحیه، خلاقیت و سبک زندگی مردمان این دیار است.
در میان تنوع بی‌نظیر هنرهای دستی این استان، سوزن‌دوزی، سفالگری، حصیربافی، سکه‌دوزی، زرگری و قالی و گلیم‌بافی، جایگاهی ویژه در میان زنان و دختران این خطه دارند و بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت فرهنگی آنها محسوب می‌شوند.
اما در میان این گنجینه هنری، سوزن‌دوزی سیستان و بلوچستان، جلوه‌ای خاص و منحصر به‌فرد دارد؛ این هنر زیبا و ارزشمند که خاستگاه اصلی آن شهرستان ایرانشهر بوده به قدری اهمیت یافته که این شهر را به عنوان «شهر ملی سوزن‌دوزی» به ثبت رسانده است.
روزگاری، سوزن‌دوزی تنها برای زینت بخشیدن به تن‌پوش‌های سنتی زنان بلوچ به‌کار می‌رفت اما امروز این هنر با دریافت «مهر اصالت یونسکو» نه تنها ارزش جهانی پیدا کرده بلکه به فرصتی شغلی پایدار برای بسیاری از مردمان استان به ویژه در روستاها تبدیل شده است.
عشق و علاقه وصف‌ناپذیر هنرمندان سوزن‌دوز، سبب می‌شود تا با حوصله و دقت، طرح‌های افسونگر و خیال‌انگیز خود را با نخ و سوزن بر تار و پود پارچه جان بخشند و شاهکارهایی بیافرینند که از اعماق جان برمی‌آیند؛ این هنر که «بلوچی دوزی» نیز نامیده می‌شود، به‌دلیل تفاوت‌های بنیادین در دوخت و طرح با سایر سوزن‌دوزی‌های ایران، جایگاه ویژه‌ای را در میان هنرهای دستی این مرز و بوم به خود اختصاص داده است.
نقش پررنگ زنان در حفظ و اعتلای هنر سیستان و بلوچستان
سیستان و بلوچستان، سرزمینی وسیع با آداب و رسوم غنی و هنرهایی لطیف چون خامه‌دوزی، سفالگری، حصیربافی، خولک بافی، سکه دوزی و سوزن دوزی است؛ در این میان، سوزن‌دوزی جایگاهی ویژه دارد و «نور چشم» زنان به‌شمار می‌رود.
زنانی که این هنر را از مادربزرگ‌های خود به ارث برده‌اند علاوه بر ایفای نقش‌های اساسی در خانه‌داری و یاری رساندن به مردان در امور دامداری و کشاورزی با دستان هنرمند خود، تار و پود زندگی و هنر را در هم می‌تنند و در رشته‌هایی چون سوزن دوزی، سکه دوزی، گلیم و قالیبافی و حصیربافی، خلاقیت خود را به نمایش می‌گذارند.
امروزه، صنایع دستی و هنرهای سنتی سیستان و بلوچستان، فراتر از جنبه‌های زیبایی‌شناختی و کاربردی به بستری مهم برای اشتغالزایی و کارآفرینی تبدیل شده‌اند؛ بسیاری از زنان و مردان به‌ویژه در جوامع محلی و شهری از طریق تولید و فروش این محصولات امرار معاش می‌کنند و این حوزه شاهد سرمایه‌گذاری فزاینده فعالان اقتصادی و اجتماعی است.
کارشناسان تاکید دارند حمایت از این هنر، نه تنها به حفظ میراث فرهنگی کمک می‌کند بلکه نقشی کلیدی در ارتقای سطح معیشت و توانمندسازی اقتصادی جامعه محلی به‌ویژه زنان، ایفا می‌کند.
هنر سوزن‌دوزی و دیگر صنایع دستی در سیستان و بلوچستان نه فقط یک پیشه بلکه بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت زنان این دیار است که از همان دوران کودکی با دستان آنها عجین می‌شود.
سوزن‌دوزی سیستان و بلوچستان؛ هنری از دل تاریخ تا بازارهای امروز
مدینه هوتی‌زاره یکی از بانوان هنرمند سیستان و بلوچستان است که سال‌ها در یک شرکت تعاونی در زمینه صنایع دستی سکه‌دوزی و سوزن‌دوزی فعالیت می کند؛ وی که فعالیت خود را در این عرصه از سال ۱۳۸۲ آغاز کرد نه‌تنها به خلق آثار هنری می‌پردازد بلکه با آموزش به افراد دیگر، مشاغل خانگی را توسعه داده و چرخ‌های اقتصاد کوچکی را در این دیار به حرکت درآورده است.
وی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: محصولات تولیدی صنایع دستی که بر روی انواع لباس‌ها، کوسن، کراوات، کیف و بدلیجات به‌کار گرفته شده در بسترهای مختلف شبکه‌های پیام‌رسان به نمایش گذاشته می‌شود تا به فروش برسد و برای تسهیل برای دسترسی مشتریان، مغازه‌ای نیز برای عرضه مستقیم این محصولات اجاره شده است.
برگزاری نمایشگاه‌های صنایع دستی نقش بسیار مهمی در شناسایی و کمک به معرفی آثار هنرمندان و همچنین خرید محصولات آنان دارد که به‌طور مستقیم به معیشت صنعتگران یاری می‌رسانداین بانوی صنعتگر سیستان و بلوچستان تاکید کرد: این تلاش‌ها باعث شده است تا این هنرمندان، مشتریان خاص خود را از نقاط مختلف کشور از جمله تهران، سمنان، مشهد، شاهرود و سایر شهرهای ایران جذب کنند.
هوتی زاره اظهار کرد: برگزاری نمایشگاه‌های صنایع دستی نقش بسیار مهمی در شناسایی و کمک به معرفی آثار هنرمندان و همچنین خرید محصولات آنان دارد که به‌طور مستقیم به معیشت صنعتگران یاری می‌رساند.
به گفته وی، بهتر است که اداره‌ها به جای اهدای کارت هدیه در مراسم و مناسبت‌های مختلف، اقدام به خرید صنایع دستی سیستان و بلوچستان کنند تا علاوه بر کمک به حفظ فرهنگ و اصالت این منطقه به اقتصاد، اشتغال و معیشت افراد فعال در عرصه صنایع دستی استان نیز کمک شود.
وی بیان کرد: خواسته‌ای که سال‌هاست از سوی بانوان هنرمند مطرح شده و همچنان پابرجاست، راه‌اندازی یک بازارچه دائمی برای عرضه صنایع دستی است زیرا کمک می کند تا بانوانی که سرمایه کافی ندارند و در منزل مشغول به کار هستند نیز کارشان معرفی شود و فروش محصولاتشان رونق گیرد.
این هنرمند همچنین به چالش‌های موجود اشاره کرد و گفت: با نوسان ارز، قیمت مواد اولیه نیز تحت تأثیر قرار گرفته و ما در خرید آنها با مشکل مواجه می‌شویم، بنابراین حمایت مردم و مسوولان به رونق کار صنعتگران هنرمند سیستان و بلوچستان منجر خواهد شد و می‌تواند این گنجینه هنری را در برابر ناملایمات اقتصادی حفظ کند.
حمایت همه‌جانبه از هنر و معیشت صنعتگران سیستان و بلوچستان
معاون صنایع دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان با تأکید بر اهمیت حمایت از بانوان هنرمند و صنعتگر استان از برگزاری دوره‌های آموزشی توانمندسازی خبر داد و افزود: این دوره‌ها با هدف ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار و ارتقای مهارت‌های هنرمندان برگزار می‌شوند تا آنان بتوانند در عرصه صنایع دستی، حضوری فعال‌تر و موفق‌تر داشته باشند.
وحیده رخشانی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا ادامه داد: بازارچه دائمی صنایع دستی با عنوان «بازارچه گاراژ ملک» در راستای حمایت از صنعتگران، در مهرماه جاری در زاهدان افتتاح خواهد شد؛ این بازارچه فضایی مطمئن و مناسب برای عرضه مستقیم محصولات هنرمندان فراهم می‌آورد و گام مهمی در مسیر رونق اقتصادی این بخش محسوب می‌شود.
وی از پیگیری تسهیلات حمایتی و معافیت‌های مالیاتی برای صنعتگران هنرمند خبر داد و بیان کرد: این موارد نیز در دستور کار قرار دارد تا بار مالی از دوش فعالان این حوزه برداشته شود.
معاون صنایع دستی اداره‌کل میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان به یکی دیگر از اقدامات صورت گرفته برای معرفی هنر صنایع دستی و فروش محصولات تولیدی صنعتگران اشاره کرد و گفت: حضور صنعتگران در نمایشگاه‌ها در راستای معرفی هنر صنایع دستی و فروش محصولات تولیدی آنها از دیگر اقدامات حمایتی از سوی اداره کل میراث فرهنگی است، این حضور، فرصتی بی‌نظیر برای ارتباط مستقیم هنرمندان با مشتریان و معرفی خلاقیت‌هایشان به مخاطبان فراهم می‌کند.
بهره‌مندی بیش از ۵۰۰ هنرمند صنعتگر از خدمات بیمه
رخشانی در حوزه بیمه هنرمندان صنعتگر سیستان و بلوچستان نیز اظهار کرد: بیش از ۵۰۰ صنعتگر زیر پوشش بیمه تأمین اجتماعی قرار دارند و ۹۰ نفر نیز امسال به وزارتخانه میراث فرهنگی برای بهره‌مندی از بیمه معرفی شدند، این پوشش بیمه‌ای، امنیت خاطر بیشتری برای صنعتگران فراهم کرده و به حفظ نیروی انسانی ماهر در این بخش کمک می‌کند.
وی همچنین به سیاست حمایتی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان در برگزاری رویدادها اشاره کرد و گفت: در نمایشگاه‌ها و بازارچه‌های موقتی که در داخل استان برگزار می‌کنیم از صنعتگر وجهی بابت غرفه‌ها دریافت نمی‌شود.
وی به ابتکاری که به‌تازگی صورت گرفته است نیز اشاره کرد و افزود: چندی پیش نمایشگاهی برای معرفی بسته‌های صنایع دستی ویژه هدایای اداره ها با دعوت از مسوولان سیستان و بلوچستان در زاهدان برگزار شد تا صنعتگران نمونه کارهای خود را در معرض نمایش بگذارند و ضمن معرفی آثار تولیدی، اداره ها در اهدای هدایا از آنها استفاده کنند، به این ترتیب، حمایت از اشتغال و کمک به معیشت این افراد مدنظر قرار گرفت.
معاون صنایع دستی اداره‌کل میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان بر ضرورت یکپارچگی حمایت‌ها تأکید کرد و ادامه داد: ضرورت دارد تا به‌منظور معرفی بیشتر و حمایت از صنعتگران که بخش قابل توجهی از آنان بانوان و زنان سرپرست خانوار هستند، دستگاه‌های اجرایی و نهادهای دولتی و خصوصی از صنایع دستی استان در تهیه هدایای خود استفاده کنند، این اقدام می‌تواند گامی بلند در راستای توسعه پایدار صنایع دستی و توانمندسازی اقتصادی هنرمندان این استان باشد.
صنایع دستی سیستان و بلوچستان، گنجی نهفته در انتظار معرفی به جهان
به گفته معاون سیاسی اجتماعی استانداری سیستان و بلوچستان، هنر صنایع دستی این استان از جمله «سوزن‌دوزی»، «خمک‌دوزی» و «سفال کلپورگان» همچون گنج نهفته‌ای است که باید آن را به دنیا معرفی کرد.
علیرضا شهرکی اضافه کرد: آثار صنایع دستی سیستان و بلوچستان که به‌عنوان هنر و میراث دست و با خلاقیت تولید می‌شوند باید به خوبی به دنیا معرفی شوند و از ظرفیت‌های مختلف برای شناساندن آنها بهره ببریم.
وی با بیان اینکه برخی از رشته های صنایع دستی سیستان و بلوچستان گمنام مانده اند، تصریح کرد: پشتیبانی‌ها به خوبی انجام شده است اما باید به این باور برسیم که آثاری همچون سفال کلپورگان، سوزن‌دوزی و خمک‌دوزی را باید بیش از پیش به جهانیان معرفی کنیم.
معاون سیاسی اجتماعی استانداری سیستان و بلوچستان افزود: اداره‌ها و نهادهای مختلف باید از صنایع دستی سیستان و بلوچستان در هدایایی که مدنظر دارند، استفاده کنند تا علاوه بر کمک به صنعتگران به معرفی این هنرهای فاخر و گنج پنهان کمک شود.
وی تصریح کرد: پرورش هنرجو و آموزش رشته های صنایع دستی به خوبی توسط اداره کل میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان در حال اجراست اما بازار محصولات آن نیز اهمیت زیادی دارد؛ یکی از ابزار ضروری برای معرفی این آثار، استفاده از بسته‌بندی شکیل و برازنده است تا زیبایی‌های نهفته در سیستان و بلوچستان به خوبی به جهانیان معرفی شود.
شهرکی اظهار کرد: معرفی این صنایع دستی نیازمند همت و عزم همگانی و مشارکت دانشگاه‌ها و سایر مؤسسه‌های مرتبط است.
تعاونی‌های صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان در مسیر توانمندسازی و گسترش بازار
همچنین مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی سیستان و بلوچستان خبر داد که حمایت از تعاونی‌های صنایع‌دستی این استان در قالب ارائه تسهیلات، آموزش و توانمندسازی، ساماندهی در اتحادیه‌ها و فراهم‌کردن زمینه حضور در نمایشگاه‌های ملی و بین‌المللی به‌طور جدی دنبال می‌شود.
الله‌نظر شه‌بخش در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: برخی از فعالان این حوزه به‌صورت حقیقی فعالیت می‌کنند اما در صورت سازماندهی در قالب تعاونی، امکان بهره‌مندی از حمایت‌های گسترده برای آنان فراهم خواهد شد.
وی افزود: رویکرد وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی حمایت از مشاغل خرد و خانگی است و بر همین اساس چنانچه این فعالیت‌ها در قالب تعاونی‌ها سامان یابد به ازای هر نفر ۱۵۰ میلیون تومان تسهیلات با نرخ سود چهار درصد پرداخت خواهد شد.
مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی سیستان و بلوچستان ادامه داد: آموزش و توانمندسازی فعالان صنایع‌دستی از دیگر برنامه‌های این اداره‌کل است و تلاش می‌شود با عضویت آنان در اتحادیه‌های تخصصی، موارد مربوط به بازار فروش به‌صورت هدفمند پیگیری شود.
حمایت از تعاونی‌های صنایع دستی برای حضور در نمایشگاه‌ها
شه‌بخش با اشاره به برنامه‌های حمایتی برای حضور تعاونی‌ها در نمایشگاه‌ها خاطرنشان کرد: این اداره‌کل آمادگی دارد بخشی از هزینه‌های مشارکت تعاونی‌های صنایع‌دستی در نمایشگاه‌های داخلی را از طریق مکاتبه با وزارتخانه تأمین کند تا این ظرفیت‌ها در سطح ملی و بین‌المللی بهتر معرفی شوند.
وی، حضور تعاونی‌ها در نمایشگاه‌های تخصصی را فرصتی ارزشمند برای معرفی توانمندی‌ها، افزایش فروش و گسترش بازار مصرف دانست و گفت: نمایشگاه‌های صنایع‌دستی علاوه بر ایجاد اشتغال پایدار، بستری برای ترویج فرهنگ و هنر بومی و ارتقای جایگاه اقتصادی بانوان هستند.
تور عروس خامه‌دوزی؛ جلوه‌ای نو از هنر سوزن‌دوزی
هنر سوزن‌سوزی بیش از ۱۲۰ زیرشاخه دارد و یکی از گسترده ترین هنرهای سنتی ایران زمین است که در هر شهر به یکی از زیرشاخه های آن بیشتر پرداخته شده است؛ در سیستان و بلوچستان نیز سوزن‌دوزی یا همان بلوچ دوزی و خامه‌دوزی تنها به‌عنوان تعداد محدودی از مدل‌های دوخت هنر سوزن دوزی به‌شمار می‌رود.
خامه دوزی یکی از زیرشاخه های سوزن دوزی است که ریشه‌ای عمیق در فرهنگ و هنر منطقه سیستان دارد و امروزه از آن به اَشکال مختلف در تولید محصولات متنوعی مانند پوشاک استفاده می شود.
رونمایی از یکی از محصولات خاص و اصیل این هنر صنایع دستی در نمایشگاهی در وزارت میراث فرهنگی در تهران سبب شد تا این صنایع دستی بار دیگر مورد توجه دوستداران فرهنگ و هنر قرار گیرد.
معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان با اشاره به از رونمایی «تور عروس خامه‌دوزی سیستان» همزمان با برگزاری نمایشگاه تخصصی معرفی و عرضه صنایع‌دستی این استان در محل وزارت میراث فرهنگی، گفت: از بین آثار ارائه شده در این رشته «تور عروس خامه‌دوزی شده»، محصولی است که روش‌های سنتی این هنر را با سلیقه‌های روز پیوند می‌زند و جلوه‌ای نو به آن می‌بخشد.
رخشانی ادامه داد: این اثر خلاقانه که با هدف معرفی ظرفیت‌های جدید صنایع‌دستی و ادغام هنر اصیل سیستان با نیازهای روز طراحی و تولید شده است، ویژگی های منحصربه‌فردی از جمله دوخت بدون نقشه با نخ خام (سفید نتابیده) روی پارچه سفید دارد؛ روشی که در بین هنرمندان محلی به‌نام «سفید روی سفید» شناخته می‌شود و اصالت و زیبایی خاصی به آن می‌بخشد.
به گفته وی؛ معرفی و حمایت از آثاری همچون تور عروس خامه‌دوزی شده، نقش بسزایی در ارتقای جایگاه صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان خواهد داشت.
به گزارش ایرنا، در سیستان و بلوچستان رشته های صنایع دستی بومی شامل سوزن دوزی، سکه دوزی، حصیربافی، پریوالدوزی، گلیم بافی، زیورآلات، سفال سنتی و خامک دوزی (سوزن‌دوزی سیستان) رواج بیشتری دارد.