به طور خاص برای پروژه‌های عمرانی که بخش عمده‌ای از هزینه آنها به خرید آهن آلات وابسته است، این بی‌ثباتی به معنای افزایش ریسک مالی، اخلال در زمان بندی اجرا و در نهایت به خطر افتادن سرمایه‌گذاری است.
پرسشی که در این میان مطرح می‌شود این است که چرا بازار آهن تا این اندازه متزلزل و ناپایدار است و پیامد این نوسانات برای پروژه‌های عمرانی چیست؟ و مهم‌تر از آن، چه عاملی باعث می شود که رصد روزانه قیمت آهن یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر برای فعالان این حوزه باشد؟
چرا بازار آهن نوسان دارد؟
بازار آهن در ایران به دلیل ساختار خاص خود، همواره با نوسانات قابل توجهی روبرو بوده است. وابستگی هزینه‌های تولید و مواد اولیه به نرخ ارز، تورم، بازار جهانی، میزان عرضه و تقاضا و سیاست‌گذاری‌های داخلی، در کنار کمبود شفافیت اطلاعاتی، باعث شده است کوچکترین رویداد داخلی یا خارجی به سرعت بر قیمت‌ها اثر بگذارد. این نوسانات گاه به قدری غیر قابل پیش‌بینی هستند که برنامه ریزی مالی و اجرایی پروژه‌های عمرانی را چالش‌برانگیز می‌سازند.
نوسانات بازار آهن حاصل برهم‌کنش متغیرهای متعددی است که بررسی آنها تصویر شفاف‌تری از وضعیت بازار آهن به دست می‌دهد. نخستین و شاید مهم‌ترین عامل، نرخ ارز است که تاثیر مستقیمی بر قیمت مواد اولیه و هزینه‌های تولید فولاد دارد. هرگونه جهش قیمت دلار، یا حتی انتظار افزایش آن، بلافاصله در بازار آهن منعکس شده و قیمت‌ها را بالا می‌برد. در چنین شرایطی، خریداران عمده برای پیشگیری از ضرر احتمالی، به خریدهای هیجانی روی می‌آورند، در حالی که عرضه‌کنندگان با نگاهی محتاطانه، تا روشن شدن کف بازار، از عرضه گسترده خودداری می‌کنند. حاصل این بر هم خوردن تعادل عرضه و تقاضا، افزایش قیمت‌ها در کوتاه‌مدت است.
محدودیت‌های تولید و عرضه نیز از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر بازار آهن محسوب می‌شوند. برای نمونه، محدودیت مصرف برق در فصول گرم سال که در سال‌های اخیر گریبان‌گیر صنایع بزرگ کشور شده است، ظرفیت تولید کارخانه‌های فولاد را کاهش داده است. کاهش تولید داخلی، باعث کمبود عرضه آهن در بازار شده و حتی بدون دخالت سایر عوامل، فشار قابل توجهی بر قیمت‌ها وارد می‌کند.
در کنار این عوامل، تحولات سیاسی مانند مذاکرات هسته‌ای نیز نقش موثری در شکل‌گیری انتظارات تورمی دارند. هر خبری که نشانه‌ای از بهبود یا تنش در روابط بین‌المللی باشد، بلافاصله در بازار ارز و سپس بازار آهن بازتاب پیدا می‌کند و رفتار خرید و فروش بازیگران بازار را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
در نهایت، حجم پروژه‌های عمرانی و سیاست‌های توسعه‌ای دولت نیز نقش مستقیمی در میزان تقاضا و قیمت آهن دارند. برای نمونه، در سال‌های اخیر، رکود در حوزه مسکن و کاهش پروژه‌های زیرساختی، تقاضا برای میلگرد و تیرآهن را کاهش داده است. این رکود، حتی با وجود صعودی بودن نرخ ارز یا محدودیت عرضه، مانع از شکل‌گیری موج‌های خرید گسترده شده و بازار آهن را در وضعیت انتظار و کاهش معاملات فرو برده است.
پیامدهای نوسانات بر پروژه‌های عمرانی
آهن، در مقایسه با سایر مصالح ساختمانی مانند سیمان، سهم بالاتری در هزینه‌های پروژه‌های عمرانی دارد. با این حال، تاثیر نوسانات قیمت آهن فراتر از تامین مالی است و می‌تواند تمام فرایند طراحی، برنامه‌ریزی، تامین مصالح و اجرای پروژه های عمرانی را تحت تاثیر قرار دهد. به طور کلی، پیامدهای نوسانات قیمت آهن را می‌توان در دو دسته اصلی بررسی کرد:
پیامدهای مالی نوسانات قیمت آهن
مهم‌ترین اثر نوسانات قیمت آهن بر پروژه‌های عمرانی، فشار مالی است. تغییرات روزانه قیمت‌ها، برآوردهای اولیه هزینه پروژه را دچار چالش کرده و ممکن است به کسری بودجه، افزایش بدهی‌ها یا نیاز به تامین منابع مالی جدید منجر شود. به عنوان مثال، در بخش مسکن، حتی افزایش جزئی قیمت میلگرد می‌تواند هزینه ساخت هر مترمربع واحد مسکونی را چندین میلیون تومان افزایش دهد. در پروژه‌های کلانی نظیر طرح‌های مسکن ملی، چنین افزایشی می‌تواند کل بودجه پروژه را تحت فشار قرار دهد و منجر به بازنگری در قراردادها یا توقف بخشی از عملیات شود.
در پروژه‌های زیربنایی مانند احداث پل‌ها یا بزرگراه‌ها، فشار مالی ناشی از نوسانات قیمت آهن ابعاد گسترده‌تری دارد. این پروژه‌ها اغلب با بودجه‌های دولتی یا سرمایه‌گذاری‌های کلان اجرا می‌شوند و افزایش ناگهانی هزینه‌ها می‌تواند کل چرخه تامین مالی را با مشکل مواجه سازد. در چنین شرایطی، بانک‌ها و نهادهای سرمایه‌گذار با احتیاط بیشتری عمل می‌کنند و همین امر، فرایند جذب سرمایه را کند یا متوقف می‌کند. در نتیجه، افزایش هزینه‌ها در پروژه‌های زیرساختی به طور غیرمستقیم بر کل اقتصاد اثر گذاشته و انگیزه برای سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در بخش عمرانی را کاهش می‌دهد.
تاثیر نوسان قیمت آهن بر پیشرفت پروژه‌های عمرانی
نوسانات شدید قیمت آهن می‌تواند به طور مستقیم بر زمان‌بندی و سرعت پیشرفت پروژه‌ها اثرگذار باشد. وقتی قیمت‌ها افزایش می‌یابد، برخی پیمانکاران برای جلوگیری از ضرر یا به دلیل کمبود نقدینگی، خرید مصالح را به تعویق می‌اندازند تا وضعیت بازار تثبیت شود. این تاخیر در تامین مصالح، روند اجرا و تکمیل پروژه را کند کرده، هزینه‌های عملیاتی را بالا می‌برد و به اعتماد سرمایه‌گذاران و کارفرمایان لطمه می‌زند.
در پروژه‌های زیرساختی، تاخیر در تامین آهن به دلیل افزایش غیرمنتظره قیمت‌ها، ممکن است منجر به تغییر طراحی سازه، کاهش مقاطع فلزی یا استفاده از مصالح جایگزین شود که در نهایت، می‌تواند کیفیت و ایمنی پروژه را تحت تاثیر قرار دهد. علاوه بر این، پروژه‌های زیرساختی بزرگ معمولا با چندین پیمانکار و تامین‌کننده اجرا می‌شوند و هرگونه اختلال در تامین آهن، می‌تواند به توقف کل پروژه بینجامد.
چرا رصد روزانه قیمت آهن برای پروژه‌های عمرانی به یک ضرورت تبدیل شده است؟
با توجه به تاثیرات قابل توجه نوسانات قیمت آهن بر بودجه، سرمایه‌گذاری و زمان‌بندی پروژه‌های عمرانی، تصمیم‌گیری به موقع برای ورود به بازار و تعیین استراتژی خرید مناسب، بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است. تجربه نشان داده است که حتی تغییرات جزئی در قیمت روز تیرآهن یا سایر مقاطع فولادی، به ویژه در پروژه‌های کلان، می‌تواند منجر به اختلافات مالی چند میلیاردی، توقف عملیات و به خطر افتادن سرمایه‌گذاری شود.
در چنین شرایطی، تنها راهکار موثر برای کاهش ریسک و حفظ پایداری پروژه‌ها، پیگیری مستمر و دقیق قیمت آهن در بازار است. رصد روزانه قیمت‌ها به پیمانکاران و صاحبان پروژه این امکان را می‌دهد که زمان مناسب برای خرید مقاطع مورد نیاز را انتخاب کرده، از پیش‌خریدهای پرریسک اجتناب کنند و در صورت لزوم، بودجه و زمان‌بندی پروژه را با واقعیت‌های روز بازار تطبیق دهند.
در واقع، رصد روزانه یک ابزار مهم برای مدیریت ریسک است که به کاهش فشار ناشی از شوک‌های قیمتی و جلوگیری از خسارات مالی سنگین به دلیل به تعویق افتادن پروژه‌ها کمک می‌کند. در این میان نقش پلتفرم‌های آنلاین که قیمت‌ها را به صورت لحظه‌ای منتشر می‌کنند و امکان مقایسه میان برندها و کارخانه‌های مختلف را فراهم می‌سازند، بیش از پیش اهمیت یافته است. این منابع با ارائه اطلاعات دقیق و به‌روز از روند بازار، به مدیران پروژه کمک می‌کنند تصمیم‌های خود را به موقع و بر اساس داده‌های واقعی و شفاف بگیرند و از خریدهای هیجانی یا پرریسک پرهیز کنند.
در نهایت، در بازار پرنوسان آهن، رصد روزانه قیمت‌ها نه فقط یک ابزار کارآمد برای مدیریت مالی، بلکه ضرورتی اجتناب ناپذیر برای موفقیت پروژه‌های عمرانی است.