زهرا وجدانی: جایزه مصطفی (ص) به‌عنوان معتبرترین جایزه علم و فناوری در جهان اسلام هر دو سال یک‌بار به دانشمندانی اعطا می‌شود که دستاورد‌های برجسته‌ای در حوزه‌های علمی و فناورانه داشته باشند. در ششمین دوره این جایزه در سال ۲۰۲۵، مهمت تونر (پژوهشگر برجسته مهندسی زیست‌پزشکی) به پاس توسعه سامانه‌های نانومیکروفلوئیدیک با کاربرد‌های بالینی به‌ویژه در جداسازی سلول‌های نادر خون، موفق به دریافت این جایزه شد. نوآوری‌های او در طراحی تراشه‌های بسیار کوچک، دریچه‌ای تازه به تشخیص زودهنگام سرطان، پایش روند درمان و توسعه پزشکی فردمحور گشوده است.
در همین راستا، مهمت تونر در گفت‌وگویی با خبرنگار علمی برنا به تشریح دستاورد‌های خود در حوزه نانو/میکروفلوئیدیک، چشم‌انداز‌های پژوهشی و همکاری‌های علمی می‌پردازد.
مهمت تونر کیست؟
مهمت تونر در سال ۱۹۵۸ در ترکیه متولد شد. او از پیشگامان عرصه مهندسی زیست‌پزشکی به‌شمار می‌آید و در حوزه علم و فناوری زیستی و پزشکی (Life and Medical Science and Technology) فعالیت گسترده دارد. تونر تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته‌های مهندسی مکانیک و مهندسی پزشکی آغاز کرد و سپس به ایالات متحده مهاجرت نمود. او بیش از سه دهه است که در مدرسه پزشکی هاروارد و بیمارستان عمومی ماساچوست تدریس و پژوهش می‌کند. مسیر علمی او از دانشگاه فنی استانبول آغاز شد؛ جایی که استادانی، چون استر و رمضان کلیچ با برانگیختن حس کنجکاوی و ترغیب او به پرسشگری علمی، مسیر زندگی‌اش را به‌سوی تحقیقات پیشرفته در عرصه مهندسی زیست‌پزشکی هدایت کردند.
نخستین پژوهش‌های تونر در حوزه انرژی خورشیدی و مهندسی مکانیک بود. در سال ۱۹۸۲ او نقشه‌برداری انرژی خورشیدی ترکیه را منتشر کرد؛ پژوهشی که در آن زمان این حوزه را نوظهور می‌دانستند. سال بعد مقاله‌ای در زمینه گرمایش ترمینالی رایانه‌های بزرگ در آلمان ارائه داد؛ مسئله‌ای که هنوز هم یکی از موانع اصلی افزایش سرعت پردازش محسوب می‌شود. این تجربه‌های اولیه او را با مباحث فنی، مدل‌سازی و تحلیل سیستم‌های پیچیده آشنا کرد و زمینه ورودش به فناوری‌های پیشرفته‌تر را فراهم ساخت.
نوآوری در نانومیکروفلوئیدیک؛ پلی میان مهندسی و پزشکی
مهم‌ترین دستاورد علمی تونر توسعه ابزار‌های نانو و میکروفلوئیدیک است؛ تراشه‌هایی بسیار کوچک که قادرند سلول‌های نادر را در نمونه‌های خون شناسایی و جدا کنند. یکی از کلیدی‌ترین کاربرد‌های این فناوری، شناسایی سلول‌های توموری در گردش (Circulating Tumor Cells – CTCs) است؛ سلول‌هایی که از تومور جدا شده و در جریان خون حرکت می‌کنند و عامل اصلی گسترش سرطان در بدن هستند. تشخیص این سلول‌ها به پزشکان کمک می‌کند سرطان را در مراحل اولیه شناسایی کرده، روند درمان بیماران را دقیق‌تر پایش کنند و مسیر پزشکی فردمحور را هموار سازند.
تونر در گفت‌و‌گو با خبرنگار علمی برنا توضیح می‌دهد که بخش عمده‌ای از کار او در حوزه نانو و میکروفناوری بر یافتن همین سلول‌های سرطانی در جریان خون متمرکز است. به گفته او: ما تراشه‌هایی طراحی کرده‌ایم که می‌توانند در میان حجم زیادی از سلول‌های خونی، سلول‌های سرطانی متاستاتیک را شناسایی کنند. این فناوری امکان تشخیص زودهنگام و دقیق سرطان را فراهم می‌کند و پنجره‌ای تازه برای درمان‌های هدفمند می‌گشاید.
از پژوهش پایه تا کاربرد‌های بالینی
تونر درباره مسیر طولانی طراحی و تجاری‌سازی این تراشه‌ها توضیح می‌دهد: ساخت و تجاری‌سازی این ابزار‌ها نیازمند نوآوری‌های متعدد در حوزه مکانیک، فناوری‌های نوین تولید و همچنین همکاری گسترده با بیمارستان‌ها و بیماران بوده است. ما سپاسگزار بیماران داوطلبی هستیم که با مشارکت خود مسیر پیشرفت این علم را هموار کرده‌اند.
این فناوری تاکنون برای تشخیص سرطان‌های مختلف از جمله پروستات، ملانوما و پستان به کار رفته و با پیشرفت‌های ژنتیکی و مولکولی تلفیق شده است. تونر می‌گوید اکنون می‌توانند به تشخیص قطعی‌تر و دقیق‌تر بیماری دست یابند. او تأکید می‌کند: ما در حال توسعه آنچه "تشخیص قطعی" (Definitive Diagnostics) می‌نامیم هستیم، نه صرفاً غربالگری. غربالگری ساده‌تر است اما به‌دلیل خطا‌های مثبت کاذب زیاد، افراد را نگران می‌کند. ما به‌جای اتکا به نشانگر‌های منفرد، سلول‌های واقعی تومور را در خون شناسایی می‌کنیم تا تشخیص دقیق‌تر و قابل اعتمادتر باشد.
بیوپسی مایع؛ جایگزینی کم‌تهاجم برای بیوپسی جراحی
تونر در تشریح ساده فناوری خود می‌گوید: پژوهش ما سلول‌های توموری را از اندام‌ها هنگام انتشار در خون پیدا می‌کند، چون این روش غیرتهاجمی است. با یک نمونه خون می‌توان سرطان را به‌طور قطعی تشخیص داد، زیرا سلول سرطانی را در دست دارید. این روش "بیوپسی مایع" (Liquid Biopsy) نام دارد. به‌جای بریدن بدن و گرفتن تکه‌ای از بافت برای بیوپسی جراحی، پزشک می‌تواند با یک نمونه‌گیری ساده خون به همان هدف برسد.
بیوپسی مایع انقلابی در تشخیص و پایش سرطان به‌وجود آورده و امکان بررسی دینامیک بیماری در طول زمان و بدون آسیب به بیمار را فراهم کرده است.
پروتئین‌های شاخص و نقش تحلیل DNA و RNA
به پرسش خبرنگار علمی برنا درباره پروتئین‌هایی که به‌عنوان شاخص روی سلول‌های توموری استفاده می‌شوند، تونر چنین پاسخ می‌دهد: پروتئین‌های استفاده‌شده، پروتئین‌های شاخصی هستند که معمولاً روی سلول‌های سرطانی در انواع مختلف تومور‌ها به کار می‌روند. ما به‌طور خاص برای هر اندامی که تومور از آن منشأ می‌گیرد مطالعه نمی‌کنیم بلکه پروتئین‌هایی انتخاب می‌کنیم که بتوانند انواع تومور‌ها را پوشش دهند و شناسایی کنند.
او می‌افزاید: عملکرد فیزیولوژیک درون سلول‌های توموری تغییر می‌کند اما هنوز نتوانسته‌ایم از این تغییر عملکرد فیزیولوژیکی به‌گونه‌ای استفاده کنیم که تشخیص قطعی تومور را بر اساس آن انجام دهیم. به‌جای تکیه بر عملکرد فیزیولوژیکی پروتئین‌ها برای شناسایی نوع اندام منشا معمولاً از توالی‌های DNA و RNA استفاده می‌شود؛ زیرا بیان ژن‌ها در اندام‌های مختلف متفاوت است و با تحلیل توالی‌های DNA و RNA می‌توان نوع تومور، منشأ آن و بافت مربوطه را دقیق‌تر مشخص کرد.
افق زمانی کاربرد بالینی گسترده
تونر در پاسخ به این پرسش که چه زمانی این فناوری در زندگی مردم به‌طور گسترده کاربردی خواهد شد، می‌گوید: برخی از کاربرد‌ها هم‌اکنون در سرطان‌های متاستاتیک به مرحله تجاری‌سازی رسیده است. در مورد سرطان‌های اولیه، من بازه زمانی ۵ تا ۱۰ سال آینده را پیش‌بینی می‌کنم.
او تأکید می‌کند که آینده روشنی برای این فناوری می‌بیند و معتقد است با پیشرفت‌های جاری این ابزار‌ها می‌توانند به استاندارد جدیدی در تشخیص سرطان تبدیل شوند.
همکاری‌های علمی بین‌المللی؛ چشم‌انداز تعامل با دانشمندان ایرانی
با توجه به پیشرفت‌های ایران در حوزه فناوری نانو و زیست‌فناوری، خبرنگار علمی برنا از تونر درباره امکان همکاری با دانشمندان ایرانی پرسید. او پاسخ داد: امیدوارم چنین شود. هدف بنیاد‌های جدید ایجاد همین ظرفیت همکاری است تا بتوانیم این تعاملات را عملی کنیم.
به گفته او، برخی از بحث‌های انجام‌شده در حاشیه جایزه مصطفی (ص) به طراحی برنامه‌هایی اختصاص داشته که این نوع فعالیت‌ها را ترویج می‌کنند. تونر تصریح می‌کند: همکاری‌ها باید دوسویه باشد. این برنامه‌ها ساختاری ایجاد می‌کنند که برای هر دو طرف مفید باشد.
او درباره سطح علمی دانشمندان ایرانی می‌گوید: دانشمندان ایرانی منابع محدودتری نسبت به برخی کشور‌ها مانند ایالات متحده دارند اما از نظر محیط فکری و استعداد در سطحی عالی قرار دارند. من عمیقاً باور دارم اگر با هم کار کنیم می‌توانیم همکاری‌های بزرگی داشته باشیم و تیم‌های پژوهشی قدرتمندی بسازیم. دانشمندان ایرانی سخت‌کوش و بااستعدادند.
زندگی شخصی و علایق فراغتی تونر
خبرنگار علمی برنا در ادامه به جنبه‌های شخصی‌تر زندگی تونر پرداخت. او در پاسخ به این پرسش که زندگی شخصی‌اش چگونه می‌گذرد می‌گوید: زندگی من بسیار خوب پیش می‌رود. دو پسر دارم و با آنها بسیار نزدیک هستم. همچنین خانواده و دوستانم برایم اهمیت زیادی دارند و وقت زیادی را با آنها می‌گذرانم.
تونر درباره اوقات فراغت خود می‌افزاید: در زمان آزاد ورزش‌های زیادی انجام می‌دهم. بیشتر تنیس بازی می‌کنم و گاهی دوچرخه‌سواری.
او با خنده به خبرنگار برنا گفت: نه، دانشمندان لزوماً آدم‌های عجیب‌وغریبی نیستند؛ زندگی عادی دارند!
نخستین تجربه حضور در ایران
مهمت تونر حضور در ایران را تجربه‌ای خوشایند توصیف می‌کند: این نخستین بار بود که به ایران می‌آمدم و آن را دوست داشتم. خاطرات بسیاری از ملاقات با همکاران و دوستان فوق‌العاده در ذهنم مانده است. غذا‌های ایرانی هم بسیار خوشمزه‌اند.
گفت‌وگوی علمی با مهمت تونر، برنده جایزه مصطفی (ص) ۲۰۲۵ نشان می‌دهد چگونه پژوهش‌های او در مرز میان مهندسی و پزشکی، ابزار‌هایی نوآورانه برای تشخیص و پایش سرطان خلق کرده است. توسعه سامانه‌های نانومیکروفلوئیدیک با کاربرد‌های بالینی به‌ویژه در جداسازی سلول‌های نادر نمونه‌ای شاخص از ترجمه علم به عمل است؛ از آزمایشگاه تا بستر بالینی. این فناوری با امکان تشخیص قطعی و غیرتهاجمی سرطان، نه‌تنها به پزشکان در ارائه درمان‌های دقیق‌تر کمک می‌کند، بلکه امید تازه‌ای برای بیماران سراسر جهان به ارمغان می‌آورد. تونر تاکید دارد که همکاری‌های بین‌المللی به‌ویژه با دانشمندان ایرانی می‌تواند شتاب‌دهنده این مسیر باشد. او در کنار دستاورد‌های علمی، زندگی خانوادگی پویایی دارد و از ورزش و تعامل با خانواده لذت می‌برد.
این گزارش تصویری جامع از زندگی علمی و شخصی دانشمندی است که با نوآوری‌هایش مسیر آینده تشخیص سرطان را دگرگون کرده و نشان می‌دهد چگونه علم می‌تواند در خدمت زندگی و سلامت بشر قرار گیرد.
انتهای پیام/