به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، شامگاه گذشته (سه‌شنبه ۱۸ شهرویور) قاهره میزبان امضای توافقی مهم میان جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود. توافقی که توانست چارچوب تازه همکاری این نهاد با تهران را پس از حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران تعیین و فصل جدیدی در کتاب کنشگری مسئولانه جمهوری اسلامی ایران ورق بزند.
از وین تا قاهره؛ روند شکل‌گیری مدالیته تازه همکاری ایران و آژانس
«سید عباس عراقچی» وزیر امور خارجه ایران در حالی بعدازظهر سه‌شنبه راهی مصر شد که حضور «رافائل گروسی» مدیرکل سازمان انرژی اتمی در قاهره، احتمال نهایی شدن چارچوب یا مدالیته‌ای را افزایش می‌داد که تدوین آن از هفته گذشته میان هیات ایرانی و تیم آژانس در وین انجام شده بود. چارچوبی که قرار بود نحوه همکاری با این نهاد در حوزه بازگشت بازرسان، نحوه بازرسی و راستی‌آزمایی از تاسیسات هسته‌ای ایران را با توجه به آنچه در میدان وجود داشت؛ یعنی قانون مصوب مجلس و واقعیت حمله، مشخص کند.
نتیجه نزدیک به ۴ ساعت مذاکره عراقچی و گروسی، امضای سندی بود که به توصیف وزیر امور خارجه:
الف) گام‌های عملی توافق‌شده برای اجرای پادمان‌ها به طور کامل با قانون مجلس شورای اسلامی ایران منطبق است.
ب) به نگرانی‌های ایران پرداخته و چارچوبی برای استمرار همکاری فراهم می‌سازد.
پ) در عین حال که حقوق مسلم ما را تضمین می‌کند، همکاری با آژانس را ذیل یک چارچوب توافق‌شده حفظ می‌نماید.
ت) این توافق یک سازوکار عملی برای همکاری برقرار می‌کند که هم شرایط استثنائی امنیتی ایران و هم الزامات فنی آژانس را بازتاب می‌دهد.
سندی که گروسی آن را «یک گام مهم در مسیر درست» و «کایا کالاس» مسئول سیاست خارجی «گامی سرنوشت‌ساز برای دیپلماسی هسته‌ای» توصیف کردند.
امضای توافق و برداشته شدن گام‌هایی که مهم و درست و سرنوشت‌ساز ارزیابی شدند، نیازمند رسیدن به درکی مشترک میان دو طرف بود؛ درکی از تغییر شرایط پس از حمله ۲۲ خرداد (۱۲ژوئن)، درک نگرانی‌ها و انتقادات و اعتراضات ایران به نحوه تعامل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با پرونده و فعالیت‌های هسته‌ای ایران و درک دیدگاه‌هایی در تهران که هرچند دیدگاه رسمی دولت نیست اما گروهی هم به آن معتقد هستند و هرگونه همکاری با آژانس رد و حتی پیشنهاد خروج از NPT را مطرح می‌کنند. ایران برای بازگشت به میز گفت‌وگو با آژانس و رسیدن به مدالیته قاهره نیازمند درک شدن نگرانی‌های اشاره شده از سوی آژانس بود. درکی که مدیرکل این نهاد روز دوشنبه و در حاشیه نشست شورای حکام آژانس آن را اعلام کرد. وزیر امور خارجه هم در بخشی از سخنان خود در نشست خبری امضای توافق تصریح کرد که این مذاکرات بر پایه درک مشترک صورت گرفت که فعالیت‌های پادمانی باید حفظ شود، در حالی که نگرانی‌های امنیتی مشروع ایران نیز مورد توجه قرار گیرد.
تعامل با آژانس نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است
«حسن بهشتی‌پور» تحلیلگر روابط بین‌الملل و کارشناس مسائل هسته‌ای در گفت‌وگو با ایرنا و در تشریح توافق انجام شده میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت: در حالی که مدیرکل آژانس تنها باید به موضوعات فنی و حقوقی بپردازد، گاهی وارد عرصه سیاسی می‌شود و همین مسئله باعث بروز مشکلاتی شده است. با این حال، عملکرد برخی افراد یا حتی خطاهای مدیرکل نباید بهانه‌ای شود که کل نهادی به نام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را زیر سؤال ببریم. آژانس تنها نهاد بین‌المللی ناظر بر فعالیت‌های هسته‌ای کشورهاست و تضعیف اعتبار آن در افکار عمومی، به ضرر ایران تمام خواهد شد.
وی با اشاره به اینکه ما همواره به استناد NPT، به‌عنوان یکی از پیمان‌های مادر در حوزه هسته‌ای، تأکید کرده‌ایم که انرژی هسته‌ای حق مسلم ایران است؛ تصریح کرد: تعامل با آژانس نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است؛ به‌ویژه تا زمانی که بخواهیم از انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز بهره‌برداری کنیم.
همکاری با آژانس می‌تواند بهانه را از دست آمریکا، اروپا و اسرائیل بگیرد
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با اشاره به اینکه همکاری با آژانس از این جهت برای ایران سودمند است که می‌تواند بهانه را از دست آمریکا، اروپا و اسرائیل برای ماجراجویی بگیرد، گفت: هرچه درگیری و گزارش‌های منفی آژانس درباره ایران بیشتر شود، فضای بین‌المللی علیه ما سخت‌تر خواهد شد. همین حالا هم اجلاس شورای حکام آژانس از روز دوشنبه آغاز شده و پنج روز ادامه خواهد داشت. اگر در این نشست قطعنامه‌ای علیه ایران صادر شود، بی‌تردید شرایط دشوارتر خواهد شد. بنابراین، این توافق می‌تواند اقدامی باشد برای جلوگیری از صدور قطعنامه و ایجاد فضای مثبت پیرامون ایران.
بهشتی‌پور ادامه داد: اتحادیه اروپا سه خواسته مشخص رسیدن به توافق با آژانس، تعیین تکلیف ۴۰۸ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده و آغاز مذاکرات مستقیم با آمریکا را به عنوان شروط خود اعلام کرده است. ایران تاکنون دو مورد نخست را عملاً در دستور کار قرار داده است؛ توافق با آژانس انجام شده و طبیعتاً با این توافق، موضوع اورانیوم غنی‌شده نیز باید تعیین تکلیف شود. حال باید دید نتیجه این توافق دقیقاً چه خواهد بود.
وی درباره احتمال تعویق بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران هم گفت: اگر شرایط مهیا شود، احتمال اندکی وجود دارد که فعال شدن مکانیزم ماشه به مدت شش ماه به تعویق بیافتد؛ هرچند این به معنای کنار گذاشتن کامل گزینه تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ نیست. در صورتی که آمریکا این مسیر را وتو نکند ــ به‌ویژه با توجه به اینکه کره‌جنوبی، به‌عنوان رئیس دوره‌ای شورای امنیت، قطعنامه‌ای ارائه کرده ــ می‌توان امیدوار بود فرصتی برای تنفس ایجاد شود. به باور من، هرچند این توافق احتمال تعویق شش‌ماهه مکانیسم را افزایش می‌دهد، اما با توجه به پافشاری آمریکا و تحریکات اسرائیل، احتمال فعال شدن آن همچنان بالاست.
بمب هسته‌ای برای هیچ کشوری حاشیه امن ایجاد نمی‌کند
این تحلیلگر مسائل هسته‌ای همچنین درباره برخی مخالفت‌های داخلی با این توافق و ویژگی‌های برخورد مبتنی بر عقلانیت و منافع ملی با آن گفت: در دسته‌بندی مخالفان توافق با آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای چند گروه مشخص را می‌توان نام برد؛ گروهی هستند که اصولاً معتقدند باید از NPT خارج شویم و به سمت تولید سلاح هسته‌ای برویم و همه عواقب آن را بپذیریم؛ آنان ادعا می‌کنند این سیاست می‌تواند برای ما امنیت ایجاد کند. من با این دیدگاه مخالفم، زیرا معتقدم بمب هسته‌ای برای هیچ کشوری حاشیه امن ایجاد نمی‌کند. حتی خود اسرائیل که سلاح هسته‌ای دارد، در معرض حملات موشکی ایران قرار می‌گیرد. تجربه اختلافات هند و پاکستان نیز نشان می‌دهد نظریه بازدارندگی هسته‌ای تنها در سطح جلوگیری از استفاده متقابل سلاح هسته‌ای بین دو قدرت هم‌سویه کارایی دارد؛ یعنی وقتی هر دو طرف سلاح هسته‌ای دارند، این سلاح تا حدی بازدارندگی ایجاد می‌کند. اما وقتی طرفی سلاح هسته‌ای دارد و طرف دیگر ندارد، آن بازدارندگی وجود نخواهد داشت و در جنگ‌های متعارف کارآیی ندارد.
سیاست ابهام هسته‌ای موجب بلاتکلیفی است
بهشتی‌پور با بیان اینکه پیشنهاد خروج از NPT و حرکت به‌سوی ساخت سلاح هسته‌ای برای ما مشکل‌ساز خواهد بود؛ گفت: این اقدام حتی می‌تواند سبب از دست رفتن حمایت‌هایی شود که اکنون از سوی کشورهایی مانند چین و روسیه داریم. در چنین شرایطی، آن‌ها نیز ممکن است مواضع متفاوتی اتخاذ کنند.
وی در ارزیابی نوع دیگری از مخالفان توافق با آژانس هم گفت: طیف دیگری از مخالفان که با همکاری با آژانس مخالف‌اند، نمی‌گویند الزاماً از NPT خارج شویم یا حتماً سلاح هسته‌ای بسازیم، بلکه معتقدند تا زمانی که تضمین کافی وجود نداشته باشد که آمریکا یا اسرائیل به ایران حمله نخواهند کرد، نباید همکاری‌ها را توسعه دهیم. آن‌ها می‌گویند بازدید آژانس از مراکزی که به آن‌ها حمله شده، به طرف مقابل اطلاعات می‌دهد که تا چه حد حملات‌شان موفق بوده است؛ از این رو مخالف همکاری با آژانس‌اند.
بهشتی‌پور در ادامه گروه سوم را طرفداران «ابهام‌هسته‌ای» دانست و توضیح داد: این گروه معتقدند تا تعیین تکلیف نهایی در موضوعات مربوط به جنگ احتمالی با اسرائیل و تهدیدات آمریکا باید موقعیت را مبهم نگه داشت. اما این رویکرد نیز ایران را در وضعیت دشواری قرار می‌دهد؛ سیاست ابهام هسته‌ای موجب بلاتکلیفی و گذار مداوم بین جنگ و صلح می‌شود، وضعیتی که رهبری نیز اخیراً نسبت به پایدار ماندن آن انتقاد و تاکید کردند که نباید در حالتی باقی بمانیم که نه جنگ باشد و نه صلح.
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با تاکید بر اینکه به نفع ایران است با آژانس همکاری کند و بین خطاها یا سیاسی‌کاری‌های فردی ــ از جمله موارد مربوط به آقای گروسی یا ادعاهای جاسوسی چند نفر و کل عملکرد آژانس تفکیک قائل شود، گفت: باید همکاری‌ها را ادامه دهیم تا بهانه از دست طرف‌های آمریکایی، اروپایی و اسرائیلی گرفته شود.