به گزارش خبرگزاری ایمنا، بافت‌های تاریخی، قلب تپنده و هویت‌یاب شهرها هستند؛ میراثی گران‌بها که حفاظت از آن‌ها نیازمند عزمی جدی، مدیریتی یکپارچه و سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه است.
شهر جهانی اصفهان، با پیشینه‌ای درخشان و تاریخی پرافتخار، از جمله شهرهایی است که بافت تاریخی آن با چالش‌های متعدد و پیچیده‌ای دست به گریبان است؛ پراکندگی مدیریت، نبود ساختاری متمرکز، محدودیت‌های قانونی و تغییر کاربری‌های غیرمجاز، تنها بخشی از موانعی هستند که بقا و پویایی این سرمایه ملی را با تهدید روبه‌رو ساخته‌اند؛ این خلاء مدیریتی، پیامدهای نگران‌کننده‌ای را برای هسته مرکزی شهر اصفهان به همراه داشته است.
از جمله مهم‌ترین این چالش‌ها، مسئله «خانه‌های ستاره‌دار» و «غیرستاره‌دار» است، چراکه در محدوده مرکزی شهر، حدود ۶۰۰ خانه ستاره‌دار وجود دارد که به‌دلیل ملاحظات قانونی و حفاظتی، امکان مرمت و احیای آن‌ها برای مالکان به سادگی فراهم نیست و خانه‌های فاقد ارزش ثبتی نیز به دلیل محدودیت‌های کد ارتفاعی و نبود دسترسی‌های مناسب، رها و به‌تدریج خالی از سکنه می‌شوند.
این روند تخلیه، پدیده‌ای موسوم به «حاشیه‌نشینی درونی» را دامن زده است؛ به گونه‌ای که این خانه‌های متروکه به کانون‌های بی‌دفاع شهری تبدیل شده و بستر بروز آسیب‌های اجتماعی و ناامنی در قلب تاریخی اصفهان شده‌اند، همچنین گزارش‌هایی از تغییر کاربری غیرمجاز بسیاری از این املاک به انبار کالا، بدون دریافت مجوزهای لازم، دریافت شده که این امر علاوه بر تخریب هویت تاریخی، کیفیت زندگی باقی‌مانده ساکنان را نیز تحت تأثیر منفی قرار داده است.
برای مقابله با این روند نزولی و ارائه خدمات هدفمند، شهرداری منطقه ۳ اصفهان با ایجاد واحدی تحت عنوان «ناحیه ویژه تاریخی» اقدام به طراحی سازوکاری جدید کرده است؛ این ناحیه ویژه که به‌صورت مستقیم با اداره کل میراث فرهنگی استان در ارتباط خواهد بود و نقشی محوری در سیاست‌گذاری، هماهنگی و اجرای طرح‌های بازآفرینی و حفاظتی ایفا خواهد کرد.
ناحیه ویژه تاریخی، نقطه عطف حفاظت از میراث اصفهان است
رسول میرباقری، رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان با اشاره به اهمیت شکل‌گیری ناحیه ویژه تاریخی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: از ابتدای دوره ششم شورای اسلامی شهر، یکی از اولویت‌های کمیسیون شهرسازی و عمران، توجه به بافت تاریخی و سرمایه‌های ارزشمند اصفهان بوده است؛ در این سال‌ها زحمات و هزینه‌های زیادی صرف شده اما وقتی در محله‌های قدیمی قدم می‌زنیم، خودمان هم گاهی از نتیجه کارها رضایت نداریم.
وی می‌افزاید: در حال حاضر اتفاق بزرگی در اصفهان افتاده و آن تأسیس ناحیه ویژه تاریخی است؛ البته شهرهایی با داشته‌های بسیار کمتر از اصفهان سال‌ها پیش اقدام به تشکیل شهرداری تاریخی کردند، اما اصفهان به دلیل پراکندگی و عدم پیوستگی این سرمایه‌ها، تاکنون متولی مشخصی نداشت، حتی در ادوار گذشته شورا نیز مکاتبات متعددی برای تعیین متولی خاص این حوزه انجام شد که نهایتاً امروز به ثمر نشست.
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان با اشاره به اهمیت منطقه ۳ در حوزه میراث فرهنگی بیان کرد: در این پهنه بی‌نظیر، آثاری همچون مسجد جامع اصفهان، عصارخانه جماله و حمام تاریخی شیخ‌بهایی قرار دارد که هر یک سرمایه‌ای ملی و جهانی محسوب می‌شود؛ برخی از این آثار در معرض آسیب جدی هستند و ایجاد ناحیه ویژه تاریخی می‌تواند نقطه عطفی در حفاظت و احیای آن‌ها باشد.
میرباقری با انتقاد از وضعیت نمای ساختمان‌ها در بافت تاریخی خاطرنشان می‌کند: یکی از مهم‌ترین معضلات ما در این محدوده، نمای ساختمان‌هایی است که هیچ سنخیتی با معماری تاریخی منطقه ندارند که امیدواریم با استقرار مدیریت ناحیه ویژه و حضور آقای دکتر توپچی، اتفاقات مثبتی در این حوزه رقم بخورد.»
وی تأکید می‌کند: وجه تمایز ناحیه ویژه تاریخی این است که برخلاف گذشته، تمرکز اصلی آن صرفاً بر حفاظت و تقویت بافت تاریخی خواهد بود؛ بدون آنکه دغدغه‌های درآمدی مناطق یا وظایف اجرایی سازمان نوسازی بار مضاعفی بر دوش آن بگذارد. این ناحیه باید با تمرکز کامل بر هویت تاریخی شهر، راهگشای حل معضلات و زمینه‌ساز توسعه متوازن باشد.
نمی‌خواهیم بافت تاریخی شهر اصفهان را فریز کنیم
علی قاسم‌زاده، شهردار اصفهان با بیان اینکه مدیریت بافت تاریخی یکی از مأموریت‌های کلیدی شهرداری است، به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: نمی‌خواهیم بافت تاریخی شهر اصفهان را فریز کنیم یا تنها در صندوقچه نگه داریم، بلکه باید آن را به ثروت شهری تبدیل کنیم.
وی می‌افزاید: زمانی خوشحال خواهیم بود که این بافت‌ها شناسایی، حفاظت، مرمت و در نهایت احیا شوند؛ به‌گونه‌ای که زندگی، گردشگری و نشاط اجتماعی در آن جریان پیدا کند، همان‌طور که نمونه موفق آن را در محله جلفای اصفهان شاهد هستیم.
شهردار اصفهان ضمن ابراز امیدواری نسبت به آینده این ناحیه ادامه می‌دهد: برخی بخش‌های بافت تاریخی در سال‌های گذشته قربانی سوءمدیریت‌ها شده است، اما اکنون با حضور فردی دغدغه‌مند و فرهیخته همچون علی توپچی، می‌توان انتظار داشت این مسیر به‌درستی هدایت شود؛ تمام ارکان شهرداری، از جمله حوزه شهرسازی، شهرداران مناطق و شورای اسلامی شهر نیز حامی این مسیر خواهند بود.
قاسم‌زاده با تأکید بر اهمیت نگاه نو در مدیریت بافت تاریخی، انتخاب علی توپچی را فرصتی برای احیای بافت‌های ارزشمند شهر می‌داند و تصریح می‌کند: تصریح می‌کند: نگاه مردمی‌سازی و جذب سرمایه‌های اجتماعی و اقتصادی در شهر می‌تواند تجربه‌ای موفق و قابل تعمیم به سایر مناطق و حتی الگویی برای کل کشور باشد؛ در آستانه تدوین بودجه سال ۱۴۰۵، پیش‌بینی ردیف‌های مرتبط با احیای بافت تاریخی در دستور کار شهرداری قرار دارد و امیدواریم با برنامه‌ریزی دقیق، نتایج ملموس آن برای شهروندان به‌زودی آشکار شود.
جایگاه ویژه منطقه ۳ در بافت تاریخی
روح‌الله سیدالعسکری، رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان اصفهان ضمن قدردانی از رویکرد مدیریت شهری در ایجاد ناحیه ویژه تاریخی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: تشکیل ناحیه تاریخی در ساختار شهرداری اقدامی ارزشمند و ماندگار است که در دوره کنونی مدیریت شهری و شورای اسلامی شهر رقم خورده و شایسته تقدیر است.
وی اظهار می‌کند: شخصیت آقای توپچی به‌عنوان مدیری دانشگاهی، فرهیخته و آگاه، ظرفیت بسیار مناسبی برای پیش‌برد مأموریت‌های این ناحیه است، امیدوارم تعامل میان ناحیه ویژه تاریخی، میراث فرهنگی و سایر بخش‌های مرتبط به‌خوبی برقرار شود.
رئیس میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان اصفهان با تأکید بر اهمیت بافت تاریخی در منطقه ۳ می‌افزاید: حدود ۷۰ درصد بافت تاریخی اصفهان در این منطقه قرار دارد و سه اثر ثبت‌شده در میراث جهانی نیز در همین محدوده جای گرفته است، همچنین سالم‌ترین بافت تاریخی شهر، یعنی بازار اصفهان نیز در این منطقه واقع شده که نشان‌دهنده جایگاه ویژه این ناحیه است.
سیدالعسکری خاطرنشان می‌کند: این اقدام را به فال نیک می‌گیریم و امیدواریم همکاری‌های مؤثری میان مدیریت ناحیه تاریخی، سازمان نوسازی و سایر بخش‌های مرتبط شکل گیرد تا خروجی آن منفعت مستقیم برای شهروندان و شهر اصفهان باشد.
ایجاد «ناحیه ویژه تاریخی» در اصفهان برای نجات بافت فرسوده
روح‌الله ابوطالبی، مدیر منطقه ۳ شهرداری اصفهان به خبرنگار ایمنا می‌گوید: در برخی شهرها، نهادهایی تحت عنوان شهرداری تاریخی تأسیس شده‌اند، اما در اصفهان به دلیل پراکندگی موضوعات و پیچیدگی‌های اجرایی، این اقدام بارها به تعویق افتاد؛ این نخستین بار است که مجموعه‌ای منسجم تحت عنوان ناحیه تاریخی و با عنوانی ویژه در دل شهرداری منطقه ۳ شکل می‌گیرد.
وی با اشاره به تغییر کاربری غیرمجاز بسیاری از خانه‌های تاریخی در این منطقه می‌افزاید: بسیاری از این املاک که خالی از سکنه شده‌اند، به‌صورت غیرقانونی به انبار کالا تبدیل شده‌اند؛ آن‌هم بدون دریافت مجوزهای قانونی. این روند نه تنها هویت تاریخی منطقه را تهدید می‌کند، بلکه کیفیت زندگی شهروندان را نیز تحت تأثیر قرار داده است.
مدیر منطقه ۳ شهرداری اصفهان خاطرنشان می‌کند: برای رسیدگی تخصصی به این وضعیت، مسئولیتی با عنوان «ناحیه ویژه تاریخی» در شهرداری منطقه ایجاد شده است که مستقیم با اداره کل میراث فرهنگی استان در ارتباط است؛ این واحد نقش محوری در سیاست‌گذاری، هماهنگی و اجرای طرح‌های بازآفرینی و حفاظت از میراث تاریخی ایفا خواهد کرد.
مدیر منطقه ۳ شهرداری اصفهان اظهار می‌کند: امیدواریم با این اقدام، بتوانیم خلاءهای گذشته را جبران کنیم و خدمات هدفمندتری به ساکنان این ناحیه ارزشمند ارائه دهیم.
به گزارش ایمنا، انتظار می‌رود با تمرکززدایی و ایجاد این ساختار تخصصی، گام‌های مؤثری برای جبران خلاءهای گذشته، احیای بافت تاریخی اصفهان و صیانت از این میراث گران‌بها برای نسل‌های آینده برداشته شود.