به گزارش خبرگزاری ایمنا، رصدخانه شهری یکی از نوین‌ترین ابزارها و ساختارهای مدیریتی در عرصه حکمرانی شهری است که با رویکردی علمی، نظام‌مند و آینده‌نگرانه شکل گرفته و به‌عنوان چشم بینای مدیران و برنامه‌ریزان عمل می‌کند.
این نهاد مهم در واقع پایگاهی جامع برای گردآوری، پردازش، تحلیل و تفسیر داده‌های متنوع شهری در حوزه‌های گوناگون اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، زیست‌محیطی و کالبدی محسوب می‌شود و امکان رصد دقیق تحولات روزمره و روندهای بلندمدت شهر را فراهم می‌آورد.
در شرایطی که شهرها به‌عنوان موجودیت‌های پویا و پیچیده، هر لحظه در معرض تغییرات سریع و گسترده قرار دارند، وجود رصدخانه شهری همچون یک اتاق فرمان هوشمند عمل می‌کند و با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین اطلاعاتی، سامانه‌های داده‌کاوی، هوش مصنوعی و ابزارهای تحلیل کلان‌داده‌ها، تصویری شفاف و واقع‌بینانه از وضعیت شهر ارائه می‌دهد.
اهمیت این مرکز زمانی بیشتر آشکار می‌شود که بدانیم تصمیم‌گیری‌های شهری بدون اتکا به داده‌های دقیق، نه‌تنها می‌تواند ناکارآمد باشد، بلکه احتمال بروز خطا و اتلاف منابع را نیز افزایش می‌دهد؛ در حالی‌که رصدخانه شهری با ارائه شاخص‌های قابل اندازه‌گیری و گزارش‌های تحلیلی، مبنایی مستند برای سیاست‌گذاری‌های شهری فراهم می‌کند.
رصدخانه شهری تنها یک مرکز آماری یا بانک اطلاعاتی نیست، بلکه یک نهاد هوشمندی است که قادر است داده‌های خام را به تحلیل‌های کاربردی و راهبردی تبدیل و به مدیران کمک کند تا در رویارویی با چالش‌های شهری، راه‌حل‌هایی مبتنی بر شواهد علمی و اطلاعات به‌روز اتخاذ کنند.
این ویژگی موجب می‌شود که مدیریت شهری از سطحی واکنشی و روزمره فراتر رود و به سطحی آینده‌نگر، مبتنی بر پایش مستمر و تصمیم‌سازی هوشمند ارتقا یابد؛ رصدخانه‌ها می‌توانند نقشه‌های تعاملی، نمودارهای تحلیلی و گزارش‌های شفاف در اختیار عموم شهروندان قرار دهند و بدین وسیله علاوه بر ارتقای سطح آگاهی عمومی، اعتماد اجتماعی و مشارکت شهروندان در فرآیند مدیریت شهری را نیز تقویت کنند.
در واقع، رصدخانه شهری پلی میان گذشته، حال و آینده است، زیرا ضمن پایش روندهای گذشته و تحلیل وضعیت کنونی، توانایی شبیه‌سازی سناریوهای آینده را نیز دارد و این امر به مدیران کمک می‌کند تا مسیر توسعه پایدار، متوازن و انسان‌محور را ترسیم کنند.
نقش کلیدی این رصدخانه‌ها در ارتقای کیفیت زندگی شهروندان انکارناپذیر است، چرا که از طریق سنجش مداوم شاخص‌های مرتبط با محیط زیست، حمل‌ونقل، خدمات عمومی، رفاه اجتماعی و امنیت شهری، می‌توان نقاط قوت و ضعف شهر را شناسایی و برای بهبود شرایط اقدام کرد و به بیان دیگر، رصدخانه شهری به مثابه قطب‌نمایی دقیق عمل می‌کند که مسیر حرکت مدیریت شهری را روشن می‌سازد و مانع از تصمیم‌گیری‌های مقطعی، سلیقه‌ای و بدون پشتوانه می‌شود.
این مرکز پیشرفته با ایجاد شفافیت، افزایش کارآمدی مدیریت شهری، تقویت عدالت فضایی و کاهش شکاف میان شهروندان و مسئولان، می‌تواند به الگویی بی‌بدیل در حکمرانی شهری تبدیل شود.
رصدخانه‌های شهری در عصر حاضر به‌عنوان مغز متفکر شهرها شناخته می‌شوند و اگر به‌درستی طراحی و مدیریت شوند، بی‌شک می‌توانند زمینه‌ساز ساختن شهرهایی پایدار، هوشمند، زیست‌پذیر و آینده‌دار باشند.
رصدخانه شهری جزو نیازهای شهر است
مصطفی نباتی‌نژاد، رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان در به خبرنگار ایمنا می‌گوید: رصدخانه محلی است که به زنجیره جمع‌آوری، فرآوری و انتشار داده‌ها و اطلاعات ذی‌نفعان کمک می‌کند.
وی می‌افزاید: هنگامی که در مقیاس شهری فعالیت می‌کنید، مدیران، کارگزاران و سیاست‌گذاران شهری و افرادی که در رابطه با مسائل شهری نیاز به اطلاعات و داده دارند، می‌توانند از رصدخانه کمک بگیرند و پشتیبان اطلاعاتی آن‌ها باشد.
رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان با بیان اینکه مهم‌ترین ذی‌نفع رصدخانه، مدیریت شهری است، ادامه می‌دهد: هنگامی که مدیریت شهری بخواهد تصمیم‌گیری داده‌محور انجام دهد، نیازمند مجموعه رصدخانه است.
نباتی‌نژاد می‌افزاید: فعالیت رصدخانه در امتداد مراکز آمار و اطلاعات است، مجموعه‌ای که جمع‌آوری داده را بین تمام مراکز آماری که مالک داده‌های مختلف در شهرداری و سایر دستگاه‌ها، حتی خارج از دستگاه‌ها هستند در مقیاس شهری، تحلیل و فراتحلیل غنی‌تری انجام می‌دهد و با توجه به اینکه در بسیاری از موارد داده‌ها هم‌پهنه و به‌روز نیست، به استانداردسازی داده‌ها نیز کمک کند و تحلیل‌های یکپارچه، تحلیلی و ترکیبی را با برش‌های مختلف مدنظر سیاست‌گذاران انجام می‌دهد.
رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان می‌گوید: رصدخانه می‌تواند گزارش ارائه دهد و بصری‌سازی انجام دهد تا نوع محصول و جذابیت محصول، مدیران را وادار به تصمیم‌گیری مبتنی بر داده کند، چراکه در بسیاری از مواقع داده و اطلاعات را در اختیار قرار دارد و نمایش می‌دهد، اما تأثیر آن در تصمیم‌گیری‌ها کمتر است.
وی ادامه می‌دهد: بر این اساس به مثابه یک آزمایشگاه مدیریت شهری تصمیم‌گیری می‌شود و داده‌ها و خروجی اطلاعاتی از ارزیابی شاخص‌های مختلف که بر اساس مداخلات سعی بر بهبود آن‌ها وجود دارد، بر سیستم رصدخانه وارد می‌شود و این چرخه به سمت بهبود مستمر شاخص‌ها ادامه پیدا می‌کند.
نباتی‌نژاد با بیان اینکه رصدخانه شهری اصفهان منتظر مدیریت قوی در شهرداری است، خاطرنشان می‌کند: شهردار تصمیم‌هایی در این خصوص گرفته است، اما اگر افراد در حوزه‌های مختلف این موضوع را در دام بروکراسی نیندازند، جهادی وارد میدان شوند، متوجه برطرف شدن نیازهای خود توسط این رصدخانه باشند و اراده کنند، کار با سرعت بیشتری پیش می‌رود.
رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان با تاکید بر اینکه رصدخانه شهری نیاز شهر است، اظهار می‌کند: پس از مدت‌ها مدیر پروژه رصدخانه شهری اصفهان مشخص و مکان آن پس از بارها جابه‌جایی در نهایت در ساختمان جهان‌نما جانمایی و تعیین شده است، اما نیاز به منابع مالی خوب دارد که امیدوارم فهم بودجه‌گذاری در شورا و شهرداری وجود داشته باشد، چراکه این اقدام نرم است و کار نرم نیاز به بودجه زیاد دارد، اما حجم ندارد که چشمگیر باشد.
وی ادامه می‌دهد: این فراوری که نیاز به زنجیر چرخ‌های اطلاعات و ثبت و نمایش داده‌ها دارد و باید این چرخه به‌روز و مستمر و پویا اقدام و ابتکار خود را پیش ببرد، نیازمند بودجه و منابع انسانی چابک در خود سیستم و پژوهشگران و تامین‌کنندگان حرفه‌ای است.
نباتی‌نژاد با بیان اینکه باید فرهنگ به اشتراک‌گذاری داده توسط ذی‌نفعان وجود داشته باشد، می‌گوید: یکی از موضوعات مهم برای اینکه رصدخانه کارکرد اثربخش داشته باشد، این است که ذی‌نفعان داده‌های خود را به اشتراک بگذارند و ترسی از زیر سوال رفتن عملکرد خود نداشته باشند؛ به‌طور قطع رصدخانه تدابیری در راستای شیوه‌نامه‌های ایمنی و امنیتی پیش خواهد گرفت که اگر داده‌ای جنبه محرمانه داشته باشد و مصالح شهر و کشور در منتشر نشدن داده‌ها باشد، سطح انتشار و دسترسی آن‌ها بر اساس یک شیوه‌نامه خاص پیش خواهد رفت.
رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان با تاکید بر اینکه در مدیریت شهری نیاز به ابزار و تکنولوژی به‌روز وجود دارد، تصریح می‌کند: اصفهان جزو اولین کلان‌شهرهایی بود که به این عرصه ورود پیدا کرد، اما در حال حاضر برخی شهرها از ما پیشی گرفته‌اند و اصفهان در مبانی مقدماتی مانده است، زیرا تصمیم‌گیری‌های سریع و جسورانه در خصوص بعضی موضوعات در شهرداری گرفته نمی‌شود.
وی می‌گوید: رصدخانه در لبه تکنولوژی قرار دارد و به همین دلیل فهم آن به مرور ایجاد شده و موضوعی است که در ادبیات سازمانی سازمان‌ها به‌ویژه شهرداری مطرح شده است، اما بارها مقاومت‌های غیرقابل توجیه وجود دارد، بسیاری از افراد احساس می‌کردند رصدخانه جای آن‌ها را تنگ می‌کند یا قرار است کار آن‌ها را به‌صورت موازی انجام دهد.
نباتی‌نژاد با بیان اینکه رصدخانه در این مدت به‌صورت پروژه در دفتر فعالیت می‌کرده است و تجلی سخت‌افزاری نداشته است، می‌افزاید: در این راستا پروژه‌های قابل دفاعی ارائه شده است، اما به دلیل اینکه پیوست رسانه‌ای قوی نداشته است، آن‌طور که باید جامعه آن را نشناخته است.
رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان با بیان اینکه یکی از موانع رشد رصدخانه در شهرداری اصفهان ساختار موقت و پروژه‌ای آن است، ادامه می‌دهد: دفتر یا مرکزی که در ساختار سازمانی تثبیت داشته باشد، وجود نداشته است، بنابراین همکاران متخصص و نخبه شهری انگیزه‌ای برای حضور در این مجموعه نداشتند و نگران امنیت شغلی، منزلت و حقوق بودند.
وی با بیان اینکه ساختار لازم باید تعریف و عنوان شغلی کارشناسان رصدخانه مشخص شود، خاطرنشان می‌کند: زمانی که مدیر پروژه بودم، ساختار سازمانی متناسب با مطالعاتی که داشتیم نوشته شد، در واقع متن و طرح آماده است و تنها نیازمند عزم و اراده است تا ارتقا پیدا کند؛ در شورای اسلامی شهر نیز سایر بخش‌های مربوطه برای تکمیل ساختار رصدخانه شهری باید اهتمام داشته باشند.
نباتی‌نژاد با بیان اینکه ساختار شهرداری بی طبقه شده، فاصله قدرت‌ها کم شده و قدرت به‌شدت توزیع شده است، می‌گوید: در بسیاری موارد شهردار و ۱۳ عضو شورای اسلامی شهر موافق هستند، اما تا کاری در سلسله مراتب قرار بگیرد، انرژی زیادی از ۱۴ نفر گرفته می‌شود، در حال حاضر بر اساس جلسات، رصدخانه جزو مسائلی است که شهردار و حوزه معاونت برنامه‌ریزی به‌عنوان معاونت تصمیم‌گیری از اولویت‌های خود می‌دانند و انتظار داریم بر اساس همین اولویت در بدنه حوزه‌های پشتیبان عزم و پیگیری وجود داشته باشد.
رصدخانه شهری ویترین عملکرد شهرداری و پالایشگاه داده‌ها برای تصمیم‌گیری آینده اصفهان است
مصطفی اعتصامی، مدیرکل برنامه‌ریزی و بودجه شهرداری اصفهان با اشاره به اهمیت داده‌ها و آمار در مدیریت شهری به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: برای هر تصمیم‌گیری نیازمند اطلاعات هستیم و مبنای اصلی برنامه‌ریزی این است که شناخت دقیقی از وضعیت موجود داشته باشیم، داده‌ها را تحلیل و بر اساس آن به سمت آینده مطلوب حرکت کنیم.
وی ادامه می‌دهد: برنامه‌ریزی صحیح یعنی هم مسائل و چالش‌های کنونی شهر را به‌درستی بشناسیم و هم چشم‌انداز روشنی برای آینده داشته باشیم؛ این همان چیزی است که از آن به‌عنوان برنامه‌ریزی مسئله‌محور و هدف‌محور یا به تعبیر تخصصی «Problem-oriented» و «Goal-oriented» یاد می‌شود.
مدیرکل برنامه‌ریزی و بودجه شهرداری اصفهان تاکید می‌کند: در حال حاضر برنامه‌ای راهبردی تحت عنوان برنامه اصفهان ۱۴۱۰ تدوین شده است که چشم‌انداز بلندمدت شهر را تا افق ۱۴۱۰ ترسیم می‌کند.
اعتصامی می‌گوید: این برنامه شامل اهداف عالی، ایده‌آل‌ها و همچنین راهکارهایی برای رفع مشکلات واقعی شهروندان است و به عبارت دیگر، چه برنامه راهبردی داشته باشیم و چه نداشته باشیم، باید مسائل و مشکلات جاری شهر را برطرف کنیم، اما هم‌اکنون با وجود این برنامه، می‌توانیم چالش‌های امروز را با نگاه به آینده و اهداف راهبردی مدیریت کنیم.
وی با اشاره به ضرورت برخورداری از یک سامانه هوشمند برای پایش داده‌ها اضافه می‌کند: رصدخانه شهری، درگاهی برای تعامل مدیران، تصمیم‌گیران و برنامه‌ریزان با آمار و اطلاعات واقعی موجود در کف شهر است.
مدیرکل برنامه‌ریزی و بودجه شهرداری اصفهان خاطرنشان می‌کند: این رصدخانه علاوه بر آنکه می‌تواند ویترین عملکرد شهرداری باشد، داشبوردهای اطلاعاتی متعددی را در حوزه‌های مختلف ارائه می‌دهد و نمایش می‌دهد که شهرداری در چه وضعیتی قرار دارد.
اعتصامی می‌گوید: یکی از بخش‌های مهم رصدخانه، حوزه پژوهش و توسعه است و مشابه بخش تحقیق و توسعه (R\&D) در شرکت‌های خصوصی، این مرکز به بررسی داده‌ها و تجارب موفق شهرهای مختلف جهان می‌پردازد و سپس نتایج را به صورت تحلیل‌های تصویری، گزارش‌های اینفوگرافیک و نمودارهای مقایسه‌ای ارائه می‌دهد و این مقایسه‌ها گاهی میان اصفهان و کلان‌شهرهای ایران و گاهی میان اصفهان و شهرهای بزرگ دنیا انجام می‌شود.
وی با اشاره به تجربه سال گذشته در روند تصویب بودجه ادامه می‌دهد: برای اولین بار در لایحه بودجه سال گذشته، اطلاعات بودجه‌ای کلان‌شهرهای دیگر را جمع‌آوری کردیم و در اختیار شورا قرار دادیم و در این گزارش مشخص شد که هر شهر چه میزان بودجه مصوب داشته، چه مقدار نسبت به سال قبل افزایش یافته و چه بخشی محقق شده است.
مدیرکل برنامه‌ریزی و بودجه شهرداری اصفهان تاکید می‌کند: این داده‌ها کمک کرد که اعضای شورا و مدیران ارشد شهرداری در جریان وضعیت سایر کلان‌شهرها قرار گیرند و تصمیم‌گیری واقع‌بینانه‌تری داشته باشند، زیرا شرایط اقتصادی اصفهان با دیگر کلان‌شهرها چندان متفاوت نیست و مقایسه‌های تطبیقی نقش مؤثری در تدوین بودجه دارد.
اعتصامی می‌گوید: رصدخانه شهری در واقع اتاق مانیتورینگ آمار و اطلاعات است و همان‌طور که مرکز کنترل ترافیک یا مرکز بحران آتش‌نشانی دوربین‌ها را به‌صورت لحظه‌ای رصد می‌کند، این مرکز نیز داده‌ها و آمار شهری را پایش می‌کند، البته تفاوت در این است که داده‌های رصدخانه هم لحظه‌ای و هم تاریخی هستند و می‌توانند روند چندین ساله شهر را به نمایش بگذارند.
وی اضافه می‌کند: از سال ۱۳۸۷ که معاونت برنامه‌ریزی در شهرداری اصفهان شکل گرفت، هر سال «آمارنامه شهر اصفهان» منتشر شده است و اکنون تلاش می‌کنیم این داده‌های ارزشمند را که با مشارکت دستگاه‌های مختلف جمع‌آوری می‌شود، به شکل اینفوگرافی و گزارش‌های بصری منتشر کنیم تا علاوه بر استفاده کارشناسان، در اختیار مشاوران، پژوهشگران و حتی شهروندان قرار گیرد.
مدیرکل برنامه‌ریزی و بودجه شهرداری اصفهان رصدخانه شهری را به پالایشگاه داده‌ها تشبیه کرد و توضیح می‌دهد: همان‌طور که پالایشگاه مواد خام را به فرآورده‌های ارزشمند تبدیل می‌کند، رصدخانه نیز داده‌های خام شهری را پردازش کرده و به محصولاتی همچون گزارش‌های تحلیلی، نمودارهای تصمیم‌سازی و اطلاعات مقایسه‌ای تبدیل می‌کند و این اطلاعات خوراک تصمیم‌گیری برای معاونت‌های مختلف شهرداری همچون خدمات شهری، ترافیک و برنامه‌ریزی است و در اولویت‌بندی پروژه‌ها و مدیریت منابع بسیار کاربرد دارد.
اعتصامی با بیان اینکه یکی از کارکردهای مهم رصدخانه را نمایش عدالت مکانی است، می‌گوید: بر اساس داده‌های مکان‌محور، می‌توانیم سرانه‌ها را در محلات مختلف بررسی کنیم و کمبودها را شناسایی نمائیم؛ به عنوان مثال، کمبود فضاهای ورزشی، فضای سبز، امکانات بازی کودکان یا حتی ایستگاه‌های آتش‌نشانی با این روش مشخص می‌شود.
وی اضافه می‌کند: ما سطح پوشش ایستگاه‌های آتش‌نشانی را بر اساس استانداردها استخراج کرده‌ایم و نقاط تاریک شهر که پوشش کافی ندارند را شناسایی و برای آن‌ها پروژه تعریف کرده‌ایم و این داده‌ها کمک می‌کند تا توسعه شهری به شکل عادلانه و متوازن پیش رود.
مدیرکل برنامه‌ریزی و بودجه شهرداری اصفهان خاطرنشان می‌کند: رصدخانه شهری اصفهان با بهره‌گیری از جدیدترین فناوری‌های روز دنیا تجهیز می‌شود، از جمله فناوری واقعیت افزوده (AR) و واقعیت مجازی (VR) که به ما اجازه می‌دهد پروژه‌های عمرانی و شهری را حتی پیش از بهره‌برداری به‌صورت سه‌بعدی شبیه‌سازی کنیم و بدین ترتیب مدیران و طراحان می‌توانند فضای نهایی پروژه‌هایی چون قطار شهری، باغ مشاهیر یا مجموعه فرهنگی فدک را مشاهده کرده و ایده‌های بهتری برای تکمیل یا بهبود طرح‌ها ارائه دهند، همچنین این قابلیت انگیزه بیشتری برای پیگیری سریع‌تر اجرای پروژه‌ها ایجاد می‌کند.
اعتصامی می‌گوید: یکی از اهداف ما این است که رصدخانه شهری فقط یک مرکز دربسته اداری نباشد و درهای این مرکز باید به روی پژوهشگران، دانشجویان و محققان باز باشد تا بتوانند از داده‌ها استفاده کنند و به تکمیل بانک اطلاعاتی کمک کنند.
وی می‌افزاید: حتی بخشی از فضای رصدخانه به کار اشتراکی اختصاص یافته است تا نهادهای مرتبط با شهرداری بتوانند داده‌های خود را در این مرکز ارائه و منتشر کنند.
مدیرکل برنامه‌ریزی و بودجه شهرداری اصفهان درباره مکان رصدخانه شهری تصریح می‌کند: این مرکز در بخشی از ساختمان کتابخانه مرکزی اصفهان که پیش‌تر به آرشیو جراید اختصاص داشت، در حال ساخت است؛ این فضا با حمایت شهردار توسعه یافته و هم‌اکنون حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد پیشرفت در مرحله سفت‌کاری داشته و نازک‌کاری آن هنوز آغاز نشده است و هدف‌گذاری ما بهره‌برداری در نیمه دوم سال جاری است، هرچند احتمال دارد از مهرماه به تعویق بیفتد.
وی یادآور می‌شود: در کشور تنها سه شهر تهران، مشهد و اصفهان دارای رصدخانه شهری هستند و ما در طراحی و اجرای این پروژه از تجربیات آن دو شهر استفاده و تلاش کرده‌ایم با رفع نواقص آن‌ها، مدل بهتری ارائه دهیم تا مراجعه‌کنندگان بیشتری جذب شوند و مرکز فعال و پویا باقی بماند.
مدیرکل برنامه‌ریزی و بودجه شهرداری اصفهان اظهار می‌کند: رصدخانه شهری اصفهان، نه‌تنها محلی برای پایش داده‌ها، بلکه ویترینی برای عملکرد شهرداری و پلی برای ارتباط با دانشگاه‌ها، پژوهشگران و شهروندان است.
اعتصامی می‌گوید: این مرکز می‌تواند با فرآوری داده‌ها، ارائه گزارش‌های دقیق، نمایش عدالت مکانی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، به یکی از مهم‌ترین ابزارهای تصمیم‌سازی شهری تبدیل شود و هدف ما این است که با استفاده از این ظرفیت‌ها، برنامه راهبردی اصفهان ۱۴۱۰ را به‌صورت علمی، شفاف و کارآمد اجرایی کنیم و آینده‌ای روشن برای شهروندان رقم بزنیم.
به گزارش ایمنا، رصدخانه شهری نه‌تنها ابزاری برای مدیران و سیاست‌گذاران، بلکه فرصتی برای شهروندان است تا با دسترسی به داده‌های معتبر و تحلیل‌های علمی، خود را در فرایند توسعه شهر سهیم بدانند و مشارکت فعال‌تری در ارتقای کیفیت زندگی شهری ایفا کنند.