به گزارش روز شنبه ایرنا به نقل از اندیشکده کارنگی، کمبود آب مدت‌هاست که یک مشکل جدی در آسیای مرکزی بوده است. این مشکل زمانی بدتر خواهد شد که افغانستان کانال «قوش تپه» را تکمیل کند. این کانال حجم قابل توجهی از آب رودخانه «آمو دریا» (جیحون) را برای اهداف آبیاری و کشاورزی افغان‌ها، منحرف می‌کند. فقدان توافق‌نامه استفاده از آب با کشورهای آسیای مرکزی به ویژه تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان، می‌تواند به افزایش تنش‌های منطقه‌ای منجر شود.
حکومت طالبان در افغانستان بی درنگ پس از به دست گرفتن قدرت در سال ۲۰۲۱، کار بر روی کانال قوش تپه را آغاز کرد. از آن زمان، ساخت و ساز تقریبا نیمی از ۲۸۵ کیلومتر برنامه‌ریزی شده، تکمیل شده است. قرار است این کانال تا سال ۲۰۲۸ به طور کامل عملیاتی شود و طبق برنامه ریزی، سالانه ۱۰ کیلومتر مکعب آب از آمو دریا دریافت خواهد کرد. مقدار آبی که از این رود تخلیه می‌شود به طور میانگین ۳۷.۲ کیلومتر مکعب در سال است.
طالبان امیدوار است که این کانال به احیای بخش کشاورزی این کشور که متحمل خشکسالی است و حدود ۹۰ درصد از افغان‌ها در آن مشغول به کار هستند، کمک کند. در حال حاضر، افغانستان موظف است مواد غذایی (از جمله گندم، سبزیجات، میوه‌ها و حبوبات) را که می‌تواند خود پرورش دهد، وارد کند.
افغانستان از کمبود شدید آب رنج می‌برد. در برخی مناطق نه تنها آب کافی برای آبیاری وجود ندارد، بلکه حتی برای آشامیدن نیز آب کافی نیست. کمبود آب در استان‌های شمالی افغانستان به ویژه بلخ، فاریاب و جوزجان که میزبان حدود یک سوم از جمعیت ۴۰ میلیونی این کشور است، حتی شدیدتر بوده و مردم آنجا مجبورند آب مورد نیاز خود را برای مصارف خانگی خریداری کنند.
بر اساس این گزارش، پس از اتمام ساخت کانال قوش تپه، بی‌درنگ تعادل مصرف آب در آسیای مرکزی بر هم خواهد خورد. پیش از این، آمودریا به طور عمده توسط ازبکستان، ترکمنستان و تاجیکستان مورد استفاده قرار می‌گرفت. اکنون آب آن باید با افغانستان به اشتراک گذاشته شود. با توجه به کمبود آب در این منطقه، پیشتر این کمبودها فقط بر کشاورزی تاثیر می‌گذاشتند، اما به طور فزاینده‌ای آب کافی برای مصارف خانگی و حتی آشامیدن وجود ندارد.
تابستان امسال، مردم برخی از مناطق تاجیکستان (که به طور سنتی به عنوان کشوری در آسیای مرکزی با فراوان‌ترین ذخایر آب در نظر گرفته می‌شود) مجبور شدند آب را در دبه‌های کوچک، خریداری کنند. مشکلات مشابهی در قرقیزستان و قزاقستان نیز وجود داشته است. در تابستان ۲۰۲۳، این دو کشور شاهد «جنگ آب» بودند و مردم برای دسترسی به آب به خیابان‌ها آمدند. در سال ۲۰۲۱، کمبود آب یکی از دلایل درگیری‌های مسلحانه بین تاجیکستان و قرقیزستان بود.
یکی از دلایل اصلی کمبود آب در آسیای مرکزی این است که بخش‌های بزرگی از زمین، به ویژه در ازبکستان و ترکمنستان، به کشت پنبه که به آب زیادی نیاز دارد، اختصاص داده شده است. آبیاری مزارع پنبه یکی از عوامل اصلی خشک شدن دریای آرال است که زمانی یکی از بزرگترین دریاچه‌های کره زمین بود. با وجود تلاش‌ها برای تنوع بخشیدن به تولیدات کشاورزی، پنبه همچنان یکی از مهمترین صادرات منطقه است. نه ازبکستان و نه ترکمنستان حاضر به توقف کشت آن نیستند.
در عین حال، عوامل دیگری نیز وجود دارند که کمبود آب را تشدید می‌کنند، مانند رشد جمعیت، شهرنشینی و توسعه صنعتی. زیرساخت‌های آب در آسیای مرکزی (مخازن، کانال‌ها و لوله‌ها) فرسوده شده‌اند و زیرساخت‌های قدیمی موجب هدر رفتن زیاد آب هستند.
حدود ۳۰ درصد از جریان رودخانه آمو دریا از کوه‌های افغانستان سرچشمه می‌گیرد و دهه‌ها جنگ به این معنی است که افغانستان به سختی از این منبع بهره‌برداری کرده است. این کشور سالانه فقط ۲ کیلومتر مکعب آب مصرف می‌کند: ۱۱ برابر کمتر از ازبکستان و پنج برابر کمتر از ترکمنستان.
در نتیجه، کانال قوش تپه خطر تشدید تنش‌های منطقه‌ای را به همراه دارد. این وضعیت می‌تواند با اتخاذ روش‌های مدرن ساخت و ساز و فناوری‌های صرفه‌جویی در مصرف آب توسط افغانستان بهبود یابد. تنها گزینه برای همسایگان افغانستان، تلاش برای حفظ رابطه کاری با طالبان و مشارکت دادن آنها در دستور کار منطقه‌ای است.