روزهایی که منتسب به شهادت یا ولادت ائمه معصوم(ع) است در کنار غم و حزن یا شادی‌ای که با خود به همراه می‌آورند، ظرفیت مطلوبی برای پرداختن به آموزه‌های نورانی آن حضرات(ع) دارند، فرصتی مغتنم تا در منبرها، فضای مجازی و رسانه‌ها از سیره و سلوک ، باورها، فکر، اندیشه، گفتار، رفتار و سبک زندگی ایشان بگوییم و الگوسازی کنیم. هشتمین روز از ماه ربیع‌الاول که داغدار شهادت امام حسن عسکری(ع) است نیز چنین امکانی را به ما می‌دهد. در ادامه مروری داریم بر آموزه‌ای از آن حضرت(ع).
با مردم خوش‌زبان باشید
امام حسن عسکری(ع) در تفسیر آیه «وَ قُولُوا لِلنّاسِ حُسْنا؛ با مردم به زبان خوش سخن بگویید» فرمود: «با همه مردم، چه مؤمن و چه مخالف، به زبان خوش سخن بگویید. مؤمن به هم‌مذهبان روی خوش نشان می‌دهد و با مخالفان، با مدارا سخن می‌گوید تا به ایمان جذب شوند و حتی اگر نشدند، با این رفتار، از بدی‌های آنان در حق خود و برادران مؤمنش پیشگیری کرده است».
یکی از نعمت‌هایی که خداوند در قرآن به آن اشاره فرموده، نعمت زبان و توانایی سخن گفتن است: «أَلَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَینَینِ/ وَلِسَانًا وَشَفَتَیْنِ» این نعمت با آنکه حجم کوچکی نسبت به سایر اعضای بدن دارد، اما کارایی بسیار زیادی دارد و به همین علت هم بسیاری از گناهان توسط زبان انجام می‌شود. امام صادق(ع) می‌فرماید: «گویایی و تکلم، هر چه در باطن متکلم است، از صفا و کدورت و از علم و جهل، ظاهر می‌کند» یعنی از کلام هر کس حال او ظاهر می‌شود. اگر صفای باطن و ربط به مبدأ دارد، کلام او جز ذکر الهی و هدایت مردم و نقل حدیث و نشر مسائل علمی نخواهد بود.
حضرت‌امیرالمؤمنین(ع) نیز درباره اهمیت زبان در آشکار کردن شخصیت و مکنونات قلبی آدمی می‌فرماید: «هر کسی پنهان است به زیر زبان خود» یعنی انسان تا حرف نزده است، معلوم نمی‌شود عالم است یا جاهل، صالح است یا طالح... امام باقر(ع) فرمود: همان‌طور که انسان طلا و نقره را قفل می‌کند تا کسی آن را نبرد، باید زبان خود را نیز قفل کند.
رأس دارایی‌های انسان
پیامبر اکرم(ص) نیز زبان را رأس مال انسان معرفی می‌کند؛ به عبارت بهتر، زیبایی انسان به این است که چگونه حرف بزند. بنابر آموزه‌های دینی «نجات المؤمنین فی حفظ لسانه» یعنی مؤمن با زبان نجات می‌یابد. زبان ۱۰ برکت دارد: گاهی زبان گواهی می‌دهد، همان‌طور که می‌گویند سخن گفتن خطرناک است، گاهی سکوت نیز خطرناک است. قرآن می‌فرماید: علمای یهود و نصارا پیامبر(ص) را می‌شناختند، چون نام و نشان ایشان در تورات و انجیل موجود بود، اما وجود ایشان را کتمان کردند. به همین خاطر گناه پیروان این ادیان به گردن علمای آن‌هاست. قرآن می‌فرماید خداوند و تمام لعن‌کنندگان از جن و انس و ملک در طول تاریخ به کسی که کتمان کند لعنت می‌کنند. بنابراین گاهی اوقات سکوت نابجا خطرناک است. زبان می‌تواند قضاوت کند حق با چه کسی است.
قرآن همچنین بر مراقبت از زبان تأکید دارد و می‌فرماید: در سخن گفتن مواظب باشید؛ چرا که تمام سخنانتان نوشته می‌شود: «وَإِنَّ عَلَیْکُمْ لَحَافِظِینَ/ کِرَامًا کَاتِبِینَ» و تأکید دارد پاکان در سخن گفتن نیز به پاکی هدایت یافته‌اند: «وَهُدُوا إِلَی الطَّیِّبِ مِنَ الْقَوْلِ...».
نه تنها امام عسکری(ع) بلکه فرزندشان حضرت حجت(عج) هم درباره زبان توصیه دارد و در دعای معروف «اللَّهُمَّ ارْزُقْنَا تَوْفِیقَ الطَّاعَةِ...» بیان می‌کند: «وَسَدِّدْ أَلْسِنَتَنا بِالصَّوابِ وَالْحِکْمَةِ؛ و زبانمان را به راست‌گویی و حکمت استوار کن»، امام زمان(عج) در میان اعضا از زبان شروع کرده‌اند.
چطور پول‌هایمان را یک جایی می‌گذاریم و هر وقت نیاز است برمی‌داریم، زبانمان را نیز در همان خزانه دهان نگه‌داریم هر وقت لازم است استفاده کنیم. بجا خرجش کنیم؛ سخنان درست، به قول قرآن قول سدید «قُولُوا قَوْلاً سَدیدا» مستند، منطقی، برهانی، نه سخن بیهوده. در بهشت دروغ نیست، در بهشت سخن بیهوده نیست.
برکت خوش‌زبانی
سخن زیبا، آثار و برکات بسیار دارد و کسی که زبان خود را به زیباگویی عادت دهد، از این برکات، بهره‌مند خواهد شد. امام زین‌العابدین(ع) پنج اثر از آن آثار را چنین بیان کرده است: «کلام زیبا، مال و ثروت را زیاد می‌کند، روزی را افزایش می‌دهد، مرگ را به تأخیر می‌اندازد، آدمی را محبوب خانواده‌اش کرده و او را وارد بهشت می‌کند». امام علی(ع) نیز در دو روایت، خوش‌زبانی را موجب ازدیاد دوستان، کم شدن دشمنان و ایمنی از سرزنش‌ها معرفی می‌کند: «زبانت را به نرم‌گویی و سلام دادن عادت بده تا دوستان تو بسیار و دشمنانت اندک شود» و نیز فرمود: «زبانت را به زیباگویی عادت بده تا از سرزنش در امان بمانی».
از برکات خوش‌زبانی نرم شدن قلب‌ها حتی از میان دشمنان است، لذا خداوند به موسی نبی(ع) امر می‌فرماید در مواجهه با فرعون که دشمن خدا و مؤمنان است با نرمی سخن بگو، چرا که احتمال تأثیر و نفوذ در کلام نرم هست اما در کلام تند نه! در تفسیر نمونه آمده است: خدا می‌فرماید برای اینکه بتوانید در او نفوذ کنید و اثر بگذارید، با سخن نرم با او سخن بگویید، شاید متذکر شود یا از خدا بترسد «فَقُولا لَهُ قَوْلًا لَیِّناً لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشی».
بنابر آنچه مرور شد، امام عسکری(ع) با توصیه به خوش‌زبانی راهی را پیش پای ما گذاشته که با کمترین هزینه، بهترین بهره‌ها و نتایج را در برخورد با دیگران بدست بیاوریم.