به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، هنوز دوماه باقی‌مانده تا فعالیت معاونت فرهنگی دولت چهاردهم یک‌ساله شود. در این مدت نه چندان کوتاه رویدادهایی مانند نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، جایزه کتاب سال، جایزه ادبی جلال و جشنواره شعر فجر برگزار شد. از طرفی در این مدت جنگ تحمیلی ۱۲ روزه اتفاق افتاد و جامعه کتاب و نشر را تحت تاثیر قرار داد و با آسیب‌های متعددی مواجه کرد.
بخش قابل توجهی از تصمیم‌گیری‌ها در حوزه نشر در معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام می‌شود. به همین دلیل با فرارسیدن هفته دولت با محسن جوادی معاون فرهنگی وزارت فرهنگ درباره اقداماتی که در این دوره توسط این معاونت انجام شده است، گفت‌وگو انجام شد.
این مصاحبه به شکل کتبی انجام شده و به همین دلیل سوال‌هایی کلی پرسیده شده است و امکان بررسی جزئی مسائل وجود نداشت.
محسن جوادی معاون فرهنگی وزارت فرهنگ
نمی‌توان گفت به مطلوب نهایی رسیدیم
فعالیت معاونت فرهنگی در طول یک سال گذشته را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
باید توجه داشت که فعالیت بنده در معاونت فرهنگی هنوز یک ساله نشده و درباره نزدیک به ۹ ماهی که در معاونت فرهنگی مسئولیت داشتم، توضیح می‌دهم. از آنجایی که بیشتر رویدادهایی که با معاونت فرهنگی مرتبط بود و در همین چند ماه برگزار شد، می‌توانم درباره آن‌ها داوری اجمالی داشته باشم. البته افرادی که مرتبط با این مسائل و بیرون از معاونت فرهنگی هستند، می‌توانند دقیق تر مسائل را ارزیابی کنند.
جنگ تحمیلی دوم اتفاق افتاد و مردم شریف ما از کشور دفاع کردند و طبیعی بود اولویت‌های دولت هم به سمت دیگری برود
همکاران معاونت فرهنگی زحمات زیادی کشیدند. دشواری‌هایی که در تغییر هر دولتی وجود دارد و پرداخت‌هایی که به تاخیر افتاده بود، تعهدهایی بود که در اوایل ورود بنده به معاونت فرهنگی، زمان قابل توجهی برای رسیدگی نیاز داشت.
تقریبا از زمستان ۱۴۰۳ اقدامات با نظم بیشتری شروع و رویدادهایی مانند کتاب سال، جایزه جلال و جایزه شعر فجر در این سال برگزار شد. آنچه اتفاق افتاد در مجموع رضایت بخش بود. در این مسیر وزیر و معاون توسعه و پشتیبانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پشتیبانی خوبی از معاونت فرهنگی داشتند. البته باز هم تکرار می‌کنم داوری واقعی را افراد بیرون از معاونت می‌توانند انجام بدهند.
سال ۱۴۰۴ شروع خوبی بود و سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در حد قابل قبولی برگزار شد؛ به ویژه با توجه به تاخیری که در انتخاب مهمان ویژه اتفاق افتاده بود، می‌توان گفت فعالیت نمایشگاه کتاب در مجموع رضایت بخش بود. البته صنوف، انجمن‌ها و تشکل‌ها همه در برگزاری آن همکاری داشتند. وجهه بین‌المللی نمایشگاه کتاب در فلوشیپ و بخش ناشران خارجی خوب بود. البته نمی‌توان گفت به مطلوب نهایی رسیدیم اما استانداردهای بین‌المللی را داشت.
بعد از برگزاری نمایشگاه کتاب پرداخت تعهدات و بدهی ها، خوب پیش رفت اما جنگ تحمیلی دوم اتفاق افتاد و مردم شریف ما از کشور دفاع کردند و طبیعی بود اولویت‌های دولت هم به سمت دیگری برود و از این روی ما نتوانستیم تعهداتی را که داشتیم، آن‌طور که باید انجام بدهیم. هنوز هم بخش‌هایی به ویژه در حق الزحمه همکاران مختلف نمایشگاه باقی مانده که امیدوارم تا یکی دو هفته آینده انجام شود.
در معاونت فرهنگی در طول جنگ ۱۲ روزه کار تیمی و جمعی انجام شد. تلاش برخی معاونت‌ها گاهی بیشتر و گاهی کمتر دیده می‌شود. مدت ۱۰ ماهی که گذشت ترکیبی از رضایت از بخش یا بخش هایی از فعالیت‌ها و گاهی کمتر بودن رضایت از برخی وجوه دیگر که عمدتا به شرایط اقتصادی مرتبط است.
پیدا کردن بازارها در کشورهای دیگر می‌تواند گشایشی ایجاد کند
رسیدگی و بهبود کدام مسائل حوزه در اولویت معاونت فرهنگی قرار داشت؟
یکی از اولویت‌ها مسائل اقتصادی است. این مسائل از نیازهای اولیه هر صنف و مجموعه و معاونت فرهنگی است. گاهی برای بهبود شرایط حاد اقتصادی، مُسکنی تجویز می‌شود که پاسخگو نیست و به نوعی فقط رسیدگی اورژانسی به مساله است. نوع دیگر تلاش برای رسیدگی به امور به شکل جدی وجود دارد که شاید عمده آن به تقویت بازار فرهنگی و کتاب باز می‌گردد و حتی توسعه این بازار به فراتر از مرزهای جغرافیای ایران نیز می‌رسد.
بیشتر ایرانیانی که خارج از ایران زندگی می‌کنند، انسان‌هایی فرهیخته هستند و فروش کتاب و محصولات فرهنگی به آن‌ها می‌تواند علاوه بر ارزش فرهنگی، به اقتصاد فرهنگ هم کمک کند. مسائلی مانند فروش امتیاز و حق مالکیت فکری کتاب هم در حال پیگیری است؛ حتی پیدا کردن بازارها و کتاب‌فروشی‌هایی در کشورهای دیگر که مناسبات فرهنگی بیشتری با ایران دارد، می‌تواند گشایشی را ایجاد کند و البته خرید کتاب برای کتابخانه‌ها و مراکز عمومی هم در دست اقدام است. صنعت چاپ هم به لحاظ داخلی و هم بین‌المللی ظرفیت خوبی دارد و می‌تواند رونق خوبی به فعالیت‌های معاونت فرهنگی بدهند.
قوانینی که به نفع مجموعه‌های فرهنگی است معمولا اجرا نمی‌شود
در طول فعالیت در معاونت فرهنگی با چه مشکلاتی برای رسیدن به برنامه‌های خود مواجه بودید؟ به نظر شما چگونه این مشکلات قابل حل هستند؟
بخشی از مشکلات در ارتباط با قوانین است؛ به شکلی که وقتی قوانین به نفع مجموعه‌های فرهنگی مانند معافیت مالیاتی و بیمه آن‌ها است معمولا اجرا نمی‌شود. در اجرای این قوانین سلیقه‌هایی وجود دارد و برداشت‌هایی می‌شود که نمی‌تواند منافعی را که قانون‌گذار در نظر داشته است، به صنف و فعالان فرهنگی برساند. برعکس بخش‌هایی از قانون که جنبه‌های سلبی و نظارتی دارد، دقت، سختگیری، آیین‌نامه و قانون به حدی زیاد است که بسیاری از منافع فعالان صنف را در تطبیق‌های دشوار و تفسیرهای متعدد از دست می‌دهیم.
ممکن است سختگیری‌ها به منفعتی که در سایه آن قانون، ممکن بود به جامعه برسد، آسیب بزند
سعی داریم این دو مساله را اصلاح کنیم. یعنی جایی که به نفع فعالان فرهنگی است، تفسیرها بتواند شفاف، روشن و به نفع آن‌ها باشد و در مسیر انتفاع قرار بگیرد و در مواردی که جنبه‌های نظارتی و سلبی است و خط قرمزهایی را مشخص کرده، باید اقداماتی شود تا خط قرمزها دچار سلیقه‌های سختگیرانه نشود و تفسیرهای عجیبی روی آن صورت نگیرد. زیرا ممکن است این سختگیری‌ها به منفعتی آسیب بزند که در سایه آن قانون، ممکن بود به جامعه برسد. البته نمی‌گویم که قانون اجرا نشود؛ قوانین باید اجرا شود. همچنین باید شفافیت وجود داشته باشد تا آسیبی به اخلاق عمومی و وحدت جامعه نرسد.
جامعه و مردم جلو رفتند و قوانین خیلی عقب هستند و باید روی آن موارد قانونی تمرکز کنیم
بخشی از مشکلات هم به وجود قوانین متعارض باز می‌گردد یا قوانین خیلی قدیمی که با فضا و تغییرات امروزی جامعه همسو نیست. جامعه و مردم جلو رفتند و قوانین خیلی عقب هستند و باید روی آن موارد قانونی تمرکز کنیم تا بتوانیم آن‌ها را اصلاح کنیم مجلس هم این مساله را دنبال می‌کند.
باید توجه داشت مشکلات بودجه‌ای در سال گذشته خیلی کم بود؛ به‌ویژه در اواخر سال حمایت خوبی از معاونت توسعه و شخص وزیر محترم صورت گرفت اما امسال به شدت با مشکلات بودجه‌ای مواجه هستیم و امیدواریم گشایشی شود تا بتوانیم کارها را به شکل جدی شروع کنیم.
کسب‌وکارهای متعددی آسیب دیدند و باید مورد حمایت قرار بگیرند
برای حمایت از ناشران، کتاب‌فروشان، پدیدآورندگان و دیگر حلقه‌های نشر بعد از جنگ ۱۲ روزه چه برنامه‌هایی دارید؟
در زمان جنگ و بعد از آن تعداد قابل توجهی از فعالیت‌های صنفی و از جمله فرهنگی متوقف و کسب و کارها تعطیل شد. این آسیب فراگیر است و مختص کتاب و چاپخانه‌ها نیست و طیف‌های گسترده و مختلفی از پدیدآورنده، چاپخانه، لیتوگراف، ناشر و دیگر اصناف را در بر می‌گیرد. این آسیب در همه شهرها به یک صورت نبود و برخی از شهرها آسیب بیشتری دیدند. برخی از اماکن آسیب مستقیم دیدند و کتاب‌فروشی و دفتر ناشر تخریب شد. وظیفه داریم از مالکان بناهایی که آسیب مستقیم دیدند و نیاز به بازسازی دارند، حمایت کنیم.
تفاهم‌نامه‌ای در چند روز اخیر در معاونت فرهنگی منعقد خواهیم کرد و براساس آن اعتباری در قالب تسهیلات با الگوی کم‌بهره به آسیب‌دیدگان تخصیص داده می‌شود
همچنین تا جایی که ممکن است باید به آسیب‌هایی که به تخریب‌های مستقیم منجر نشد، وارد شویم. در این مدت کسب‌وکارهای متعددی آسیب دیدند و باید مورد حمایت قرار بگیرند. ممکن است بخش‌هایی که به نیاز روزمره مردم مرتبط هستند، کمتر آسیب دیده باشند اما در این مدت حوزه فرهنگی آسیب بزرگی دید.
تفاهم‌نامه‌ای در چند روز اخیر در معاونت فرهنگی منعقد خواهیم کرد و براساس آن اعتباری در قالب تسهیلات با الگوی کم‌بهره که پیش از این هم مثلا در دوره همه‌گیری کرونا داشتیم، به آسیب‌دیدگان تخصیص داده می‌شود. تلاش کرده ایم تا ضوابط شفاف‌تری تدوین شود و در شهرهایی که آسیب بیشتری دیدند، بتوان تسهیلاتی را ارائه داد. شناسایی این افراد توسط صنف انجام خواهدشد تا بتوانیم در چند ماه آینده تسهیلات را در اختیار همکاران صنفی قرار دهیم.
اگر بتوانیم بازار خرید کتاب را به سرعت فعال کنیم، در قالب تشویق به خریدهای حضوری و خرید از سامانه بازار کتاب، مشکلات تا حد زیادی حل خواهدشد. البته همکاران ناشر و کتاب‌فروش مشکلات ما را درک می‌کنند و متوجه هستند که محدودیت‌هایی وجود دارد. سعی می‌کنیم در این مسیر حرکت کنیم تا مشکل کم شود.
معاونت فرهنگی خریدار کاغذ نیست
آیا در زمینه تولید کاغذ داخلی برنامه یا نظری دارید که با ما به اشتراک بگذارید؟
اگر بتوانیم در تولید کاغذ داخلی نقش داشته باشیم، آسیب‌پذیری کاغذ از نظر وارادات کم می شود. گاهی مشکلات اقتصادی و غیراقتصادی به بازار کاغذ آسیب می‌زند. موضوع کاغذ چندلایه است و نمی‌توان گفت تضمینی وجود دارد که حتما می‌توانیم کاغذی را از جایی بگیریم و به ناشر تحویل دهیم. بیشتر کارخانه‌هایی که تولید داشتند، چرخه تولید خود را تغییر دادند و چیزی جز کاغذ تحریر تولید می‌کنند. آن‌ها باید به تولید کاغذ تحریر بازگردند
باید توجه داشت که معاونت فرهنگی خریدار کاغذ نیست اما می‌تواند زمینه‌های تولید کاغذ مطلوب را فراهم کند. البته کارخانه‌ای که این کار را انجام می‌دهد، باید آمادگی لازم را داشته باشد تا نگاه صرفا اقتصادی و سودجویانه نباشد. همچنین باید کیفیت کاغذ ارتقا پیدا کند. در اصل این که به سمت خودکفایی یا تامین کاغذ برویم چیزی است که فکرنمی‌کنم برای هر ایرانی و دوستدار کشور در آن مناقشه‌ای وجود داشته باشد اما کیفیت کاغذ نباید به شکلی باشد که برای مثال ناشری از کشور همسایه برای چاپ کتاب به ایران بیاید و با دیدن کیفیت کاغذ آن را قبول نکند.
در بازار باید کاغذ مناسب در دسترس باشد و کارخانه‌های تولید کاغذ به سمت کیفیت بهتر بروند. این چیزی است که برای رسیدن به آن تلاش می‌کنیم و پیگیری جدی انجام می‌شود. بیشتر کارخانه‌هایی که تولید داشتند، چرخه تولید خود را تغییر دادند و چیزی جز کاغذ تحریر تولید می‌کنند. آن‌ها باید به تولید کاغذ تحریر بازگردند و برایشان تولید کاغذ تحریر سودمند باشد.
مساله مهم در روند تولید کاغذ در ایران این نکته است که نباید حالت گلخانه‌ای در تولید ایجاد شود. دوره حمایت گلخانه‌ای گذشته است و فعالان باید به شکل آزاد و رقابتی به این حوزه ورود کنند و اگر جایی لازم است حمایت شود. درباره کاغذ وارداتی هم سعی می‌کنیم فاصله ثبت سفارش و ترخیص کم شود. متاسفانه این روزها این فاصله به هشت ماه رسیده و موجب افزایش قیمت کاغذ در بازار شده است.
توسعه مشارکت مردم در کیفیت محتوای تولیدات فرهنگی اثر می‌گذارد
لطفا هر نکته‌ای لازم می‌دانید و در سوال‌ها بیان نشده است، بفرمایید.
هیچ اتفاق مثبتی در حوزه فرهنگ و حتی اقتصاد فرهنگ نمی‌تواند بدون مشارکت حداکثری مردم بیافتد. به نظر من توسعه مشارکت مردم حتی در کیفیت محتوای تولیدات فرهنگی اثر می‌گذارد. ما باید مردم را به مشارکت بیشتر در خرید و مطالعه کتاب، اهدای کتاب به مناسبت‌های مختلف و کمک به تجهیز کتابخانه‌ها تشویق کنیم. همچنین شرکت‌های بزرگ اقتصادی باید علاوه بر خدمات رفاهی به مجموعه کارمندان و کارگران خود، اعطای بُن کتاب را هم در نظر بگیرند.
این وظیفه‌ای است که بر دوش ما است تا آینده فرزندان کشور خوب ساخته شود. اگر کمک کنیم آینده فرزندان این سرزمین می‌تواند شکوه نام بزرگانی چون ابن‌سینا و فردوسی را احیا کند. لذا باید فکری برای توسعه دسترسی فرزندان کشور به کتاب‌های جدید علمی کرد تا از کاروان دانش عقب نیافتیم.