به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا؛ پزشکی خانواده به عنوان یکی از مهم‌ترین رویکردهای نظام‌های سلامت در جهان، با هدف ارتقای سلامت جامعه، افزایش دسترسی به خدمات پایه، پیشگیری از بیماری‌ها و استفاده بهینه از منابع به وجود آمد. ایده اصلی آن بر این اساس شکل گرفت که هر فرد و خانواده باید یک پزشک ثابت داشته باشند که به‌طور جامع و مداوم سلامت آن‌ها را پیگیری کند و در صورت نیاز، بیماران را به سطوح بالاتر درمانی ارجاع دهد.
آغاز پزشکی خانواده در جهان
نخستین بار در دهه ۱۹۶۰ میلادی در اروپا و آمریکا، پزشکی خانواده به عنوان یک رشته تخصصی مطرح شد. کشورهایی مانند انگلستان، کانادا و کشورهای اسکاندیناوی با توسعه این رویکرد توانستند هزینه‌های سلامت را کاهش داده و رضایت‌مندی مردم را افزایش دهند.
نظام ارجاع به عنوان یکی از ارکان اصلی نظام سلامت، سازوکاری است که با هدف هدایت صحیح بیماران در مسیر دریافت خدمات بهداشتی و درمانی، تضمین دسترسی عادلانه به مراقبت‌های اولیه و تخصصی و استفاده بهینه از منابع سلامت طراحی شده است. این نظام با محوریت پزشک خانواده در سطح اول و ارتباط سازمان‌یافته با پزشکان متخصص در سطوح بالاتر، بستری برای ارائه مراقبت‌های هماهنگ، پیوسته و یکپارچه فراهم می‌کند.
تأکید سازمان جهانی بهداشت بر مراقبت‌های اولیه
سازمان جهانی بهداشت بار‌ها تأکید کرده است که مراقبت‌های اولیه سلامت، ستون فقرات نظام‌های سلامت کارآمد و عادلانه است و بدون استقرار آن، دستیابی به پوشش همگانی سلامت و کاهش مرگ‌های قابل پیشگیری امکان‌پذیر نخواهد بود. به گفته این سازمان، سرمایه‌گذاری مؤثر کشورها در مراقبت‌های اولیه و اجرای نظام ارجاع می‌تواند تا سال ۲۰۳۰ از بیش از ۶۰ میلیون مرگ زودرس پیشگیری کند و میانگین امید به زندگی را تا ۳.۷ سال افزایش دهد. در عین حال، WHO هشدار داده است که همچنان حدود ۴.۵ میلیارد نفر در جهان به خدمات ضروری سلامت دسترسی ندارند و حدود ۲ میلیارد نفر با هزینه‌های کمرشکن درمانی مواجه‌اند؛ وضعیتی که لزوم ایجاد نظام ارجاع ساختاریافته را بیش از پیش برجسته می‌سازد.
تجربه‌های موفق بین‌المللی در نظام ارجاع
تجربه‌های موفق بین‌المللی نشان می‌دهد که کشورهایی مانند انگلستان، هلند و نروژ با اجرای نظام ارجاع توانسته‌اند تعامل مؤثر بین پزشکان عمومی و متخصصان را تقویت کرده و از گسست در مسیر درمان بیماران جلوگیری کنند. پژوهش‌های گسترده نیز نشان داده‌اند که این همکاری نظام‌مند، علاوه بر افزایش رضایت بیماران، باعث بهبود کیفیت مراقبت‌ها، کاهش مراجعات غیرضروری به بیمارستان‌ها و ارتقای بهره‌وری نظام سلامت می‌شود.
از این رو، طراحی سیاست‌های مبتنی بر شواهد و تدوین دستورالعمل‌های اجرایی در حوزه نظام ارجاع نه تنها ضرورتی بهداشتی، بلکه راهبردی اساسی برای ارتقای سلامت جمعیت و کاهش بار بیماری‌ها به شمار می‌رود. بررسی ابعاد مختلف این نظام و مرور تجارب جهانی می‌تواند راهنمای ارزشمندی برای کشورها در مسیر حرکت به سوی سلامت پایدار و جامعه‌محور باشد.
اجرای ناموفق در دولت سیزدهم و هدف اصلی دولت وقت
در دولت سیزدهم، طرح «پزشک خانواده» و «نظام ارجاع» به‌دلیل کمبود منابع مالی و عدم تخصیص بودجه کافی، تنها به‌صورت آزمایشی در دو استان فارس و مازندران اجرا شد. این طرح که در برنامه چهارم توسعه به‌عنوان تکلیف قانونی مطرح شده بود، به‌دلیل مشکلات مالی و عدم حمایت‌های لازم، در بسیاری از مناطق کشور به‌صورت محدود باقی ماند و به نتیجه نرسید.
با روی کار آمدن دولت چهاردهم و حضور محمدرضا ظفرقندی در مسند وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، اجرای تدریجی طرح پزشکی خانواده و نظام ارجاع به عنوان یکی از اهداف اصلی این وزارتخانه قرار گرفت. در این راستا، جلسات متعددی در ستاد اجرایی کشوری این طرح برگزار شده است.
می‌توان شیوه اجرای نظام ارجاع و پزشک خانواده، ارتقاء دسترسی مردم به خدمات سلامت، هماهنگی میان دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها، نظارت و پایش اجرای طرح، آموزش و توانمندسازی نیروی انسانی، بودجه و منابع مالی را به عنوان اصلی‌ترین موضوعاتی که در جلسات ستاد اجرایی کشوری «پزشک خانواده» و «نظام ارجاع» در دولت چهاردهم پیگیری شده‌اند برشمرد.
اجرای تدریجی طرح و تمرکز بر مناطق کوچک
حسین کرمانپور، مدیر روابط عمومی وزارت بهداشت، درباره طرح پزشک خانواده و نظام ارجاع در گفت‌وگو اختصاصی با خبرنگار آنا توضیح داد: این طرح برخلاف طرح تحول سلامت که به‌صورت ناگهانی و سراسری در کل کشور آغاز شد، به صورت تدریجی و مرحله‌ای اجرا می‌شود و شروع رسمی آن از مهرماه سال جاری پیش‌بینی شده است. او گفت اولویت اجرای طرح با شهرها و روستاهای کوچک با جمعیت کمتر از ۲۰ هزار نفر است و مراکز درمانی بزرگ در این مناطق در مرحله نخست درگیر خواهند شد تا زیرساخت‌ها و عملکرد نظام ارجاع در مقیاس کوچک بررسی و بهبود پیدا کند قبل از اینکه طرح در شهرهای بزرگ و مراکز استان‌ها به صورت کامل اجرا شود.
طراحی سه سطح نظام ارجاع
کرمانپور تشریح کرد: نظام ارجاع در این طرح در سه سطح طراحی شده است. سطح اول شامل خانه‌های بهداشت است که وظیفه ارائه خدمات پایه و رایگان به مردم را بر عهده دارند و به عنوان نقطه ورود اولیه برای بیماران عمل می‌کنند. این خانه‌ها وظیفه شناسایی مشکلات اولیه بیماران، ثبت اطلاعات سلامت و ارائه مشاوره‌های اولیه را دارند. سطح دوم شامل درمانگاه‌ها و کلینیک‌های تخصصی است که بیماران در صورت نیاز به خدمات تخصصی یا بستری به آن‌ها ارجاع داده می‌شوند. در سطح دوم، پزشکان می‌توانند با استفاده از سیستم الکترونیک، سابقه بیمار، دلیل ارجاع و اطلاعات پزشکی او را مشاهده کنند و تصمیمات درمانی دقیق‌تری اتخاذ کنند. سطح سوم شامل بیمارستان‌ها و مراکز درمانی پیشرفته است که بیماران در صورت نیاز به درمان‌های پیچیده و بستری به این سطح منتقل می‌شوند.
شفافیت مسیر درمان از طریق سیستم الکترونیک
وی افزود: کل روند ارجاع کاملاً الکترونیکی طراحی شده و هدف از این سیستم، شفاف‌سازی مسیر درمان و جلوگیری از گم شدن اطلاعات بیماران است. به گفته کرمانپور، پزشک خانواده از زمان مراجعه بیمار تا پایان درمان قادر خواهد بود تمام مراحل درمان و مسیر ارجاع او را به صورت دقیق مشاهده کند و بازخورد لازم را دریافت کند. این بازخورد می‌تواند شامل ادامه درمان توسط پزشک خانواده، اصلاح مسیر ارجاع، هدایت بیمار به خدمات تکمیلی یا نیاز به پیگیری‌های اضافی باشد. وی تاکید کرد که اگر بیمار مشخص نشده باشد یا مسیر ارجاع شفاف نباشد، عملاً طرح پزشک خانواده کارایی خود را از دست می‌دهد و امکان مدیریت صحیح اطلاعات سلامت بیمار وجود نخواهد داشت.
هماهنگی با بیمه‌ها و مدیریت پرداخت‌ها
کرمانپور ادامه داد: یکی از ویژگی‌های مهم این طرح، هماهنگی دقیق با بیمه‌هاست. بیمه سلامت و سازمان تامین اجتماعی به صورت همزمان در این طرح مشارکت دارند تا اطلاعات ارجاع، بازخورد و پرداخت‌ها به صورت یکپارچه و الکترونیکی مدیریت شود. این هماهنگی باعث می‌شود پزشکان اطمینان داشته باشند که خدماتی که ارائه می‌دهند پرداخت و پشتیبانی لازم را دریافت می‌کنند و بیماران نیز مسیر درمان خود را بدون وقفه طی خواهند کرد.
ثبت بازخورد پزشکان و پیگیری کامل درمان
وی همچنین توضیح داد: پزشکان سطح دو و سه می‌توانند از طریق سیستم الکترونیکی تمامی اطلاعات بیماران ارجاع شده را مشاهده کنند و در هر مرحله بازخورد خود را ثبت کنند. این بازخورد به پزشک خانواده منتقل می‌شود تا تصمیم‌گیری‌های بعدی بر اساس اطلاعات دقیق و به‌روز انجام شود. کرمانپور تاکید کرد که طراحی الکترونیکی این سیستم به گونه‌ای است که تمام مسیر درمان و ارجاع تا بازگشت کامل بیمار به پزشک خانواده ثبت و پیگیری می‌شود و هیچ بخشی از اطلاعات از دست نمی‌رود.
عوامل موفقیت و مزایای بلندمدت طرح
وی افزود: اجرای موفق این طرح بستگی به دو عامل اساسی دارد: یکی ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای ثبت و مدیریت اطلاعات و دیگری پرداخت‌های منظم و شفاف به پزشکان. در صورت فراهم شدن این شرایط، طرح پزشک خانواده نه تنها برای پزشکان جذاب خواهد بود بلکه دسترسی مردم به خدمات درمانی را نیز تسهیل می‌کند و روند مراقبت از بیماران بهبود می‌یابد. کرمانپور خاطرنشان کرد که اجرای این طرح در بلندمدت می‌تواند باعث کاهش بار مراجعه مستقیم بیماران به بیمارستان‌ها و ایجاد سیستم مدیریت دقیق‌تر سلامت در کشور شود.
انتهای پیام/