به گزارش خبرگزاری ایمنا، تغییرات اقلیمی بار دیگر چهره‌ای هولناک از پیامدهای خود را نمایان کرده است؛ این بار در دل اقیانوس‌ها و بر دندان‌های کوسه‌ها، شکارچیان بلامنازع هرم غذایی دریایی. یک مطالعه تازه نشان می‌دهد اسیدی‌شدن اقیانوس‌ها، ناشی از افزایش دی‌اکسید کربن انسانی، به‌سرعت به مینای دندان کوسه‌ها آسیب می‌زند و ممکن است بقای آن‌ها را در دهه‌های آینده تهدید کند. این یافته‌ها هشداری جدی است نه‌تنها برای علاقه‌مندان به محیط‌زیست، بلکه برای همه ما که زندگی‌مان به سلامت اکوسیستم‌های دریایی وابسته است.

کوسه‌ها؛ از شکارچیان افسانه‌ای تا قربانیان اقلیم

کوسه‌ها میلیون‌ها سال است که به‌عنوان یکی از مقاوم‌ترین گونه‌های دریایی شناخته می‌شوند. آرواره‌های قدرتمند و ردیف‌های بی‌پایان دندان‌های تیز، این موجودات را به نماد بقا در سخت‌ترین شرایط طبیعت تبدیل کرده است. دندان‌های کوسه‌ها به‌طور مداوم جایگزین می‌شوند؛ هر دندان ازدست‌رفته ظرف چند هفته با دندان جدیدی جایگزین می‌شود.

اما پژوهش تازه نشان داده است که این چرخه طبیعی بازسازی در برابر موج شیمیایی اسیدی شدن اقیانوس‌ها تاب نمی‌آورد. سرعت فرسایش دندان‌ها در محیط اسیدی بیشتر از سرعت جایگزینی آن‌ها خواهد شد و این یعنی کوسه‌ها بدون سلاح اصلی خود باقی می‌مانند. کوسه‌ای که نتواند طعمه‌اش را بدرَد، دیگر پادشاه دریاها نیست؛ بلکه به موجودی آسیب‌پذیر در برابر مرگ و گرسنگی تبدیل می‌شود.

سازوکار شیمیایی اسیدی شدن اقیانوس‌ها

برای درک این تهدید، باید کمی به علم شیمی نگاه کنیم. اقیانوس‌ها بخش عظیمی از دی‌اکسیدکربن اضافی حاصل از فعالیت‌های انسانی را جذب می‌کنند. این گاز وقتی وارد آب می‌شود، واکنشی شیمیایی با مولکول‌های آب انجام داده و اسید کربنیک تولید می‌کند.

نتیجه این فرایند کاهش pH آب دریا است؛ یعنی آب اقیانوس‌ها به‌تدریج اسیدی‌تر می‌شود. درحال حاضر میانگین pH اقیانوس‌ها حدود ۸.۱ است. پژوهشگران هشدار می‌دهند که تا سال ۲۳۰۰ میلادی این رقم می‌تواند به ۷.۳ برسد. این تغییر کوچک در ظاهر، در عمل به معنای افزایش چندبرابری اسیدیته است؛ شرایطی که نه‌تنها کوسه‌ها، بلکه بسیاری از گونه‌های دریایی را با خطر نابودی روبه‌رو می‌کند.

آزمایش روی دندان‌های کوسه؛ شواهد علمی هشداردهنده

گروهی از پژوهشگران آلمانی برای بررسی مستقیم اثرات اسیدی شدن، ۶۰ دندان تازه‌افتاده کوسه را از یک آکواریوم جمع‌آوری کردند. این دندان‌ها در دو نوع محیط قرار گرفتند:

• آب با pH فعلی (۸.۱) به‌عنوان شرایط کنونی اقیانوس‌ها
• آب با pH پیش‌بینی‌شده (۷.۳) به‌عنوان شرایط آینده

نتایج شگفت‌انگیز و ترسناک بود:
در محیط اسیدی‌تر، آسیب به دندان‌ها تقریباً دو برابر شرایط عادی بود. این آسیب شامل خوردگی ریشه، تغییر شکل لبه‌ها و فرسایش کلی سطح مینای دندان می‌شد.

کوسه‌ها یک قربانی تازه

ماکسیمیلیان بوم از دانشگاه هاینریش هاینه آلمان که سرپرست این تحقیق بوده، در توضیح یافته‌ها گفت:
«آسیب دندان‌ها در محیط اسیدی تقریباً دو برابر بود. اگر این روند ادامه یابد، کوسه‌ها با دندان‌های معیوب روبه‌رو می‌شوند و این مسئله نه‌تنها شکار کردن را برای آن‌ها دشوار می‌کند، بلکه بقای آن‌ها را به‌طور جدی تهدید خواهد کرد.»

افزود: «کوسه‌ها پیش از این نیز با مشکلاتی چون کمبود طعمه به‌علت صید بی‌رویه مواجه بودند. حالا اگر دندان‌هایشان را هم از دست بدهند، باید آن‌ها را در فهرست قربانیان مستقیم تغییرات اقلیمی قرار دهیم.»

وقتی رأس هرم فرو می‌ریزد

کوسه‌ها به‌عنوان شکارچیان رأس هرم غذایی نقشی اساسی در تعادل اکوسیستم دریایی دارند. حذف یا کاهش جمعیت کوسه‌ها می‌تواند به انفجار جمعیت برخی گونه‌های میانی منجر شود و در نتیجه چرخه غذایی کل اقیانوس‌ها دچار فروپاشی شود.

به بیان دیگر، اگر کوسه‌ها دندان‌هایشان را از دست بدهند و جمعیتشان کاهش یابد، تمام زنجیره غذایی دریاها در معرض بی‌تعادلی قرار می‌گیرد. این اثرات می‌تواند حتی به صنعت ماهیگیری جهانی و امنیت غذایی بشر نیز سرایت کند.

اقیانوس‌های بی کوسه؟

پژوهشگران هشدار داده‌اند که تا سال‌های آینده اگر روند فعلی انتشار گازهای گلخانه‌ای ادامه یابد، دندان‌های کوسه‌ها به‌سرعت آسیب خواهند دید. در بدترین سناریو، ما با نسلی از کوسه‌های بی‌دندان روبه‌رو خواهیم شد که دیگر قادر به ایفای نقش حیاتی خود در اقیانوس‌ها نیستند.

این مسئله صرفاً یک هشدار زیست‌محیطی نیست، بلکه می‌تواند به تهدیدی اقتصادی و اجتماعی برای انسان‌ها نیز بدل شود؛ چراکه اکوسیستم‌های دریایی نقشی کلیدی در تأمین غذا، تولید اکسیژن و حتی کنترل آب‌وهوای جهانی دارند.

نقش انسان در این بحران

بی‌تردید انسان مسئول اصلی این تغییرات است. سوزاندن سوخت‌های فسیلی، انتشار بی‌رویه گازهای گلخانه‌ای و مصرف بی‌پایان انرژی باعث شده تا اقیانوس‌ها بیش از ظرفیت طبیعی خود دی‌اکسید کربن جذب کنند.

اگرچه کاهش pH از ۸.۱ به ۷.۳ ممکن است ناچیز به نظر برسد، اما در مقیاس شیمیایی و زیستی، این تغییر به معنای افزایش چند برابری غلظت یون هیدروژن و افزایش قدرت تخریب مواد معدنی مانند کلسیم و فسفات است؛ موادی که اسکلت، صدف و دندان بسیاری از موجودات دریایی را تشکیل می‌دهند.

هنوز دیر نشده است

پژوهشگران تأکید می‌کنند که تنها راه برای جلوگیری از این آینده تاریک، کاهش انتشار دی‌اکسید کربن است. این یعنی:

• سرمایه‌گذاری گسترده در انرژی‌های تجدیدپذیر (خورشیدی و بادی)
• کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی
• توسعه فناوری‌های جذب و ذخیره کربن (CCS)
• ایجاد مناطق حفاظت‌شده دریایی برای کمک به بازسازی جمعیت کوسه‌ها و دیگر گونه‌های آسیب‌پذیر
• به گفته متخصصان، اگرچه بخشی از اسیدی شدن فعلی غیرقابل بازگشت است، اما می‌توان با اقدامات فوری از رسیدن به سناریوهای فاجعه‌بار آینده جلوگیری کرد.

زنگ خطر برای بشر

به گزارش ایرنا، یافته‌های جدید نشان می‌دهد که تغییرات اقلیمی به‌طور مستقیم حتی مقاوم‌ترین گونه‌های دریایی را تهدید می‌کند. کوسه‌هایی که میلیون‌ها سال بدون تغییر بر اقیانوس‌ها حکمرانی کرده‌اند، اکنون ممکن است قربانی سبک زندگی پرمصرف انسان مدرن شوند.

کوسه‌های بی‌دندان شاید برای موج‌سواران و شناگران تصویری رویایی باشد، اما در واقعیت نشانه‌ای است از فروپاشی تدریجی زیست‌بوم دریایی. پیام این پژوهش روشن است:
نجات کوسه‌ها یعنی نجات اقیانوس‌ها، و نجات اقیانوس‌ها یعنی نجات خود ما.