گروه جامعه ایرنا، سازمان بهزیستی یکی از پرمسئولیت‌ترین نهادهای اجتماعی کشور است که وظایف متنوع و گاه متناقضی را بر عهده دارد، گستره فعالیت‌های این سازمان از رسیدگی به کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست تا توانمندسازی معلولان، حمایت از زنان سرپرست خانوار، سالمندان و کودکان کار و حتی ارائه خدمات به معتادان تحت درمان را شامل می‌شود، با این حال، محدودیت‌های بودجه‌ای و ساختاری سبب شده ماموریت‌های آن بسیار فراتر از ظرفیت‌هایش باشد، سال گذشته اما این سازمان در عین همه دشواری‌ها، دستاوردهایی به ثبت رساند که به‌ویژه در حوزه‌های حمایتی و امدادی برجسته بود.

یکی از مهم‌ترین اقدامات بهزیستی، مدیریت بحران در جریان جنگ ۱۲ روزه بود؛ جایی که با اقدام به موقع و سازماندهی اضطراری، ۶۷۶ کودک از جمله ۶۵ کودک خردسال صفر تا سه سال در مراکز نگهداری که در مجاورت مناطق حساس یعنی مراکز نظامی، امنیتی و هسته‌ای وجود داشتند، به مناطق امن‌تر جابجا شدند و جان آنان نجات یافت. این تجربه نشان داد که بهزیستی، علاوه بر ماموریت‌های روزمره حمایتی، توان مداخله در شرایط ویژه و بحرانی را نیز دارد.

سیدجواد حسینی رئیس سازمان بهزیستی درباره خدمات این سازمان در جنگ ۱۲ روزه گفت: دو مأموریت اصلی داشتیم؛ نخست برای جامعه هدف مانند تخلیه شیرخوارگاه آمنه نیم ساعت قبل از اصابت صدا و سیما و انتقال ۶۵ شیرخوار به مکان امن و همچنین جابه‌جایی ۶ هزار سالمند، معلول و کودک به مناطق امن و ماموریت دیگر ارائه خدمات عمومی به مردم از طریق سامانه‌های صدای مشاور با شماره ۱۴۸۰ و اورژانس اجتماعی با شماره ۱۲۳ بود.

جالب است بدانید که بیش از ۷۰ هزار تماس مردمی از ۲۳ خرداد تا دهم تیرماه با سامانه صدای مشاور بهزیستی با شماره ۱۴۸۰ برقرار شده که بالغ بر سه هزار تماس آن مربوط به عوارض ناشی از جنگ بوده است، ساعت کار سامانه خدمات مشاوره‌ تلفنی ۱۴۸۰ قبل از حملات رژیم صهیونیستی از ۸ صبح تا ۱۲ شب بود که ساعت کار مرکز در دوران جنگ ۱۲ روزه شبانه روزی شد.

کاهش مستمری بگیران

بهزیستی طی یک سال گذشته در حوزه مستمری و حمایت مالی، سیاست کاهش وابستگی مددجویان به کمک‌های نقدی را از طریق تمرکز بر توانمندسازی و ایجاد فرصت های شغلی دنبال کرد، بهزیستی در ایام جنگ ۱۲ روزه، توانست پشت‌نوبتی‌های دریافت خدمات را به صفر برساند.

رییس سازمان بهزیستی در این رابطه می‌گوید: هرچند امروز مجدد تعداد جدیدی به جمع متقاضیان اضافه شده است اما افتخار ما باید این باشد که بگوییم با اجرای برنامه‌های توانمندسازی توانستیم تعداد مستمری‌بگیران را کاهش دهیم.

وی افزود: همواره تلاش می‌کنیم فردی که نیاز به خدمات بهزیستی دارد پشت نوبت نماند، در ایام جنگ ۱۲ روزه و در اوج تنگنای مالی، ۸۲ هزار نفر به یک میلیون و ۶۰۰ هزار مستمری‌بگیر ما اضافه شدند و تعداد پشت‌نوبتی‌ها به صفر رسید.

اشتغال و مسکن از نقاط قوت عملکرد بهزیستی

ایجاد فرصت‌های شغلی برای مددجویان از طریق طرح‌های خوداشتغالی و حمایت از بنگاه‌های خرد، یکی دیگر از نقاط قوت عملکرد سال گذشته بود، در این راستا بخشی از منابع به مسکن مددجویان نیز اختصاص یافت و تعدادی از خانواده‌های تحت پوشش موفق شدند خانه‌دار شوند.

آرزو ذکایی فر سرپرست مرکز توسعه کارآفرینی، اشتغال و توانمندسازی سازمان بهزیستی کشور در این رابطه می‌گوید: سال گذشته ۵۵ هزار تعهد اشتغال داشتیم اما موفق شدیم ۷۰ هزار و ۵۱۸ فرصت شغلی ایجاد کنیم که از این تعداد فرصت های شغلی ۳۸ هزار و ۸۲ نفر از بانوان بهره مند شدند و بیشترین شغل ایجاد شده در حوزه خدمات بوده است.

طراحی بسته خدمتی استعدادیابی و مهارت‌آموزی مددجویان بهزیستی از دیگر اقدامات بهزیستی طی یک سال اخیر بود، بهزیستی با اجرای این بسته خدمتی، ظرفیت، توانمندی و استعداد ذاتی جامعه هدف را شناسایی می‌کند و پس از آن مهارت‌آموزی انجام می‌شود تا اشتغال پایدار مددجویان محقق شود.

در حوزه مسکن نیز سال گذشته ۱۳ هزار و ۹۴۳ واحد مسکونی به همت بهزیستی و شرکای اجتماعی بهزیستی از جمله بنیاد مسکن و وزارت راه و شهرسازی به مددجویان تحویل شد.

اجرای برنامه‌های غربالگری از سوی بهزیستی

یکی از مهمترین اقدامات بهزیستی برای پیشگیری از معلولیت‌ها اجرای برنامه‌های غربالگری بینایی و شنوایی است، برنامه‌هایی که باعث تشخیص زودهنگام اختلالات و جلوگیری از شدت معلولیت، پیشگیری از عقب ماندگی تحصیلی، کاهش هزینه های درمانی و اجتماعی، افزایش کیفیت زندگی و ارتقای سلامت عمومی می‌شود. بخش زیادی از جمعیت کشور درگیر این برنامه‌های غربالگری هستند.

افروز صفاری فرد مدیرکل پیشگیری از معلولیت‌ها و تلفیق اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در این رابطه به خبرنگار ایرنا می‌گوید: سال گذشته سه میلیون و ۵۲۶ هزار و ۴۵ نفر از کودکان سه تا ۶ سال کشور مورد غربالگری اختلالات بینایی قرار گرفتند که ۶۳ هزار و ۶۳۰ نفر از آنها دارای اختلالات بینایی بودند، از میان کودکانی که دچار اختلالات بینایی بودند ۱۳ هزار و ۳۴۲ کودک به آمبلیوپی یا تنبلی چشم دچار شدند؛ این در حالی است که در سال ۱۴۰۲، ۷۰ هزار و ۷۹۵ نفر از کودکان کشور دارای اختلالات بینایی و ۱۶ هزار و ۶۱ کودک دارای تنبلی چشم شده بودند که مقایسه آمار نشان می‌دهد با کاهش موالید و کاهش گروه سنی، تعداد موارد اختلالات بینایی و آمبلیوپی کاهش یافته است.

در مورد غربالگری شنوایی نیز بیش از ۹۵ درصد موالید زنده کشور تحت پوشش این غربالگری قرار گرفتند این آمار از آنجا اهمیت پیدا می کند که بنا به اعلام سازمان بهزیستی، روزانه حدود ۲۰ نوزاد با اختلالات شنوایی در کشور متولد می شوند.

فعالیت بیش از ۷۰۰ واحد غربالگری شنوایی در سراسر کشور، اجرای ۹۵ درصد مرحله غربال توسط بخش غیردولتی و کاهش سن تشخیص از سه سال به حدود یک سال، از جمله دستاوردهای بهزیستی در حوزه غربالگری شنوایی به شمار می‌رود.

اجرای بزرگترین پیمایش ملی خاورمیانه در حوزه معلولین

سازمان بهزیستی کشور طی یک سال اخیر بزرگترین پیمایش ملی خاورمیانه در حوزه معلولین را انجام داد. از آنجا که توسعه برنامه های پیشگیرانه از معلولیت ها و توانبخشی افراد دارای محدودیت های عملکردی (کم توانی) منوط به کسب اطلاعات راهبردی در خصوص میزان شیوع انواع معلولیت ها و ویژگی های جمعیت شناختی افراد دارای محدودیت های عملکردی (کم توانی) در مناطق مختلف کشور است، این پیمایش انجام شد.

به گفته حسینی رئیس سازمان بهزیستی کشور، بر اساس این پیمایش میزان معلولین کشور ۹ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر است به آن معنا که افرادی که دارای یکی از معلولیت ها باشند، بالغ بر ۱۱ تا ۱۱.۵ درصد جمعیت کشور را تشکیل می دهند.

همچنین بر اساس اطلس میزان شیوع آسیب‌های دایمی و ناتوانی در ایران و بررسی سبب شناسی آسیب‌ها، محدودیت عملکردی (Disability) کشور ۱۱۵ در هر هزار نفر است که سهم زنان بیشتر از مردان بوده به طوری که ۱۱۱ نفر در مقابل ۱۰۵ در هزار نفر است.

این پیمایش شیوع شناسی پنج ساله، الگویی است از یک حرکت علمی جهان شمول که بر اساس بررسی های انجام شده، تاکنون حتی در کشورهای توسعه یافته نیز الگوی مشابه با آن با این حجم پژوهشی وسیع اجرا نشده است، نتایج این پیمایش می تواند به عنوان نقشه راه، روشنگر مسیر پیشگیری از انواع آسیب ها و معلولیت های ناشی از آنها باشد چرا که شناخت عوامل ژنتیکی و محیطی مسبب انواع معلولیت ها، به بهزیستی کمک می کند تا برنامه های پیشگیرانه متناسب را سیاست گذاری، برنامه‌ریزی و اجرا کند.

طرح های اجتماع محور و محله محور

از آنجا که رئیس جمهور بر اجرای طرح‌های مدیریت محله‌محور با هدف ارتقای سلامت اجتماعی، افزایش مشارکت مردمی و توزیع هدفمند خدمات تأکید کرده است، سازمان بهزیستی کشور نیز طی یک سال گذشته این دست از طرح ها را در اولویت برنامه‌های خود قرار داده است.

طرح‌هایی مانند مداخلات حمایتی، روانی و اجتماعی موسوم به محب، توانبخشی مبتنی بر جامعه ( CBR)، گروه‌های همیار زن، مانا و همیار سلامت روان در چارچوب محله‌محوری اجرا شده‌اند. تاکنون ۱۱هزار و ۸۰ گروه اجتماع‌محور در سازمان بهزیستی فعال بوده‌اند و بیش از ۱۰۷ هزار داوطلب در این طرح‌ها مشارکت دارند همچنین در جریان جنگ ۱۲روزه، پویش ایران همدل با حضور ۱۲هزار داوطلب متخصص تشکیل شد.

حمایت از زنان سرپرست خانوار

سازمان بهزیستی ۱۷۰ نوع خدمت ارائه می کند و نکته مهم در این رابطه این است که زنان سهم بزرگی از این خدمات دارند که یکی از این گروه خدمت گیرنده زنان سرپرست خانوار هستند، در سطح کشور ۶ و نیم میلیون زن سرپرست خانوار وجود دارد که بیش از ۲۸۳ هزار نفر از آنان تحت پوشش بهزیستی هستند.

سیدجواد حسینی رئیس بهزیستی در این رابطه با اشاره به اینکه خانواده‌محوری یکی از ۱۰ رویکرد اصلی سازمان بهزیستی است، می‌گوید: ۲۸۳ هزار زن سرپرست خانوار تحت پوشش این سازمان هستند و از ۷۱ هزار فرصت شغلی ایجاد شده در سال ۱۴۰۳ بیش از ۳۸ هزار شغل به زنان سرپرست خانوار اختصاص یافت.

وی افزود: بیمه اجتماعی زنان سرپرست خانوار روستایی تکمیل شده و در شهرها نیز در حال اجرا است، همچنین کمک‌هزینه درمان، آماده‌سازی شغلی، سرمایه کار، تحصیل رایگان برای فرزندان و افزایش وام‌ها و ودیعه مسکن از جمله حمایت‌های سازمان از این زنان است.

رئیس سازمان بهزیستی با اشاره به اینکه ۱۰۷ هزار زن مطلقه تحت پوشش مستمری و خدمات تخصصی هستند، گفت: کمک‌هزینه نگهداری فرزندان یتیم به ۴۰ هزار زن سرپرست خانوار پرداخت می‌شود.

وی افزود: ۷۳ هزار زن سرپرست خانوار تحت پوشش بیمه اجتماعی قرار گرفتند و در سال ۱۴۰۳ تمام زنان سرپرست خانوار مناطق روستایی و عشایری بیمه شدند.

گسترش اورژانس اجتماعی

برنامه اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی را می‌توان یکی از مهمترین برنامه‌های اجتماعی در کشور نام برد. مراکز اورژانس اجتماعی تلاش دارند مداخلات روانی - اجتماعی را قبل از مداخلات قضایی و انتظامی و حتی در کنار این نوع مداخلات جایگزین کند که این مسئله در "پیشگیری از وقوع جرم" نیز نقش مهمی ایفا می کند.

گروه آسیب پذیر شامل زنان و دختران آسیب دیده اجتماعی، افراد دارای اختلاف خانوادگی حاد، افراد با قصد یا اقدام به خودکشی، مبتلایان به اختلال هویت جنسی، دختران و پسران فراری از منزل، افراد با شرایط بحرانی ویژه، زوجین متقاضی طلاق، کودکان خیابان و کار، همسران آزاردیده، سالمندان و افراد دارای معلولیت آزاردیده و کودکان آزاردیده در تماس با خط ۱۲۳، خدمات لازم را دریافت خواهند کرد.

اورژانس اجتماعی با هدف بهبود اوضاع خانواده از سال ۱۳۸۶ تاسیس شد و اکنون ۲۴ ساعته در حیطه‌های کودک‌آزاری، همسرآزاری، زنان و دختران در معرض آسیب، فرار از منزل، خودکشی، معلول‌آزاری و والدآزاری ایفای نقش می‌کند.

بنا به آخرین آمار اعلام شده از سوی سازمان بهزیستی کشور اکنون ۴۰۰ مرکز اورژانس اجتماعی در سراسر کشور فعال است که آنها در شرایط عادی و بحرانی کارکردهای مهمی بر عهده دارند.

حسینی رئیس بهزیستی در این رابطه می‌گوید: سال گذشته ۱۱ مرکز به اورژانس اجتماعی اضافه شد و امسال ۳۰ مرکز دیگر افزوده می‌شود تا تعداد مراکز به بیش از ۴۰۰ برسد، در برنامه هفتم توسعه نیز تنها بخشی که مجوز گسترش ساختار اداری دارد، اورژانس اجتماعی است و هدف ما پوشش سراسری آن است.

رشد ۲.۵ برابری فرزندخواندگی

فرزندخواندگی که همواره یکی از ماموریت‌های دشوار و حساس سازمان بهزیستی بوده، در سال گذشته رشد ۲.۵ برابری را تجربه کرد؛ اتفاقی که هم امید تازه‌ای به کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست بخشید و هم خانواده‌های چشم‌انتظار را به آرزوی دیرینه‌شان رساند.

حمیدرضا الوند سرپرست دفتر مراقبت و توانمندسازی کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: سالانه ۲ هزار و ۵۰۰ کودک از طریق طرح‌های مختلف از جمله طرح « میزبان» و « امین موقت » به فرزندخواندگی می‌روند.

وی طرح میزبان را یکی از علت‌های موفقیت در افزایش فرزندخواندگی عنوان کرد و با اشاره به آغاز این طرح از سال ۱۴۰۲ در مشهد، افزود: طرح میزبان با هدف تقویت الگوهای خانواده محور اجرایی شد. این طرح حکم قضایی نمی خواهد و سرپرستی کودک به تشخیص کارگروه بهزیستی استان ها و با هماهنگی مدیریت، کارشناس حقوقی و بخش حراست دفاتر بهزیستی استان ها، شرایط متقاضیان سنجیده می شود و چون نیازی به صدور حکم قضایی نیست، شرایط گزینش متقاضیان، سختگیرانه تر است و برای آنها دوره‌های آموزشی مانند دوره‌های فرزندپروری، آشنایی با خصوصیات کودکان، بهداشت روان، بهداشت حرفه‌ای، کمک‌های اولیه و کنترل استرس و اضطراب برگزار می‌شود.

وی در ادامه به یک مثال عینی در این زمینه اشاره کرد و گفت: در شرایط جنگ ۱۲ روزه مثلا خانواده ها می‌گفتند می‌خواهند کودکی را برای ۲ هفته به سرپرستی بگیرند، در این دوره ۱۷۵ کودک به خانواده میزبان رفتند.

الوند خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه طرح میزبان از بهمن ماه سال ۱۴۰۲ آغاز شده است، ۵۰۰ کودک تاکنون از طریق این طرح به فرزندخواندگی رفته‌اند که با توجه به اینکه از عمر طرح میزبان، یک و نیم سال گذشته است، موفقیت آمیز بوده است.

ارائه خدمات به همه اقشار؛ از معلولان و سالمندان تا معتادان و چندقلوها!

ماموریت‌های سازمان بهزیستی آنقدر زیاد است که حتی اشاره خلاصه وار آنها یک مثنوی سخن است، به طورمثال این سازمان به افراد دارای معلولیت خدماتی مانند خدمات توانبخشی، هنردرمانی، وسایل کمک‌پزشکی، خدمات آموزشی و حرفه‌آموزی تا حمایت‌های مالی و مناسب‌سازی محیط برای زندگی بهتر ارائه می‌کند.

فاطمه عباسی معاون سازمان بهزیستی طی سال گذشته از ایجاد خانه‌های توانبخشی به عنوان یکی از سیاست‌های جدید این سازمان برای حمایت از زندگی مستقل افراد دارای معلولیت خبر داده و گفته است که: این خانه‌ها با فضایی شبیه به خانه‌های عادی و ظرفیت حداکثر ۱۰ نفر، فرصت تعامل اجتماعی و زندگی باکیفیت را برای گروه هدف فراهم می‌کند.

همچنین سامانه معبر با شماره ۳۰۰۰۰۱۲۳۲۲ از سوی دبیرخانه ستاد هماهنگی و پیگیری مناسب‌سازی کشور طی سال گذشته مشکلات شهروندان درباره موضوع مناسب‌سازی محیط شهری را دریافت و پیگیری کرده است.

در حوزه سالمندان تاکنون ۱۶ شهر کشور در استان‌های تهران، گیلان، یزد، اصفهان، آذربایجان شرقی و غربی، لرستان، همدان، خوزستان و بوشهر در طرح احیای شهرهای دوستدار سالمند قرار گرفته‌اند و به استانداران ابلاغ شده است که دست‌کم دو جلسه شورای سالمندان را با این رویکرد در سال برگزار کنند، خدمات بهزیستی در این حوزه البته متعدد است؛ از خانه‌های سالمندان و مراکز روزانه گرفته تا برنامه‌های غربالگری سلامت و حمایت‌های معیشتی.

درمان و ترک اعتیاد نیز از دیگر ماموریت‌های بهزیستی است که در این زمینه خدمات ترک اعتیاد، بازتوانی، مشاوره‌های روان‌شناختی و اجتماعی برای بازگشت دوباره به جامعه را ارائه می‌دهد و در سال گذشته یکی از اقدامات شاخص در این زمینه، رتبه بندی مراکز درمان اعتیاد ماده ۱۵ یعنی مراکز ویژه مراجعه داوطلبانه معتادان بوده است.

سیدحسن موسوی چلک معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در این رابطه به ایرنا گفت: رتبه‌بندی مراکز درمان اعتیاد ماده ۱۵ به سه سطح یک، ۲ و سه انجام شد. "سطح یک"، بالاترین و استانداردترین سطح این مراکز است و بقیه مراکز نیاز به استانداردسازی دارند. برای ارتقای سطح این مراکز برنامه ریزی‌هایی در حال انجام است.

چلک در رابطه با کودکان کار و خیابان نیز خاطرنشان کرد: سال گذشته ۱۲ هزار و ۶۶۳ نفر از کودکان کار از خدمات بهزیستی بهره‌مند شدند و ممکن است در برخی استان‌ها تعداد کودکان اتباع بیشتر باشد اما در مجموع کشوری، تعداد کودکان کار ایرانی بیشتر است.

ساماندهی کودکان کار و خیابان در سال گذشته نیز یکی از دستاوردهای مهم بهزیستی است چراکه به ویژه در پایتخت مشاهده این کودکان در معابر، کاهش چشمگیری را نشان می دهد.

خانواده‌های دارای فرزند چندقلو نیز از جمله اقشاری هستند که از بهزیستی کمک‌های معیشتی و حمایتی برای تأمین بخشی از هزینه‌های سنگین نگهداری، دریافت می کنند. در سال گذشته، مبلغ ۱.۳ همت به خانواده‌های دارای فرزندان چندقلو پرداخت شده است.

کارنامه قابل دفاع بهزیستی در سالی که گذشت

گستردگی جامعه هدف سبب شده بهزیستی بیش از هر نهاد دیگری درگیر مسائل پیچیده اجتماعی باشد، با وجود محدودیت بودجه و کوچک بودن ساختار، این سازمان تلاش کرده با اولویت‌بندی نیازها و همکاری با نهادهای مردمی، بار سنگین مموریت‌های خود را به دوش بکشد.

بهزیستی امروز نه فقط یک نهاد حمایتی، بلکه پناهگاهی برای اقشار گوناگون جامعه است؛ از نوزادی که در معرض بی‌سرپرستی قرار می‌گیرد تا سالمندی که سال‌های پایانی عمر را سپری می‌کند، گستردگی جامعه هدف این سازمان نشان می‌دهد که تقریبا هر خانواده ایرانی به شکلی مستقیم یا غیرمستقیم با خدمات آن در ارتباط است.

بهزیستی با وجود کوچک بودن ساختار در برابر بزرگی ماموریت‌ها و گستردگی جامعه هدف، توانست در سال گذشته کارنامه‌ای قابل دفاع ارائه دهد، کاهش تعداد مستمری بگیران، تمرکز بر اشتغال و مسکن و ایفای نقش حیاتی در نجات جان کودکان در بحبوحه جنگ، نشان می‌دهد این سازمان نه‌تنها در حوزه رفاه اجتماعی، بلکه در مدیریت بحران نیز ظرفیت بالایی دارد، با این حال، تداوم این مسیر نیازمند بازنگری در ساختار و افزایش حمایت‌های ملی از سازمانی است که ماموریت‌هایش هر روز بزرگ‌تر و سنگین‌تر می‌شود.