سلام نو - سرویس بین‌الملل: سه کشور اروپایی شامل فرانسه، آلمان و بریتانیا با ارسال نامه‌ای رسمی به شورای امنیت سازمان ملل، «مکانیسم ماشه» یا «اسنپ‌بک» (Snapback) را علیه ایران فعال کردند. این اقدام به معنای آغاز فرآیندی است که می‌تواند به بازگشت خودکار تمامی تحریم‌های بین‌المللی که به موجب توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ (برجام) تعلیق شده بودند، منجر شود. اما اسنپ بک دقیقا چیست و چه پیامدهایی برای ایران به همراه خواهد داشت؟

اسنپ بک یا مکانیسم ماشه چیست

اسنپ بک که به آن «مکانیسم بازگشت خودکار تحریم‌ها» یا «مکانیسم ماشه» نیز گفته می‌شود، یکی از بندهای کلیدی پیش‌بینی‌شده در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل است که توافق برجام را تأیید کرد. این سازوکار به هر یک از کشورهای عضو برجام اجازه می‌دهد تا در صورت مشاهده «نقض اساسی» تعهدات از سوی ایران، فرآیندی را آغاز کنند که طی آن تمام تحریم‌های پیشین سازمان ملل علیه ایران مجدداً اعمال شود.

روند کار به این صورت است که کشور شاکی، رسماً به شورای امنیت اطلاع می‌دهد و از این لحظه، یک بازه زمانی ۳۰ روزه آغاز می‌شود. اگر در طول این ۳۰ روز، شورای امنیت قطعنامه‌ای برای تمدید لغو تحریم‌ها تصویب نکند، شش قطعنامه تحریمی که بین سال‌های ۲۰۰۶–۲۰۱۰ علیه ایران وضع شده بودند، به صورت خودکار و بدون نیاز به رأی‌گیری مجدد، دوباره برقرار خواهند شد. نکته مهم این است که این فرآیند توسط اعضای دائم شورای امنیت (مانند روسیه و چین) قابل وتو نیست.

اروپایی‌ها اعلام کرده‌اند که در طول این دوره ۳۰ روزه، آماده گفتگو با ایران برای رسیدن به یک توافق جدید هستند تا این روند متوقف شود.

چه تحریم‌هایی با اسنپ بک باز می‌گردند

فعال شدن کامل اسنپ بک به معنای احیای شش قطعنامه تحریمی شورای امنیت علیه ایران است. این تحریم‌ها طیف گسترده‌ای از محدودیت‌های اقتصادی، نظامی و هسته‌ای را در بر می‌گیرند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• تحریم‌های تسلیحاتی: ایران با محدودیت‌های شدیدی در زمینه واردات تسلیحات متعارف (مانند تانک و هواپیما) و همچنین توسعه موشک‌های بالستیک مواجه خواهد شد.

• تحریم‌های هسته‌ای: تهران از خرید هرگونه فناوری مرتبط با فعالیت‌های هسته‌ای منع شده و فعالیت‌های غنی‌سازی و بازفرآوری آن محدود می‌شود.

• تحریم نهادها و اشخاص: اشخاص و نهادهای متعددی که با برنامه هسته‌ای و نظامی ایران، به‌ویژه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در ارتباط هستند، در فهرست تحریم‌ها قرار می‌گیرند. این شامل مسدودسازی دارایی‌ها و ممنوعیت سفر برای افراد مشخصی است.

• تحریم‌های مالی و بانکی: بخش مالی ایران تحت نظارت شدید بین‌المللی قرار گرفته و شرکت‌های کشتیرانی ایرانی در لیست سیاه قرار خواهند گرفت.

• بازرسی محموله‌ها: کشورها مجاز خواهند بود کشتی‌ها و محموله‌های ایرانی را برای جلوگیری از قاچاق موارد ممنوعه بازرسی کنند.

عواقب و پیامدهای اسنپ بک برای ایران

بازگشت این تحریم‌ها که از منظر حقوق بین‌الملل الزام‌آور هستند، پیامدهای جدی برای ایران به همراه خواهد داشت:

۱. انزوای دیپلماتیک و فشار بین‌المللی: بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت ایران را بار دیگر در انزوای دیپلماتیک قرار می‌دهد و اجماع جهانی علیه برنامه‌های هسته‌ای و نظامی کشور ما را تقویت می‌کند. هرچند ممکن است برخی کشورها این تحریم‌ها را با جدیت اجرا نکنند، اما انتظار می‌رود کشورهای اروپایی به دلیل نگرانی از برنامه هسته‌ای ایران، تأمین تسلیحات برای روسیه و بازداشت اتباع اروپایی، این تحریم‌ها را به شدت پیگیری کنند.

۲. توقف همکاری با آژانس: مقامات ایرانی اعلام کرده‌اند که اقدام اروپا را یک «مسیر تقابلی» می‌دانند. به گفته معاون وزیر امور خارجه، فعال‌سازی اسنپ بک می‌تواند به توقف مذاکرات جاری میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و کاهش همکاری‌ها منجر شود. این در حالی است که شرط اروپایی‌ها برای توقف این فرآیند، همکاری کامل و شفاف ایران با بازرسان آژانس است.

۳. چشم‌انداز مبهم دیپلماسی: با توجه به مواضع طرفین، چشم‌انداز رسیدن به توافق در مهلت ۳۰ روزه در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. ایران اقدام اروپا را فاقد مبنای حقوقی می‌داند و گفته شروط آن‌ها برای بازرسی‌های گسترده را نخواهد پذیرفت. از سوی دیگر، اروپا و آمریکا نیز حاضر به تمدید بدون قید و شرط لغو تحریم‌ها نیستند.

عواقب و پیامدهای اسنپ بک برای اروپا

ایران در این مدت بارها اعلام کرده است که توسل به اسنپ بک و اجرای آن به معنای حذف اروپا از هر نوع مذاکره هسته‌ای است. این می‌تواند به کاهش نفش رسمی اروپا در یک پرونده بین‌المللی دیگر منجر شود.

آیا راهی برای گریز از مکانیسم ماشه وجود دارد؟ فرصت دیپلماسی

با وجود فعال‌سازی رسمی مکانیسم ماشه، سه کشور اروپایی اعلام کرده‌اند که این اقدام به معنای پایان دیپلماسی نیست و یک «پنجره ۳۰ روزه» برای گفتگو باز گذاشته‌اند تا از بازگشت کامل تحریم‌ها جلوگیری شود. این فرصت، تنها مسیر ایران برای گریز از اسنپ بک است، اما مسیری مشروط و دشوار محسوب می‌شود.

شروط اروپا برای توقف اسنپ بک

این فرصت دیپلماتیک، مشروط به گام‌های مشخص و اعتمادساز از سوی ایران است. خواسته‌های اصلی طرف اروپایی برای توقف این فرآیند عبارت‌اند از:

• همکاری کامل با آژانس: بازگشت به همکاری کامل و بدون مانع با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی.

• اجازه بازرسی‌های فراگیر: فراهم کردن دسترسی بازرسان به تمامی تأسیسات هسته‌ای مورد نظر آژانس.

• شفاف‌سازی فعالیت‌ها: ارائه گزارش شفاف درباره سرنوشت اورانیوم غنی‌شده سطح بالا (به‌ویژه ۶۰ درصدی) و محل نگهداری آن.

• مذاکره مستقیم با آمریکا: بعد از جنگ ۱۲ روزه اروپا مذاکره با آمریکا را یکی از شروط هرگونه کاهش تنش و فشاری دانسته است، از جمله توقف یا تمدید اسنپ بک.

دوراهی استراتژیک ایران: تقابل یا تعامل؟

در مقابل، ایران با یک دوراهی استراتژیک مواجه است. موضع رسمی ایران توسط کاظم غریب‌آبادی، معاون وزیر خارجه، به صراحت اعلام شده است: «ایران برای هر دو مسیر تعامل و تقابل آماده است، انتخاب با اروپاست.»

این موضع‌گیری نشان‌دهنده دو مسیر پیش روی ایران است:

۱. مسیر تعامل: این راه که تنها مسیر گریز از اسنپ بک است، نیازمند استفاده از فرصت ۳۰ روزه برای مذاکره و برداشتن گام‌هایی در جهت کاهش تنش‌های هسته‌ای است. در این مسیر ایران گفته آماده گفت‌وگوی جدی است. روسیه هم دنبال ارائه راهکار تمدید اسنپ بک برای فرصت دادن به مسیر دیپلماتیک است.

۲. مسیر تقابل: در صورت عدم دستیابی به توافق، ایران واکنش متقابل را حق خود می‌داند. کاظم غریب‌آبادی در این باره تأکید کرده است: «اروپایی‌ها هیچ مبنای حقوقی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه ندارند و اگر آنها بخواهند روند اسنپ‌بک را آغاز کنند ایران واکنش متقابل نشان خواهد داد و تعامل با آژانس متوقف می‌شود.»

در نهایت، موفقیت دیپلماسی به اراده سیاسی طرفین برای رسیدن به یک مصالحه در این بازه زمانی کوتاه بستگی دارد. اگر ایران بتواند بخشی از نگرانی‌های آژانس را برطرف کند و اروپا نیز انعطاف لازم را نشان دهد، ممکن است این فرآیند متوقف یا به تعویق بیفتد. در غیر این صورت، بازگشت تحریم‌ها در پایان مهلت ۳۰ روزه اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد.