به گزارش خبرگزاری ایمنا از مازندران، در عصر حاضر، بهره‌برداری پایدار و هدفمند از منابع طبیعی و دریایی، یکی از کلیدهای اصلی حرکت به‌سوی توسعه اقتصادی پایدار و متوازن محسوب می‌شود.

در این میان، اقتصاد دریامحور به‌عنوان رویکردی نوین در توسعه کشورهایی با منابع دریایی غنی، اهمیت فزاینده‌ای پیدا کرده است، شیلات، به‌عنوان یکی از زیربخش‌های مهم اقتصاد دریامحور، نه‌تنها در تأمین امنیت غذایی نقش دارد، بلکه می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد اشتغال، افزایش صادرات غیرنفتی و رشد سرمایه‌گذاری در مناطق ساحلی باشد.

در برنامه هفتم توسعه جمهوری اسلامی ایران، نگاه تازه‌ای به مقوله شیلات و ظرفیت‌های بی‌نظیر آن در مناطق ساحلی کشور به‌ویژه در استان‌های شمالی و جنوبی، شده است، استان مازندران با برخورداری از بیش از ۴۸۰ کیلومتر نوار ساحلی در مجاورت دریای خزر از جایگاهی ممتاز در این حوزه برخوردار است، این استان نه‌تنها به‌لحاظ تنوع زیستی و منابع آبی، بلکه از نظر اقلیمی، جغرافیایی و دسترسی به بازارهای منطقه‌ای نظیر اوراسیا، ظرفیت‌هایی بی‌بدیل برای توسعه شیلات دارد.

از جمله مزیت‌های راهبردی شیلات مازندران می‌توان به تولید و پرورش ماهیان خاویاری اشاره کرد، محصولی که به‌دلیل ارزش غذایی و اقتصادی بالا در سطح جهانی بازار مصرفی وسیعی دارد و ظرفیت تبدیل‌شدن به یک صنعت صادرات‌محور را داراست.

دریای خزر به‌عنوان خاستگاه اصلی این گونه‌های ارزشمند، بیش از ۹۰ درصد خاویار جهان را تأمین می‌کند و همین امر، فرصتی منحصربه‌فرد برای ایران و به‌ویژه استان مازندران ایجاد کرده است، با نگاهی به برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته در سطح ملی از جمله اهداف تعیین‌شده برای تولید ۱۴۰ تن خاویار و ۲۰ هزار تن گوشت ماهیان خاویاری در افق برنامه هفتم توسعه، می‌توان دریافت که مدیریت صحیح منابع دریایی و توسعه مزارع پرورش ماهیان خاویاری می‌تواند تحولی بزرگ در اقتصاد مازندران و کشور ایجاد کند اما این مهم، تنها با بهره‌گیری از مدیریت علمی، پرهیز از آسیب به منابع طبیعی و سرمایه‌گذاری اصولی امکان‌پذیر است.

در این گزارش به بررسی جایگاه شیلات در اقتصاد ملی، نقش آن در توسعه دریامحور و به‌ویژه ظرفیت‌ها و چالش‌های پیش‌روی استان مازندران در تحقق این اهداف پرداخته خواهد شد.

سهم ۵۰ درصدی تولید خاویاری کشور در مازندران

بابک مؤمنی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران با اشاره به اهمیت راهبردی پرورش آبزیان در اقتصاد کشاورزی استان به خبرنگار ایمنا می‌گوید: پرورش آبزیان به‌ویژه ماهیان خاویاری از بخش‌های مهم و رقابت‌پذیر در حوزه سرمایه‌گذاری کشاورزی است که آینده روشنی در توسعه اقتصاد نوین استان دارد.

وی با تأکید بر اینکه موفقیت در این حوزه نیازمند برخورداری از دانش تخصصی و مدیریت علمی است، می‌افزاید: پرورش ماهیان خاویاری می‌تواند در کنار سایر فعالیت‌های کشاورزی نظیر کشت‌های گلخانه‌ای، نقشی کلیدی در توسعه اقتصاد کشاورزی استان ایفا کرده و زمینه‌ساز نسل جدیدی از کشاورزی نوین شود.

مؤمنی با اشاره به بهره‌وری بالای این بخش در مصرف منابع تصریح می‌کند: یکی از مزایای مهم پرورش ماهیان خاویاری، مصرف بهینه آب است، با بهره‌گیری از الگوهای بازچرخانی آب، می‌توان بدون فشار بر منابع آبی، این گونه‌های ارزشمند را با بازدهی بالا پرورش داد.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران همچنین با اشاره به تنوع گونه‌های آبزی قابل پرورش می‌گوید: ماهیان خاویاری به دلیل ارزش غذایی، دارویی و صنعتی بسیار بالا، نه تنها برای تولید گوشت بلکه در صنایع مختلفی از جمله چرم، داروسازی و زیست‌فناوری نیز کاربرد دارند و از این نظر مزیت اقتصادی قابل توجهی دارند.

وی می‌افزاید: این گونه‌های آبزی در مازندران، افزون بر تأمین نیاز بازار داخلی، ظرفیت ارزآوری گسترده‌ای برای کشور دارند و زمینه‌ساز رقابت ما در بازارهای جهانی خواهند بود، در صورت توسعه علمی و اصولی این صنعت، می‌توان نقش آن را در تولید ثروت ملی با تولید نفت خام مقایسه کرد.

مؤمنی با تأکید بر لزوم حمایت‌های راهبردی ادامه می‌دهد: برای دستیابی به این اهداف، باید حمایت‌های اساسی در سطح ملی و استانی در دستور کار قرار گیرد تا پرورش ماهیان خاویاری به‌عنوان یک اولویت اقتصادی در برنامه‌ریزی‌های کلان دیده شود.

وی در ادامه با اشاره به وضعیت موجود استان در این حوزه می‌گوید: پرورش ماهیان خاویاری در مازندران در دو نوع مزرعه انجام می‌شود، بخشی از این مزارع در نوار ساحلی و نزدیک دریا احداث شده‌اند که شامل چند مزرعه بزرگ‌مقیاس یا مگاپروژه می‌شود و مازندران در این بخش رتبه نخست کشور را داراست.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران اضافه می‌کند: علاوه بر این، مزارعی نیز وجود دارند که با بهره‌گیری بهینه از آب چاه، اقدام به پرورش ماهیان خاویاری می‌کنند، ظرفیت این مزارع از ۲۰ تا ۴۰ تن در سال متغیر است و برخی از آن‌ها با مکانیزاسیون پیشرفته تا ۳۰۰ تن گوشت و خاویار در سال تولید دارند.

وی در پایان تأکید می‌کند: با توجه به تهدید انقراض برخی گونه‌های آبزی در دریای خزر، شیلات مازندران باید به‌طور جدی در زمینه احیای ذخایر ژنتیکی و توسعه تولید و تکثیر این ماهیان وارد عمل شود تا ضمن حفظ منابع طبیعی، زمینه‌ساز توسعه پایدار در این حوزه باشد.

ساخت بزرگ‌ترین پایانه صادراتی خاویار در جویبار

نیما حسین‌زاده، سرپرست اداره‌کل شیلات مازندران با اشاره به جایگاه برجسته این استان در تولید خاویار به خبرنگار ایمنا در مازندران می‌گوید: استان مازندران با اختلافی قابل‌توجه، رتبه نخست کشور در تولید ماهیان خاویاری را در اختیار دارد، بیش از ۵۰ درصد گوشت ماهی خاویاری و ۴۸ درصد خاویار تولیدی کشور در مازندران تأمین می‌شود.

وی در ادامه با بیان اینکه تسهیلات بانکی مناسبی برای متقاضیان سرمایه‌گذاری در این حوزه فراهم شده است، می‌افزاید: هرساله تسهیلاتی از سوی وزارت جهاد کشاورزی به این بخش تخصیص پیدا می‌کند که با پیگیری اداره‌کل شیلات استان، متناسب با طرح توجیهی و شاخص‌های کارشناسی به مزارع پرورش ماهیان خاویاری اختصاص داده می‌شود.

حسین‌زاده پرورش ماهیان خاویاری را از استراتژیک‌ترین حوزه‌های آبزی‌پروری در کشور می‌داند و می‌گوید: این گونه‌ها به دلیل ارزش اقتصادی بالا، وضعیت در معرض خطر و کاهش ذخایر طبیعی از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند، با توسعه مزارع پرورش ماهیان خاویاری، علاوه بر ایجاد اشتغال و درآمدزایی، در حفظ ذخایر ژنتیکی ارزشمند این گونه‌ها نیز نقش مؤثری ایفا می‌شود.

سرپرست اداره‌کل شیلات مازندران با اشاره به ابعاد مختلف اهمیت این گونه‌ها ادامه می‌دهد: ماهیان خاویاری هم‌اکنون بیش از ۹۰ درصد تولید صادراتی کشور را به خود اختصاص داده‌اند و از نظر ارزش اقتصادی، بسیار بالاتر از بسیاری از محصولات کشاورزی و شیلاتی دیگر هستند.

وی می‌افزاید: در حال حاضر شیلات مازندران، حفاظت و بازسازی پنج گونه اصلی ماهیان خاویاری دریای خزر را در دستور کار دارد و تلاش می‌شود از طریق پرورش در مزارع و بازچرخانی آب از این منابع ژنتیکی محافظت شود.

حسین‌زاده با اشاره به ظرفیت‌های ساحلی مازندران برای توسعه این صنعت تصریح می‌کند: هدف ما استفاده بهینه از اراضی ساحلی و منابع طبیعی برای توسعه پرورش ماهیان خاویاری است، استفاده از آب دریای خزر به‌عنوان زیستگاه اصلی این گونه‌ها، کیفیت تولید را افزایش داده و باعث می‌شود خاویاری با ارزش‌تر و قابل رقابت در بازارهای جهانی تولید شود.

این مقام مسئول با اشاره به اجرای طرح‌های اقتصاد دریامحور در مازندران می‌گوید: در حال حاضر دو طرح اصلی در حوزه آبزی‌پروری دریامحور در استان در حال اجراست، نخست، پرورش ماهی در قفس در آب‌های ساحلی با گونه‌های مختلف دریایی و دوم، پرورش ماهیان خاویاری با استفاده از آب دریای خزر. همچنین، موضوع صید مسئولانه و مکانیزه نیز به‌عنوان بخشی از این رویکرد در حال پیگیری است.

حسین‌زاده همچنین از ساخت بزرگ‌ترین پایانه صادراتی ماهیان خاویاری کشور در منطقه چپکرود جویبار خبر می‌دهد و می‌افزاید: این پروژه که هم‌اکنون در دست اجراست، تحولی بزرگ در حوزه صادرات خاویار و توسعه زنجیره ارزش آن ایجاد خواهد کرد و امید داریم در سال ۱۴۰۵ به بهره‌برداری کامل برسد.

وی با اشاره به مزایای گسترده ماهیان خاویاری می‌گوید: ارزش اقتصادی این گونه‌ها تنها به خاویار محدود نمی‌شود، محصولات جانبی همچون چرم ماهیان خاویاری، فرآورده‌های حاصل از گوشت، روده، کبد، سرم خون و سایر اجزای بدن این ماهی‌ها، بازار مصرفی پررونقی در داخل و خارج کشور دارند و از نظر وزنی و حجمی نیز قابلیت صادراتی بالایی دارند.

تأکید بر جایگاه ویژه جویبار در اقتصاد شمال کشور

محمدابراهیم تولایی، سرپرست معاونت امور اقتصادی استانداری مازندران در نشست شورای اقتصادی استان با اشاره به جایگاه جویبار در تولید ماهیان خاویاری گفته بود: جویبار حدود ۷۰ درصد تولید ماهیان خاویاری کشور را به خود اختصاص داده و بیش از ۱۰۰ واحد صنعتی فعال در شهرک صنعتی این شهرستان مشغول به فعالیت هستند، بسیاری از این واحدها محصولات خود را به کشورهای منطقه صادر می‌کنند، ما نیز با تمام توان در کنار تولیدکنندگان و صنعت‌گران هستیم تا با رفع موانع، شاهد رونق تولید در این شهرستان باشیم.

به گزارش ایمنا، کاهش چرخه اقتصادی و رکود در تولید آبزیان، به‌ویژه ماهیان استخوانی طی سال‌های گذشته، نگرانی‌هایی جدی برای فعالان این عرصه، به‌ویژه صیادان و سرمایه‌گذاران شرکت‌های تعاونی به همراه داشته است، استان مازندران با فعالیت ۵۴ شرکت تعاونی پره و بیش از چهار هزار نفر اشتغال مستقیم در حوزه دریایی، در صورت تداوم تعطیلی این تعاونی‌ها، با پیامدهایی جدی در حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی و حتی فرهنگی روبه‌رو خواهد شد. اما در چارچوب برنامه هفتم توسعه کشور و با تأکید بر حمایت از سرمایه‌گذاران، گسترش فرصت‌های آبزی‌پروری و ارتقای ظرفیت تولید آبزیان، چشم‌انداز روشنی برای بهبود این وضعیت ترسیم شده است. اجرای دقیق این برنامه‌ها می‌تواند به افزایش چندین‌برابری تولید، اشتغال‌زایی پایدار و رشد درآمدهای حاصل از صنعت شیلات منجر شود، مازندران با گرفتن رویکرد اقتصاد دریا محور، نه‌تنها در تولید و صادرات ماهیان خاویاری، بلکه در سایر گونه‌های آبزی نیز می‌تواند به یکی از قطب‌های اصلی کشور و منطقه تبدیل شود، تحقق این هدف نیازمند اراده جدی، پیگیری مستمر و حمایت همه‌جانبه مسئولان استانی و ملی خواهد بود.

کبریا مقدس، خبرنگار ایمنا در مازندران