به گزارش خبرنگار علمی ایرنا، معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، مسئولیت سیاستگذاری، برنامه‌ریزی، هدایت و نظارت بر تمامی فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی را بر عهده دارد. این معاونت با هدف تقویت هویت ملی و دینی، ترویج آزاداندیشی و گفتمان‌سازی، و حمایت از مشارکت دانشجویان در امور اجتماعی شکل گرفته است.
ماموریت این معاونت حمایت از فعالیت‌های دانشجویی (همچون پشتیبانی از تشکل‌های دانشجویی، کانون‌های فرهنگی، انجمن‌های علمی و نشریات دانشجویی)، گفتمان‌سازی و ترویج آزاداندیشی (که شامل فراهم کردن فضایی مناسب برای گفت‌وگوی سازنده، کرسی‌های آزاداندیشی و تبادل آرا در محیط‌های دانشگاهی، تقویت هویت ملی و دینی (اجرای برنامه‌هایی با هدف آشنایی دانشجویان با فرهنگ غنی ایرانی و اسلامی و تقویت روحیه مسئولیت‌پذیری اجتماعی) و ارتقای مهارت‌های اجتماعی (طراحی و اجرای طرح‌های توانمندسازی دانشجویان در حوزه‌های اجتماعی و مهارت‌های زندگی) است.
چشم‌انداز این معاونت تبدیل دانشگاه‌ها به کانون‌های اصلی تحول فرهنگی و اجتماعی کشور است. در این چشم‌انداز، دانشجویان افرادی متعهد، خلاق و تأثیرگذار در جامعه هستند که علاوه بر تخصص علمی، از بینش عمیق فرهنگی و اجتماعی برخوردارند و در مسیر حل مسائل جامعه قدم برمی‌دارند.
یک سال گذشته برای معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم با فعالیت‌های گسترده‌ای در زمینه سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌های متنوع فرهنگی و اجتماعی همراه بوده است؛ فعالیت‌هایی که بخش مهمی از آنها در ادامه مرور می‌شود.
معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم در سال ۱۴۰۳ نخستین موج «پیمایش وضعیت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌های کشور» را اجرا کرد. این طرح با هدف اصلی بررسی وضعیت فرهنگی و اجتماعی دانشجویان و با تأکید بر شناسایی فرصت‌ها و چالش‌های حوزه فرهنگ دانشگاهی به اجرا درآمد.
در چارچوب این پیمایش، چند محور کلیدی مورد توجه قرار گرفت که از جمله آنها می‌توان به سنجش میزان دینداری دانشجویان (از جمله عمل به قرآن و عترت، اقامه نماز و حضور در مراسم مذهبی)، بررسی نگرش‌ها در زمینه عفاف و حجاب، اندازه‌گیری سطح اعتماد اجتماعی میان دانشجویان، ارزیابی سبک زندگی جامعه دانشگاهی (از جمله الگوهای مصرف فرهنگی، استفاده از شبکه‌های اجتماعی، موسیقی و ظاهر)، و سنجش میزان تمایل به مهاجرت اشاره کرد.
همچنین در این پیمایش تلاش شد تا میزان انحراف احتمالی جامعه دانشجویی از الگوهای مورد تأیید نظام سیاسی در حوزه‌های مختلف دینداری، پوشش، اعتماد، مهاجرت و سبک زندگی مشخص شود.
این مطالعه در سطح دانشگاه‌های دولتی سراسر کشور و با مشارکت نمونه‌ای متشکل از ۲ هزار و ۲۵۰ نفر از دانشجویان اجرا شد. نتایج حاصل از آن در قالب گزارشی جامع تدوین و برای بهره‌برداری در سیاستگذاریهای فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌ها ارائه شد.
معاونت فرهنگی در موج دوم پیمایش وضعیت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌های سراسر کشور را اجرا کرد. نتیجه این پیمایش می‌تواند نقش پررنگی در سیاستگذاری و برنامه‌ریزی مبتنی بر شواهد علمی داشته باشد البته این پیمایش یا موانعی از جمله منابع مالی محدود و محدودیت در دسترسی به نمونه تحقیق مواجه است.
این معاونت در اقدامی دیگر امید به آینده نخبگان دانشگاهی را مورد بررسی قرارداد. این پیمایش از اسفند ۱۴۰۳ شروع و در اردیبهشت ۱۴۰۴ با پیشرفت ۱۰۰ درصدی پایان یافت.
هدف این پیمایش سنجش میزان امید به آینده نخبگان و استادان دانشگاه و شناخت نگرانی های آنان درباره آینده جامعه و کشور بود و نتایج حاصل از آن در قالب گزارش و برای کمک به شناخت بهتر دیدگاه و نظرات جامعه نخبگانی و اساتید دانشگاه‌ها ارائه شد. در این پیمایش نیز محدودیت منابع مالی و دسترسی به نمونه تحقیق همچون پیمایش قبلی وجود داشت.
در اردیبهشت و خرداد ۱۴۰۴، معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم اجرای پیمایش جشنواره ملی رویش را به پایان رساند. هدف از این اقدام، بررسی اثربخشی جشنواره از منظر کارشناسان کانون‌ها و شرکت‌کنندگان بود و در نهایت نظام مسائل کانون‌ها احصا شد. با وجود همکاری محدود برخی شرکت‌کنندگان در تکمیل پرسشنامه‌ها، گزارش نهایی تدوین و ارائه شد.
این معاونت همچنین در ارزیابی شصت و ششمین اجلاس معاونان فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌ها در خرداد ۱۴۰۴ کار خود را شروع و تیرماه ۱۴۰۴ با پیشرفت صددرصدی به کار خود پایان داد. هدف از این ارزیابی بررسی میزان دستیابی به اهداف اصلی اجلاس شامل هم‌اندیشی، تبادل تجربه و ارائه راهکارها بود.
در این اجلاس، همچنین فرصت بیان نظرات و دغدغه‌های معاونان فراهم شد و رویکردها و سیاست‌های معاونت شفاف‌سازی شد. در این ارزیابی نقاط قوت و ضعف اجلاس مشخص و برنامه‌ریزی لازم برای بهبود اجلاس‌های آتی انجام شد. تنها مانع در این ارزیابی فشردگی برنامه و محدودیت زمانی برای دریافت نظرات معاونان بود.
معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم در ادامه، اثربخشی و ارزیابی مسائل فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌ها (احصای نظام مسائل) از منظر معاونان فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌ها را با هدف شناسایی چالش‌ها و فرصت‌های موجود را به انجام رساند.
هدف دیگر این برنامه ارتقای کیفیت فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌ها بود که از خرداد ۱۴۰۴ شروع و طی یک ماه به پایان رسید که نتایج آن نشان‌دهنده نیاز به برنامه‌ریزی هدفمندتر در حوزه سیاستگذاری فرهنگی بود. البته در این مسیر موانعی همچون فشردگی برنامه اجلاس و محدودیت زمانی برای دریافت نظرات معاونت وجود داشت.
علاوه بر این، معاونت نیازسنجی و ارزیابی مسائل مرتبط با اردوهای دانشجویی و فعالیت‌های موسیقی را نیز انجام داد. این ارزیابی با هدف شناسایی چالش‌ها و فرصت‌های این فعالیت‌ها برای ارتقای فضای فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌ها صورت گرفت و نظرات معاونان جمع‌آوری شد تا در سیاستگذاری و برنامه‌ریزی آتی مورد استفاده قرار گیرد.
معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم در اقدامی دیگر در حوزه مالی، گزارش عملکرد اعتبارات دانشگاه‌ها را تدوین کرد. این اقدام با هدف رصد وضعیت تخصیص بودجه به فعالیت‌های فرهنگی و تربیتی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور انجام شد و مکاتبات لازم با ۸۴ دانشگاه صورت گرفت تا اطلاعات دقیق در خصوص اعتبارات دریافتی جمع‌آوری شود. این مجموعه اقدامات با هدف تقویت نقش دانشگاه‌ها در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی، شناسایی چالش‌ها و فرصت‌ها، ارتقای کیفیت فعالیت‌ها و بهبود سیاستگذاریهای آموزش عالی کشور انجام شده است و نشان‌دهنده تعهد معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم به بهبود مستمر فضای فرهنگی دانشگاه‌هاست.
در حوزه مالی، معاونت گزارش عملکرد اعتبارات دانشگاه‌ها را بر اساس تبصره بند (الف) ماده ۹۹ قانون برنامه هفتم توسعه کشور تدوین کرد. هدف این اقدام ارتقای وضعیت فرهنگی و تربیتی دانشگاه‌ها و رصد تخصیص بودجه به فعالیت‌های فرهنگی بود. از جمله چالش‌های این فعالیت می‌توان به عدم پاسخگویی برخی دانشگاه‌های مهم، عدم تطبیق اعداد ارسالی با تکلیف قانونی و تفسیر متفاوت از قانون درباره محاسبه ۵ درصد بودجه اشاره کرد.
در حوزه ارزیابی فعالیت‌ها، رتبه‌بندی فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌ها برای اولین بار بر اساس شاخص‌های موسسه ISC اجرا شد تا دانشگاه‌های فعال در زمینه فرهنگی و اجتماعی شناسایی و معرفی شوند. در نهایت، ۱۲ دانشگاه در چهار گروه بر اساس تعداد دانشجو، به عنوان نمونه‌های برتر معرفی شدند.
همچنین معاونت گزارش برنامه‌های فرهنگی حوزه زنان و خانواده را برای نیمسال دوم سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ تدوین کرد. هدف از این اقدام پایش برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌ها در حوزه زنان و خانواده و راهبری فعالیت‌ها در راستای سیاست‌های کلی نظام خانواده بود.
در ادامه، برنامه‌های فرهنگی حوزه خانواده و جوانی جمعیت در دو بخش ۶ ماهه سال ۱۴۰۳ مورد بررسی قرار گرفت. در ۶ ماهه نخست، حدود ۴۰۰ برنامه اجرا شد و در ۶ ماهه دوم سال نیز بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ برنامه در دانشگاه‌ها برگزار شد. چالش اصلی در این برنامه‌ها، عدم پاسخگویی برخی از دانشگاه‌های مهم بود.
یکی دیگر از محورهای مهم معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تدوین گزارش تحلیلی برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی بود. سال گذشته، ۳ هزار و ۷۱۷ کرسی آزاداندیشی در دانشگاه‌های سراسر کشور برگزار شد که نسبت به سال ۱۴۰۲ حدود ۱۰ درصد رشد داشت و در مقایسه با سال ۱۴۰۱ تقریباً سه برابر شده بود. همچنین مشارکت انجمن‌های علمی دانشجویی در برگزاری کرسی‌ها افزایش چشمگیری داشت.
این اقدامات گسترده با هدف ارتقای کیفیت فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌ها، شناسایی چالش‌ها و فرصت‌ها، تقویت سیاستگذاری و توانمندسازی دانشگاهیان انجام شده و نشان‌دهنده تعهد معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم به توسعه فرهنگی، تربیتی و اجتماعی در فضای دانشگاهی کشور است.
در حوزه مدیریت یکپارچه فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌ها، معاونت رویداد ملی دانشگاه آینده را برای مدیران فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌ها برگزار کرد. این برنامه با حضور ۹۲ مدیر از ۷۸ دانشگاه کشور، شامل کارگاه‌های آموزشی با محورهای هم‌آفرینی دانش در عصر هوش مصنوعی، زیست‌بوم نوآوری و آینده دانشگاه، آینده‌نگاری و سناریونویسی، فرهنگ دیجیتال و معیارهای دانشگاه آینده از منظر فرهنگی و تمدنی بود. هدف این برنامه، طراحی سناریوی دانشگاه آینده با رویکرد فرهنگی و اجتماعی و آشنایی مدیران با مفاهیم آینده‌پژوهی بود.
در ادامه، شصت و چهارمین تا شصت و ششمین اجلاس معاونان فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی برگزار شد. این اجلاس‌ها با هدف آمادگی حداکثری برای آغاز سال تحصیلی، استقبال از دانشجویان و تبیین گفتمان وفاق ملی به عنوان محور دولت چهاردهم در تعامل با دانشجویان، موجب انسجام و هماهنگی در برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌ها شد و معاونان با رویکردها و سیاست‌های وزارت علوم در دوره جدید آشنا شدند.
معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم در ادامه فعالیت های خود شیوه‌نامه سیاستی تقویت کرسی‌های آزاداندیشی را ابلاغ و به این اقدام بستری برای بیان نظرات و عقاید مختلف، تبادل نظر آزاد و افزایش مشارکت دانشجویان در فرآیندهای تصمیم‌گیری و سیاستگذاری فراهم کرد. این اقدام منجر به کاهش تنش‌ها، ارتقای آگاهی دانشجویان نسبت به مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و ایجاد جامعه دانشگاهی فعال و پویا شد.
این معاونت در بخش توسعه و تقویت گروه‌های دانشجویی نیز فعال بود و نتیجه تلاش های آن برگزاری بیستمین نشست نمایندگان مدیران مسئول نشریات دانشجویی بود که با اهدافی همچون تبادل نظر، هم‌اندیشی، ارتقای سطح کیفی نشریات و تقویت جایگاه آنها در دانشگاه‌ها برگزار شد و نتایجی چون انتخاب نمایندگان نشریات در کمیته مرکزی، افزایش انگیزه همکاری، تدوین برنامه‌های مشترک و تعیین استانداردهای جدید را به همراه داشت.
همچنین انتخابات اتحادیه‌های انجمن‌های علمی دانشجویی در ۹ دانشگاه کشور برگزار شد که شامل ۲۰ اتحادیه علمی بود و موجب افزایش کیفیت فعالیت‌های علمی، ایجاد انگیزه و مشارکت دانشجویان و تقویت دموکراسی در محیط دانشگاه شد.
معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم در ادامه فعالیت های خود شیوه‌نامه سیاستی تقویت کرسی‌های آزاداندیشی را ابلاغ و به این اقدام بستری برای بیان نظرات و عقاید مختلف، تبادل نظر آزاد و افزایش مشارکت دانشجویان در فرآیندهای تصمیم‌گیری و سیاستگذاری فراهم کرد. این اقدام منجر به کاهش تنش‌ها، ارتقای آگاهی دانشجویان نسبت به مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و ایجاد جامعه دانشگاهی فعال و پویا شد.معاونت فرهنگی وزارت علوم همچنین امکان دیدار و گفت‌وگوی نمایندگان تشکل‌های اسلامی دانشجویان با وزیر علوم، تحقیقات و فناوری را به عنوان فرصتی برای ایجاد کانال ارتباطی مؤثر بین دانشجویان و مسئولان ارشد وزارت علوم فراهم کرد. این دیدار، شامل حضور نمایندگان اتحادیه‌های ۵گانه تشکل‌های اسلامی و برای اولین بار حضور نمایندگان تشکل‌های فعال اصلاح‌طلب دانشگاه تهران بود که زمینه تعامل و همکاری بیشتر برای پیشبرد اهداف مشترک را فراهم کرد.
این معاونت در حوزه فرهنگی و اجتماعی نیز برنامه های متنوعی طی یک سال گذشته داشته است که از جمله آنها در حوزه کرسی‌های آزاداندیشی، برگزاری مرحله اول سومین جشنواره ملی برهان از بهمن ۱۴۰۳ تا تیر ۱۴۰۴ با هدف پایش، شناسایی و معرفی فعالیت‌های برتر دانشگاهی و ایجاد بستر گفت‌وگو و تضارب آرا بود.
این دوره با دریافت ۶۸۶ اثر از دانشگاه‌های سراسر کشور به پایان رسید که در داوری نهایی، ۹۸ اثر به عنوان آثار برگزیده معرفی و تقدیر شدند. مرحله دوم جشنواره برهان از خرداد تا آبان ۱۴۰۴ با تمرکز بر تقویت سرمایه‌های اجتماعی دانشگاهیان، اجرای راهبرد هفتم نظام فرهنگی - تربیتی سند دانشگاه اسلامی و شناسایی دانشگاه‌های پیشرو در حوزه آزاداندیشی آغاز شد که تاکنون ۱۳۴ تیم از سراسر کشور ثبت‌نام کرده و آماده حضور در دوره توانمندسازی هستند.
در حوزه توسعه مهارت‌های استادان نیز دومین دوره طرح تعالی منش استادی از تیر ۱۴۰۳ تا بهمن ۱۴۰۳ برگزار شد. این طرح با حضور ۱۸۰ نفر از اساتید تازه‌استخدام، شامل کلاس‌ها و کارگاه‌هایی برای ارتقای مهارت‌های شاگردپروری، تعامل اثربخش با دانشجویان، توسعه اخلاق حرفه‌ای و آینده‌نگری علمی برگزار شد و شبکه‌سازی نخبگانی ملی را نیز تقویت کرد.
در راستای سیاست‌ها و زیرساخت‌های گفت‌وگومحور دانشگاه‌ها، برنامه‌ای از خرداد ۱۴۰۴ تا خرداد ۱۴۰۷ در حال اجرا است که تاکنون با مرور تجربیات ۲۸ مؤسسه داخلی، استخراج ۶ الگوی جهانی و طراحی ساختار سه‌لایه پلتفرم مهدا، مسیرهای گفت‌وگوهای میان‌فرهنگی، نهادی، مساله‌محور و بین‌دانشگاهی طراحی شده است. این برنامه با هدف ایجاد سازوکارهای پایدار برای گفتمان‌سازی، یادگیری مشارکتی و بازسازی پیوندهای نهادی و اجتماعی اجرا می‌شود.
جشنواره‌های ملی حرکت و جریان نیز از دیگر برنامه‌های برجسته این معاونت طی یک سال گذشته به شمار می روند.
هفدهمین جشنواره ملی حرکت با هدف نمایه‌سازی آثار انجمن‌های علمی، مدیریت دانش، ایجاد فن‌بازار و تقویت پیوند صنعت، جامعه و دانشگاه، ویژه انجمن‌های علمی دانشجویی، با دریافت ۳۰۱۶ اثر از ۱۰۴ دانشگاه برگزار شد و ۱۰۰ اثر برگزیده شد.
همچنین اولین جشنواره ملی جریان با هدف شناسایی، معرفی و به اشتراک‌گذاری فعالیت‌های اثربخش فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌ها برگزار شد. در این جشنواره ۷۵۰ تجربه و ایده از ۸۲ دانشگاه دریافت شد و ۱۰۶ اثر در بخش‌های فردی و گروهی و ۱۲ دانشگاه به عنوان دانشگاه‌های فعال فرهنگی معرفی شدند.
معاونت فرهنگی در زمینه حمایت از برنامه‌های نوآورانه فرهنگی و اجتماعی، برنامه اولین رویداد ملی نوآوری اجتماعی راه نو را با هدف جذب ایده‌های کارا در راستای پیشگیری، کنترل و کاهش اعتیاد در محیط‌های دانشگاهی، به ویژه سراهای دانشجویی برگزار کرد. پس از دو مرحله تمدید مهلت ارسال ایده‌ها، داوری و غربالگری اولیه، ۵۰ ایده نوآورانه به مرحله دوم راه یافتند و در نهایت ۳۰ گروه به مرحله پایانی رسیدند. پس از پنج مرحله رقابت، ۸ تیم برتر با ارائه طرح‌های متنوع در حوزه‌هایی چون انیمیشن تعاملی، گیمیفیکیشن و هوش مصنوعی معرفی شدند.
همچن در برنامه‌ای دیگر اولین رقابت دانشجویی نوآوری اجتماعی جانا با تمرکز بر ارائه راه‌حل‌های عملی برای مسائل و معضلات اجتماعی و کشوری به همت این معاونت برگزار شد. این رویداد با دریافت طرح‌های ۳۵۰ گروه آغاز شد و پس از مراحل پایش و ارزیابی، ایده‌های ۳۰ گروه به مرحله نهایی رسیدند. در پایان، ۱۲ گروه منتخب در حضور هیأت داوران ارائه خود را انجام دادند و ۳ گروه به عنوان رتبه‌های اول تا سوم و ۲ گروه به عنوان شایسته تقدیر معرفی شدند. این برنامه فرصتی برای شناسایی و توانمندسازی دانشجویان علاقه‌مند و مستعد در حوزه اجتماعی فراهم کرد.
در راستای توجه ویژه به مسائل زنان، اولین رویداد مسأله‌محور پاک‌بانو با محور پیشگیری از اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی در بین زنان و دختران برگزار شد. هدف این برنامه شناسایی عوامل و ابعاد مسأله اعتیاد، بهره‌گیری از استعدادهای دانشجویی و ایجاد شبکه نخبگانی برای ارائه راهکارهای پیشگیرانه بود. مرحله دریافت آثار این رویداد به پایان رسیده و هم‌اکنون مرحله داوری در حال انجام است و مراسم معرفی برگزیدگان این رویداد در هفته چهارم آذرماه برگزار خواهد شد.
معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم با اجرای دوره‌های آموزشی تخصصی، کارگاه‌های عملی و برنامه‌های متنوع، گامی مؤثر در ارتقای توانمندی کارشناسان و فعالان فرهنگی دانشگاه‌ها در سراسر کشور برداشته است.
سال گذشته، معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم چندین دوره آموزشی تخصصی برگزار کرد تا کارشناسان فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌ها با مهارت‌های نوین تولید محتوا، خلاقیت و ایده‌پردازی آشنا شوند. از جمله این دوره ها، پنجمین دوره آموزشی تخصصی کنشگری فرهنگی و رسانه‌ای ویژه کارشناسان مناطق ۲ و ۳، با حضور فعالان این حوزه و ارائه مباحثی درباره تعامل با رسانه و مخاطب، بازاریابی محتوا، تولید محتوای جذاب و شبکه‌سازی بین کارشناسان که نتایجی شامل ارتقای مهارت‌های شرکت‌کنندگان، خلق ایده‌های نوین و توسعه فرهنگ کار تیمی را به همراه داشت.
معاونت فرهنگی و اجتماعی همچنین اقدام به نیازسنجی دوره‌های آموزشی برای مدیران و کارشناسان سراسر کشور کرد. این ارزیابی، شناسایی شاخص‌های اصلی شایستگی در ابعاد دانشی، اجرایی، حرفه‌ای و اخلاقی و تعیین اولویت‌های آموزشی را ممکن ساخت. بر اساس این داده‌ها، برنامه‌های توانمندسازی هدفمند طراحی و اجرا شد.
یکی از برنامه‌های مهم این معاونت، دوره‌های رمزگشایی نسل‌ها از شناخت تا ارتباط بود که به آموزش کارشناسان درباره نسل Z و روش‌های طراحی پیام‌های فرهنگی مؤثر می‌پرداخت. این دوره‌ها در مناطق مختلف کشور برگزار شد و شامل کارگاه‌های عملی، شبکه‌سازی و استفاده از فناوری و هوش مصنوعی بود. نتایج اولیه شامل ارتقای دانش و مهارت کارشناسان، ارائه طرح‌های عملیاتی و استفاده از ابزارهای دیجیتال در کمپین‌سازی است.
کارشناسان و فعالان دانشگاهی همچنین در جشنواره ملی برهان توانمندسازی شدند تا مهارت‌های مناظره، سخنوری و تحلیل انتقادی خود را ارتقا دهند. این دوره‌ها با هدف توسعه فرهنگ آزاداندیشی، تولید محتوای فکری و علمی و تشکیل شبکه‌های پژوهشی و فکری برگزار شد.
در حوزه‌های حساس‌تر فرهنگی، معاونت اقدامات ویژه‌ای برای توانمندسازی کارشناسان مرتبط با سبک زندگی و موضوع عفاف و حجاب انجام داد. هدف این برنامه‌ها ایجاد تعامل سازنده با دانشجویان، ارتقای توانمندی کارشناسان و ارائه سازوکارهای مناسب برای جذب مخاطبان بود.
معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم با اجرای برنامه‌های متنوع و گسترده در حوزه خانواده، زنان، دانشجویان دختر و انجمن‌های علمی دانشجویی، گام‌های مؤثری در راستای ارتقای مهارت‌ها، همبستگی اجتماعی و توسعه فرهنگ دانشگاهی برداشته است. این اقدامات شامل جشنواره‌ها، نشست‌های تخصصی، رویدادهای آموزشی و تعامل مستقیم با مسئولان کشوری بوده و با هدف تقویت سرمایه‌های انسانی و فرهنگی دانشگاه‌ها انجام شده است.
در راستای توسعه دانشگاه دوستدار خانواده، معاونت فرهنگی و اجتماعی اقدام به تشکیل کارگروه تخصصی برای ایجاد فضای دانشگاهی جوان‌محور کرده است. هرچند پیشرفت این برنامه تاکنون ۲۰ درصد ارزیابی شده و موانعی مانند نبود فضای مناسب همچنان وجود دارد، اما اقدامات اولیه برای توسعه محیط دانشگاهی با رویکرد خانواده‌محور آغاز شده است.
برگزاری سومین جشنواره ملی پروین با هدف شناسایی و ارتقای توانمندی دختران دانشجو، افزایش اثربخشی آنان در پیشبرد اهداف توسعه‌ای کشور و ایجاد شبکه حمایت میان دانشجویان، از دیگر برنامه‌های مهم سال گذشته این معاونت است که البته با چالش‌هایی مانند ضعف تبلیغات، محدودیت منابع مالی و ناهماهنگی بین دانشگاه‌ها در معرفی شرکت‌کنندگان روبرو بود.
معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم با اجرای برنامه‌های متنوع و گسترده در حوزه خانواده، زنان، دانشجویان دختر و انجمن‌های علمی دانشجویی، گام‌های مؤثری در راستای ارتقای مهارت‌ها، همبستگی اجتماعی و توسعه فرهنگ دانشگاهی برداشته است.همچنین، برنامه بزرگ عهد خواهرانه با حضور دانشجویان دختر دانشگاه‌های سراسر کشور برگزار شد که هدف آن تقویت همبستگی، ترویج ارزش‌های اخلاقی و ایجاد شبکه حمایت میان دانشجویان بود. این برنامه با موفقیت کامل اجرا شد، هرچند چالش‌هایی در هماهنگی اعزام دانشجویان و اسکان آنان وجود داشت.
معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم در حوزه انجمن‌های علمی دانشجویی، برگزاری هفدهمین و هجدهمین جشنواره بین‌المللی حرکت را در دستور کار داشت. این جشنواره‌ها با هدف شناسایی و تقدیر از دستاوردهای برتر انجمن‌ها، ترویج نوآوری، گسترش تعاملات علمی و معرفی برگزیدگان به دستگاه‌های مرتبط انجام شد. محدودیت زمانی، کمبود نیروی داوری تخصصی و همپوشانی با برنامه‌های دیگر دانشگاهی از چالش‌های اجرایی این برنامه‌ها بود.
در حوزه حمایت از کانون‌های فرهنگی نیز نشست کمیته مشورتی دوازدهمین جشنواره ملی رویش برگزار شد تا شیوه‌نامه جشنواره بررسی و نظرات کارشناسان برای ارتقای کیفیت اجرا جمع‌آوری شود. با وجود محدودیت زمانی و غیبت برخی نمایندگان دانشگاه‌ها، نتایج این نشست برای بهبود فرآیند اجرایی جشنواره مؤثر بود.
در قالب برنامه ارتباط مستقیم، نشست جمعی از فعالان علمی، فرهنگی و هنری دانشگاه‌های استان تهران با وزیر علوم، تحقیقات و فناوری برگزار شد. هدف این نشست ایجاد فضای گفت‌وگوی صمیمانه و انتقال دغدغه‌ها و پیشنهادات دانشجویان به مسئولان ارشد وزارت علوم بود. محدودیت در انتخاب نمایندگان و زمان محدود نشست، از چالش‌های این برنامه بود، اما نتایج اولیه شامل تقویت ارتباط میان دانشجویان و مسئولان و طرح مسائل مهم دانشگاهی بود.
این معاونت در راستای انجام وظایف محوله با اجرای مجموعه برنامه‌های گسترده در حوزه کانون‌های فرهنگی، مهارت‌های نرم، پاسداشت ارزش‌های دفاع مقدس و ترویج فرهنگ دینی، تلاش کرده است تا فضای دانشگاه‌ها را پرنشاط، فعال و خلاق کند و دانشجویان را در مسیر رشد فردی، اجتماعی و فرهنگی همراهی کند از این رو سال گذشته، دوازدهمین جشنواره ملی رویش را با هدف ارائه و ارزیابی توانمندی‌ها و دستاوردهای کانون‌های فرهنگی، هنری، دینی و اجتماعی برگزار کرد.
در این برنامه کانون‌های فعال شناسایی و برگزیدگان به دستگاه‌های مرتبط معرفی شدند تا امکان اشتغال و توسعه فعالیت‌های اجتماعی دانشجویان فراهم شود. محدودیت‌هایی مانند ضعف مستندسازی فعالیت‌ها، ناهماهنگی در ارسال به‌موقع آثار و کم‌توجهی به ارزیابی محتوایی و تربیتی همچنان چالش این برنامه بود.
در حوزه توسعه مهارت‌های نرم و خلاقیت، اولین و دومین المپیک بازی‌های فکری دانشجویان ایران برگزار شد. هدف از این المپیک‌ها ایجاد نشاط جمعی، تقویت مهارت‌های نرم و کار گروهی و توسعه توانمندی در تولید بازی بود. این برنامه موجب شناسایی استعدادهای بازی‌سازی و تشکیل کانون‌های دانشگاهی شد. با این حال، نو بودن موضوع، کمبود مربی متخصص و چالش جذب مخاطب، از جمله محدودیت‌های اجرایی بود.
برگزاری اردوهای راهیان نور دانشجویان و برنامه ویژه روایت خرمشهر با هدف یادآوری و تجدید میثاق با ارزش‌های دفاع مقدس، افزایش عِرق ملی و تقویت فرهنگ ایثار و مقاومت در میان دانشجویان انجام شد که در نهایت ایجاد فضای همبستگی، همدلی و تعامل میان دانشگاهیان و نیروهای مسلح را به همراه داشت اما در عین حال محدودیت‌هایی مانند پیچیدگی‌های لجستیکی، زمان‌بندی فشرده و کمبود اعتبارات فرهنگی از چالش‌های اجرایی این برنامه بود.
در حوزه ترویج ارزش‌های دینی، سی و نهمین جشنواره سراسری قرآن و عترت برگزار شد. این جشنواره با هدف تقویت انس دانشجویان با قرآن و سیره اهل‌بیت(ع)، ارتقای اخلاق و بصیرت دینی و شناسایی نخبگان قرآنی انجام شد. نتایج برنامه شامل الگوسازی و حمایت از دانشجویان فعال قرآنی بود. با این حال، عدم مشارکت برخی دانشگاه‌ها، کمبود منابع مالی و ناهماهنگی زمانی با سایر برنامه‌ها از جمله موانع این جشنواره بود.
معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم با اجرای برنامه‌های متنوع در حوزه پژوهش‌های دینی، ترویج اندیشه انقلاب اسلامی و ارتقای نشریات دانشگاهی، تلاش کرده است دانشجویان و فعالان دانشگاهی را در مسیر پژوهش، اندیشه و تولید محتوای علمی و فرهنگی توانمند سازد. از جمله این برنامه ها برگزاری جشنواره پایان‌نامه‌های دینی و قرآنی با هدف ایجاد انگیزه برای نقش‌آفرینی دانشجویان در تحقیقات دینی و تقویت پژوهش‌های قرآن‌محور است که از دستاوردهای آن می توان به معرفی و تقدیر از فعالان دانشگاهی و گسترش مفاهیم قرآنی در قالب پژوهش‌های کاربردی در دانشگاه‌ها اشاره کرد. از جمله چالش‌های این برنامه ضعف داوری تخصصی در برخی گرایش‌ها، مشارکت محدود برخی دانشگاه‌ها و تدوین شاخص‌های دقیق برای ارزیابی کیفی پایان‌نامه‌ها بود.
از دیگر برنامه های این معاونت اجرای پویش ملی روح‌الله با هدف زنده نگه‌داشتن یاد و اندیشه‌های امام خمینی (ره) و ترویج ارزش‌های انقلاب اسلامی بود که از نتایج این برنامه می توان افزایش شناخت نسل جوان نسبت به سیره امام و تقویت روحیه انقلابی و مسئولیت‌پذیری دانشجویان را نام برد. محدودیت‌هایی مانند عدم دسترسی به محتوای استاندارد، پراکندگی فعالیت‌ها و ضعف انگیزش برخی دانشگاه‌ها از جمله چالش‌های اجرای این پویش ملی به شمار می‌رود.
همچنین در ادامه فعالیت های معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تصویب طرح رتبه‌بندی نشریات دانشگاهی به منظور ارتقای کیفیت علمی، محتوایی و هنری نشریات دانشجویی بود. این برنامه موجب ایجاد رقابت سالم و شناسایی نشریات فعال شد. با این حال، مقاومت برخی فعالان، کمبود منابع انسانی برای داوری و ضعف زیرساخت‌های سامانه‌ای برای اجرا در سطح ملی از موانع این طرح بود.
برگزاری نشست فعالان نشریات انجمن‌های علمی دانشجویی دانشگاه‌ها با هدف ارتقای تجربه و تعامل میان فعالان و افزایش کیفیت علمی و محتوایی نشریات بود. در این برنامه، فعالان با ظرفیت‌های حمایتی دانشگاه‌ها آشنا شدند و از نشریات برتر تقدیر شد. محدودیت‌هایی از قبیل عدم حضور نمایندگان برخی دانشگاه‌ها و کم‌توجهی به تولید محتوای مکتوب در برخی حوزه‌ها و ضعف در مستندسازی تجربیات از چالش‌های اجرایی بود.
معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم با راه‌اندازی سامانه‌های متنوع دانشجویی تلاش کرده است تا مدیریت فعالیت‌ها، شناسایی استعدادها و ارتقای مشارکت دانشجویان در رویدادهای فرهنگی، علمی و اجتماعی به صورت نظام‌مند و هدفمند صورت گیرد.
سامانه استعدادیابی دانشجویان در همین راستا و با هدف شناسایی نظام‌مند استعدادهای فرهنگی، علمی، اجتماعی و هنری و ایجاد بانک اطلاعاتی جامع طراحی شده است. از نتایج این طرح می‌توان به فراهم‌سازی زمینه‌های حمایت هدفمند و هدایت استعدادهای برتر و پیوند ظرفیت‌های دانشجویی با برنامه‌ریزی‌های فرهنگی اشاره کرد. از جمله موانع اجرای این سامانه، عدم همکاری کامل برخی دانشگاه‌ها و ضعف زیرساخت فنی برخی مراکز بود.
سامانه مدیریت پویش‌های کتابخوانی با هدف ساماندهی پویش‌های کتابخوانی در سطح ملی و ارزیابی اثربخشی فعالیت‌های کتاب‌محور راه‌اندازی شد. این سامانه موجب تقویت مهارت‌های مطالعه و تفکر انتقادی و تسهیل مشارکت فعال دانشجویان شد و البته نبود الگوهای منسجم و چالش در جذب مشارکت عمومی دانشجویان از جمله موانع بود.
سامانه جامع بازدیدهای دانشجویی (دانشگرد) سامانه دانشگرد برای ثبت، برنامه‌ریزی و هماهنگی بازدیدهای علمی، صنعتی و فرهنگی ایجاد شد و به تبدیل تجربه میدانی به ابزار تقویت خودباوری و شناخت پیشرفت کشور کمک کرد. از جمله محدودیت‌های اجرایی می‌توان به ضعف زیرساخت اطلاعاتی و ناهماهنگی در اجرای سفرهای میان‌دانشگاهی اشاره کرد.
صدور فرنامه‌های دانشگاهی و دانشجویی این برنامه با هدف رسمیت‌بخشی و مستندسازی فعالیت‌های دانشجویی، ایجاد نظام انگیزشی و افزایش مشارکت معنادار در رویدادها انجام شد. چالش‌های آن شامل عدم آشنایی بدنه دانشگاهی با مفهوم فرنامه و نیاز به تدوین شیوه‌نامه یکپارچه بود.
معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم با راه‌اندازی سامانه‌های متنوع دانشجویی تلاش کرده است تا مدیریت فعالیت‌ها، شناسایی استعدادها و ارتقای مشارکت دانشجویان در رویدادهای فرهنگی، علمی و اجتماعی به صورت نظام‌مند و هدفمند صورت گیرد.سامانه جشنواره ملی حرکت و سایر رویدادهای دانشگاهی با هدف یکپارچه‌سازی ثبت، اطلاع‌رسانی و ارزیابی رویدادها راه‌اندازی شد. این سامانه موجب افزایش شفافیت، سهولت مشارکت دانشجویان و تسهیل نظارت و مستندسازی شد اما در عین حال ضعف آموزش کاربران و نیاز به به‌روزرسانی مستمر و پشتیبانی فنی از جمله موانع اجرای آن بود.
سامانه جامع اربعین دانشگاهیان با هدف یکپارچه‌سازی ثبت، اطلاع‌رسانی و مدیریت پیاده‌روی اربعین دانشگاهیان طراحی شد و امکان جانمایی مواکب، مدیریت ظرفیت اعزام گروهی و دسترسی زائران به اطلاعات مسیرها را فراهم کرد اما محدودیت‌هایی مانند آشنایی ناکافی کارشناسان و نوپابودن سامانه، از جمله چالش‌های آن بود.
معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم همچنین با حمایت از فعالیت‌های هنری، برگزاری همایش‌ها و گفتمان‌سازی دانشگاهی و انتشار محتواهای تولیدی دانشگاهیان، تلاش کرده است تا حضور دانشجویان در فضای فرهنگی، اجتماعی و رسانه‌ای کشور تقویت شود و ظرفیت‌های نخبگانی به شکل هدفمند شناسایی و توانمندسازی شود.
دانشجویان در جشنواره فیلم فجر ۱۴۰۳ با هدف توسعه ذائقه هنری و سینمایی و تقویت پیوند دانشگاه با فضای فرهنگی و هنری کشور حضور یافتند. این اقدام موجب دسترسی برابر دانشجویان به رویدادهای ملی شد و از جمله محدودیت‌های این برنامه، کمبود بلیت برای تمام دانشگاه‌ها، تداخل زمانی با امتحانات و هماهنگی ناکافی برخی دانشگاه‌ها بود.
راه‌اندازی پروژه «نبض ایران – صدای دانشگاه» از خرداد تا تیر ۱۴۰۴ با هدف ایجاد هم‌صدایی دانشگاهی در دفاع از کیان ملی و تمامیت ارضی کشور و تشویق جریان‌های مختلف دانشگاهی اجرا شد. این برنامه شامل تولید محتوا و بازنشر رسانه‌ای، برگزاری یادبودها و مسابقات دانشگاهی و ایجاد بایگانی فعالیت‌های دانشگاهیان بود و محدودیت‌ها شامل نبود سامانه دائمی جمع‌آوری محتوا و دسترسی دشوار به محتواها را به همراه داشت.
همایش «حقوق ملت و آزادی‌های مشروع در منظومه فکری رهبر انقلاب» با هدف بازخوانی اندیشه و سیره رهبری در حوزه حقوق ملت برگزار شد. این برنامه موجب گفتمان‌سازی میان نخبگان و ارائه راهکارهای عملی برای اجرایی‌سازی نظریه‌های آزادی‌های مشروع شد. چالش‌ها شامل هماهنگی بین‌سازمانی، کمبود مشارکت نخبگان، مسائل فنی و رسانه‌ای و محدودیت امنیت آزادی بیان بود.
کانال‌های «صدای دانشگاه» و «نبض ایران» در بستر ایتا، بله و تلگرام معرفی و محتواهای متنی و چندرسانه‌ای دانشگاهیان به رسانه‌ها و صدا و سیما ارائه شد. هدف از این اقدام، بهره‌برداری گسترده از محتوای تولیدی و ایجاد هم‌صدایی دانشگاهی بود.
در ادامه فعالیت های معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، از تیر تا شهریور ۱۴۰۴، سلسله نشست‌های غیرحضوری و وبینارهای جهاد تبیین با همکاری جبهه مردمی جنگ و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. این نشست‌ها با حضور دانشگاهیان، فعالان فرهنگی و اجتماعی و کنشگران میدانی از سراسر کشور، نقش دانشگاهیان در خط مقدم جهاد و مقاومت را بررسی کردند.
گزارش اقدامات دانشگاه‌ها در زمینه فرهنگ‌سازی حمایت از کالای ایرانی، کارآفرینی و شعار سال ۱۴۰۳ تدوین و با هدف مستندسازی و تقویت اثرگذاری فعالیت‌های دانشگاهی منتشر شد اما با موانعی همچون عدم همکاری برخی دانشگاه‌ها همراه بود.
شاخص‌های کلیدی پیشرفت دولت چهاردهم
دولت چهاردهم با تمرکز بر توانمندسازی دانشجویان، گسترش فضای گفت‌وگو و آزاداندیشی و تنوع برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی، نسبت به دوره قبل گام‌های مهمی برداشت. در ادامه مقایسه‌ای در موارد ذکر شده خواهیم داشت.
مهارت‌افزایی و توانمندسازی دانشجویان
دولت سیزدهم: در این دوره، تمرکز روی طرح «سرمد (سراهای مهارت‌آموزی دانشجویان)» بود که هدف آن مهارت‌افزایی دانشجویان برای ورود به بازار کار بود. این طرح ۳۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.
دولت چهاردهم: در این دوره، تمرکز روی حمایت از گروه‌های دانشجویی و برگزاری رویدادهایی مانند هفدهمین جشنواره بین‌المللی حرکت و دوازدهمین جشنواره ملی رویش بوده است. این رویدادها با هدف تقدیر از دستاوردها و تقویت انگیزه دانشجویان برگزار شد.
فضای گفت‌وگو و آزاداندیشی
دولت سیزدهم: در گزارش این دوره، به برنامه‌هایی مانند «پیمایش‌های دانشگاهی» برای بررسی سرمایه اجتماعی اشاره شده که ۷۰ درصد پیشرفت داشته است. اما جزئیات یا آمار مشخصی درباره کرسی‌های آزاداندیشی ذکر نشده است.
دولت چهاردهم: در این دوره، تعداد کرسی‌های آزاداندیشی رشد چشمگیری داشته است. با برگزاری ۳۷۱۷ کرسی در سال ۱۴۰۳، این آمار نسبت به سال ۱۴۰۲ (با ۳۴۴۷ کرسی) حدود ۱۰ درصد رشد و نسبت به سال ۱۴۰۱ (با ۹۶۵ کرسی) حدود ۳ برابر افزایش را نشان می‌دهد. این رشد جهشی، یکی از شاخص‌های اصلی پیشرفت در این حوزه است. همچنین بیستمین نشست مدیران مسئول نشریات دانشجویی نیز برگزار شده است.
رتبه‌بندی و ارزیابی عملکرد دانشگاه‌ها
دولت سیزدهم: گزارش موجود در این مورد اطلاعاتی ارائه نمی‌دهد.
دولت چهاردهم: یک «نوآوری» و «تجربه جدید» در این دوره، ایجاد یک سازوکار برای اولین بار به منظور ایفای نقش حوزه فرهنگی و اجتماعی در نظام رتبه‌بندی دانشگاه‌ها بر اساس شاخص‌های مؤسسه ISC است. بر این اساس، ۱۲ دانشگاه فعال در این زمینه معرفی شده‌اند.
برنامه‌های فرهنگی، اجتماعی و هویتی
دولت سیزدهم: این دوره بر برنامه‌های مشخصی مانند «راهیان پیشرفت (قرارگاه شهید فخری‌زاده)» با هدف تقویت خودباوری (با ۱۰۰ درصد پیشرفت) و «خانه‌های خلاق دانشجویی» برای حل مسائل اجتماعی (با ۷۰ درصد پیشرفت) تمرکز داشته است.
دولت چهاردهم: در این دوره، تنوع برنامه‌های فرهنگی افزایش یافته است:
خانواده و جوانی جمعیت: در ۶ ماهه اول سال ۱۴۰۳، ۴۰۰ برنامه و در ۶ ماهه دوم، ۲۵۰۰ برنامه در این حوزه برگزار شده است.
هویت ملی و تمدنی: برنامه‌هایی مانند «تجربه ایران اردوهای روایت تبار» و «تجربه ایران نبض ایران، خلیج فارس» برای آشنایی دانشجویان با تاریخ و فرهنگ ملی برگزار شده است.
توانمندسازی زنان و دختران: برگزاری سومین جشنواره ملی پروین برای شناسایی استعدادها و اجتماع بزرگ «عهد خواهرانه» با هدف تقویت همبستگی از جمله اقدامات این دوره بوده است.
ارتباط مستقیم با مسئولان
دولت سیزدهم: در گزارش این دوره به این موضوع اشاره‌ای نشده است.
دولت چهاردهم: در این دوره، نشست‌هایی بین وزیر علوم و فعالان علمی و فرهنگی دانشجویی برگزار شده تا دغدغه‌های دانشجویان به صورت مستقیم مطرح شده و ارتباطی سازنده ایجاد شود.
بر اساس گزارش ها، دولت سیزدهم روی پیشرفت فیزیکی و درصدی چند طرح کلیدی مانند «سرمد» و «راهیان پیشرفت» تمرکز داشته است و دولت چهاردهم با ارائه آمار دقیق و کمی در حوزه‌هایی مانند کرسی‌های آزاداندیشی و تعداد برنامه‌های «خانواده و جوانی جمعیت»، رشد چشمگیری را نشان می‌دهد.
همچنین، ایجاد نوآوری‌های ساختاری مانند «نظام رتبه‌بندی فرهنگی دانشگاه‌ها» و تنوع بخشیدن به برنامه‌های هویتی و اجتماعی، از تفاوت‌های اصلی این دوره با دوره قبلی است. این اقدامات نشان می‌دهد که تمرکز از پیشرفت در چند طرح محدود، به گسترش دامنه فعالیت‌ها و ایجاد سازوکارهای جدید تغییر کرده است.