به گزارش همشهری آنلاین، آیا تاکنون با فردی برخورد کرده‌اید که چیزهایی می‌بیند یا باورهایی دارد که از نظر شما عجیب یا نادرست به‌نظر می‌رسند؟ این وضعیت ممکن است به دلیل توهم یا هذیان باشد؛ دو پدیده روانی متفاوت که معمولاً در گفتگوهای عمومی اشتباه گرفته می‌شوند. تفاوت بین توهم و هذیان یکی از مباحث کلیدی در درک اختلالات روانی است و شناخت درست آن‌ها نقش مهمی در درمان به‌موقع و صحیح دارد. در این مقاله با زبانی ساده به بررسی تفاوت‌های هذیان و توهم علائم و راه‌های تشخیص این دو حالت می‌پردازیم.
توهم چیست؟
توهم نوعی ادراک حسی نادرست است که در غیاب هرگونه محرک واقعی به‌وجود می‌آید. به عبارت ساده‌تر، فرد دچار توهم چیزهایی می‌بیند، می‌شنود، بو می‌کند یا لمس می‌کند که در واقعیت وجود ندارند.
توهم‌ها می‌توانند مربوط به حواس مختلف باشند:
- توهم دیداری: دیدن اشیاء، افراد یا نورهایی که وجود ندارند
- توهم شنوایی: شنیدن صداها یا صحبت‌هایی که دیگران نمی‌شنوند (شایع‌ترین نوع)
- توهم بویایی: احساس بوی بد یا عجیب بدون منبع واقعی
- توهم لامسه: حس خزیدن چیزی روی پوست
- توهم چشایی: احساس مزه‌های ناآشنا یا ناخوشایند
توهم معمولاً نشانه‌ای از اختلالات روانی مانند اسکیزوفرنی، زوال عقل یا اختلالات مصرف مواد است.
بیشتر بخوانید: تفاوت هذیان و زوال عقل
هذیان چیست؟
هذیان یا «باور غلط» نوعی باور نادرست و غیرمنطقی است که برخلاف شواهد موجود، فرد به‌طور قاطع به آن باور دارد و نمی‌توان او را قانع کرد که اشتباه می‌کند.
برخی انواع رایج هذیان:
- هذیان گزند: باور به اینکه دیگران قصد آسیب رساندن دارند
- هذیان بزرگ‌منشی: باور به اینکه فرد قدرت، ثروت یا توانایی خارق‌العاده‌ای دارد
- هذیان کنترل: احساس اینکه افکار یا اعمال فرد توسط نیرویی خارجی کنترل می‌شوند
- هذیان حسادت: باور بی‌اساس به خیانت همسر یا شریک زندگی
برخلاف توهم که مربوط به حواس است، هذیان به تفکر و باور مربوط می‌شود و نشانه‌ای از اختلالات روانی مانند پارانویا، اسکیزوفرنی یا اختلال دوقطبی است.
بیشتر بخوانید: افسردگی با بدنتان چه می کند؟
تفاوت بین توهم و هذیان
- ماهیت: توهم یک تجربه حسی است؛ هذیان یک باور غلط است
- ارتباط با واقعیت: توهم بدون محرک واقعی رخ می‌دهد؛ هذیان برخلاف واقعیت موجود است
- نحوه درک: فرد دچار توهم واقعیت را حس می‌کند؛ فرد دچار هذیان به‌طور قاطع باور دارد
- قابل قانع‌سازی: افراد دچار هذیان معمولاً با منطق قانع نمی‌شوند؛ در مورد توهم ممکن است پس از رفع حالت، فرد درک کند که دچار خطا شده است
چرا شناخت این تفاوت مهم است؟
تشخیص درست تفاوت بین توهم و هذیان به روان‌پزشکان کمک می‌کند تا نوع دقیق اختلال روانی را شناسایی کرده و درمان مناسب را آغاز کنند. همچنین برای خانواده‌ها و مراقبان بیمار، دانستن این تفاوت‌ها باعث می‌شود واکنش مناسب‌تری نسبت به رفتار بیمار نشان دهند.
بیشتر بخوانید: ۷ ترفند طلایی برای درمان غیر دارویی افسردگی
علل بروز توهم و هذیان
علت ایجاد این حالات روانی متنوع است، اما برخی عوامل مشترک بین هذیان و توهم عبارت‌اند از:
- اختلالات روانی: مانند اسکیزوفرنی، افسردگی شدید، اختلال دوقطبی
- استفاده از مواد مخدر یا الکل: LSD، کوکائین، الکل، یا داروهای توهم‌زا
- مشکلات عصبی: زوال عقل، صرع، تومورهای مغزی
- بیماری‌های جسمی: عفونت‌ها یا اختلالات متابولیک
- استرس شدید و اختلال خواب: در موارد حاد، بی‌خوابی می‌تواند منجر به توهم شود
درمان و مدیریت
درمان توهم و هذیان بستگی به علت زمینه‌ای آن دارد:
- داروهای ضدروان‌پریشی: برای کنترل علائم شدید و حاد
- روان‌درمانی: به‌ویژه برای درمان هذیان‌های مزمن
- درمان اختلال زمینه‌ای: مانند افسردگی یا اضطراب
- قطع یا کاهش مصرف مواد مخدر و الکل
- مراقبت‌های پزشکی: برای بررسی عوامل جسمی یا نورولوژیک
نکات مراقبتی و اقدامات روزانه
برای کمک به فرد مبتلا یا پیشگیری از شدت گرفتن علائم:
- اجتناب از مصرف الکل و مواد روان‌گردان
- حفظ الگوی خواب منظم و کافی
- کاهش استرس از طریق ورزش، مدیتیشن یا فعالیت‌های آرامش‌بخش
- ایجاد محیطی آرام و بدون تحریک اضافی
- همراهی با بیمار بدون قضاوت یا تمسخر
- پیگیری مداوم درمان دارویی طبق نظر پزشک
چه زمانی باید به روان‌پزشک مراجعه کرد؟
اگر فردی:
- رفتارهای عجیب یا باورهای غیرمنطقی دارد که زندگی روزمره‌اش را مختل کرده
- صداهایی می‌شنود یا چیزهایی می‌بیند که دیگران نمی‌شنوند یا نمی‌بینند
- به دیگران یا خود آسیب می‌رساند یا تهدید می‌کند
- در برابر توصیه‌های منطقی مقاومت شدید نشان می‌دهد
در این شرایط مراجعه به روان‌پزشک ضروری است و نباید به خوددرمانی اکتفا کرد.
مغز ما، دنیای ما
ذهن انسان پیچیده و در عین حال شگفت‌انگیز است. توهم و هذیان دو اختلال روانی مهم هستند که درک درست آن‌ها می‌تواند مسیر درمان را هموارتر کند. اگر در اطرافیان خود نشانه‌هایی از این اختلالات می‌بینید، همراهی، حمایت و مشورت با متخصصان بهترین قدم است.