به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، « روابط با مصر در یک سال گذشته جهشی فوق‌العاده داشته است»، این توصیف «سید عباس عراقچی» وزیر امور خارجه دولت چهاردهم از روابط جمهوری اسلامی ایران با کشوری است که فرازو نشیب‌های ۴۰ سالهای را با ایران تجربه کرده اما امروز بیش از هر زمان دیگری به بهبود روابط و عبور از چالش‌ها علاقمند است. تهران و قاهره در یک سال گذشته گام‌های متعددی در مسیر نزدیکی به یکدیگر برداشته‌اند، از تغییر در نام بحث‌برانگیز یک خیابان در تهران تا تکاپوی وزارت خارجه در قاهره برای میانجیگری در روابط ایران با نهادها و کشورهای غربی. مسیر آغاز شده برای نزدیکی دو کشور اما نیازمند هوشیاری دو کشور در حراست از آن است.
به منظور بررسی این روابط، چالش‌ها و عوامل متاثر بر آن با «عبدالامیر نبوی» استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل مصر به گفت‌وگو پرداختیم.
بهبود روابط با مصر سیاست کلی ایران است
استاد دانشگاه تهران در بررسی تاریخچه روابط ایران و مصر با اشاره به اینکه این روابط بعد از پیروزی انقلاب در سال ۵۷ فراز و نشیب‌های زیادی داشت؛ گفت: انعقاد قرارداد کمپ دیوید در سال ۱۹۷۹ و تحولات منطقه‌ای و جهانی از مهمترین موضوعات اثرگذار بر روابط ایران و مصر در سالهای گذشته بوده است.
نبوی ترور انورسادات رئیس‌جمهور پیشین مصر را نقطه عطف مهمی روابط دو کشور دانست و توضیح داد: در اکتبر ۱۹۸۱ (مهر ۱۳۶۰) و در پی ترور سادات، خیابانی در تهران به نام خالد اسلامبولی، مسئول گروه عملیات ترور، نامگذاری شد که روابط دو کشور را با تنش‌هایی روبرو کرد. با این حال پایان جنگ عراق در سال ۶۷ و همزمانی آن با یک سری تحولات منطقه‌ای دیگر زمینه تنش‌زدایی را فراهم کرد و در دوره ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی، دفاتر حفاظت منافع دو کشور در پایتخت‌ها (تهران و قاهره) افتتاح شد و به‌ویژه ایران جدیت بیشتری برای گسترش روابط نشان داد.
وی ادامه داد: به‌رغم چند نوبت دیدارهای سطح بالای مقامات دو کشور، در نهایت از سرگیری روابط ایران و عربستان در اسفند ۱۴۰۱، زمینه بهبود روابط تهران و قاهره را هم فراهم کرد. به‌خصوص سخنان رهبری در دیدار با سلطان عمان در خرداد ۱۴۰۲ نشان داد که بهبود روابط با مصر سیاست کلی نظام ایران است و زمینه برای ارتقای روابط نیز به‌طور عمیق و جدی فراهم شده است.
بحث روابط با ایران از نگاه مصری‌ها نه به عنوان یک امر سیاسی، بلکه به عنوان یک پرونده امنیتی بررسی می‌شد. از طرف ایران هم بدبینی‌های زیادی وجود داشت.نگاه امنیتی، مهمترین عامل سردی روابط ایران و مصر بود
تحلیلگر مسائل منطقه، نگاه امنیتی به روابط را مهمترین موضوعی دانست که بر روابط دو کشور سایه افکنده و سوءظن‌ها را بیشتر و مجال برای تندروی طیف تندرو در هر دو کشور فراهم کرده بود.
نبوی توضیح داد: حدود چهار دهه روابط رسمی دو کشور قطع بود و نگاه امنیتی به‌ویژه از سوی مصر بر پرونده روابط حاکم شد. به عبارتی دیگر، بحث روابط با ایران از نگاه مصری‌ها نه به عنوان یک امر سیاسی، بلکه به عنوان یک پرونده امنیتی بررسی می‌شد. از طرف ایران هم بدبینی‌های زیادی وجود داشت به دلیل روابط استراتژیک مصر با اسرائیل، ایالات متحده و اتحادیه اروپا و همچنین نقش‌آفرینی این کشور در مسائل مختلف منطقه‌ای، از جمله پرونده فلسطین.
وی با اشاره به اینکه بعد از بهبود روابط ایران و عربستان، روابط بین ایران و مصر هم روند مثبتی پیدا کرد؛ گفت: یکی از مهمترین اعتراضات طرف مصری، مسئله نام خیابان خالد اسلامبولی بود که البته بیشتر جنبه نمادین داشت و در نهایت در تیرماه ۱۴۰۴ این نام تغییر یافت. از سوی دیگر، در این مدت شاهد گسترش مشورت‌ها و تماس‌ها بین مقامات دو کشور، به‌ویژه در سطح وزارت خارجه، بوده‌ایم. عملکرد وزارت خارجه ایران نیز گویای جدیت برای بهبود روابط بوده است.
دو کشور اشتیاق کنترل شده‌ای برای ارتقا روابط دارند
استاد دانشگاه درباره دلایل تمایل دو کشور برای بهبود روابط به پنج دلیل مشخص اشاره کرد و گفت: مصری‌ها چند هدف کلی و جزئی را از گسترش روابط با ایران البته به‌صورت محتاطانه و کنترل‌شده، دنبال می‌کنند.
۱. سیاست موازنه‌گرایی هوشمند میان بازیگران مختلف منطقه‌ای و جهانی: مصر در حالی که روابط حسنه با آمریکا، اتحادیه اروپا و اسرائیل دارد، روابط خود با چین و روسیه را نیز ارتقا داده است. همچنین روابط با عربستان، امارات، کویت و بحرین نزدیک است و همزمان روابط با ترکیه، قطر و ایران هم در حال بهبود و ارتقا است.
۲. احیای جایگاه سیاسی در منطقه: ضعف اقتصادی و تحولات مهم منطقه‌ای و جهانی موجب شده مصر نتواند مانند گذشته در پرونده‌های مختلف منطقه‌ای نقش‌آفرینی کند. از این‌رو، تلاش دارد با ایفای نقش میانجی و موازنه‌گر جایگاه سابق خود را بازیابد.
۳. کاهش فشارهای امنیتی و اقتصادی: پرونده‌هایی مانند لیبی، سودان، غزه و تحولات دریای سرخ فشار زیادی بر مصر وارد کرده است و مصر می‌خواهد این فشار را کاهش دهد.
۴. یافتن بازارهای جدید برای صادرات و جذب گردشگران: به‌منظور تقویت اقتصاد داخلی.
۵. تضعیف پایگاه‌های احتمالی اخوان‌المسلمین: بهبود روابط با ترکیه موجب کاهش حمایت این کشور از اخوان شده است و مصر می‌کوشد هرگونه پایگاه احتمالی اخوانی‌ها در دیگر کشورها را نیز تضعیف کند. در این چارچوب، بهبود روابط با ایران نیز می‌تواند به بی‌اعتبار شدن یا محدود شدن حمایت‌های احتمالی از اخوان کمک کند.
نبوی درباره اهداف ایران در ارتقای روابط با مصر هم گفت: تهران نیز اهداف خاصی را دنبال می‌کند؛ از جمله بهبود روابط با جهان عرب و بازیگران مهمی همچون مصر که جایگاهی تاریخی، هویتی و سیاسی دارد. این بهبود روابط می‌تواند بخشی از فشارهای خارجی را چه از نظر سیاسی و چه امنیتی کاهش دهد. مصر، هرچند جایگاه سابق خود را ندارد، اما همچنان وزنه‌ای مهم در منطقه است و روابط با آن می‌تواند قدرت بازیگری ایران را افزایش دهد. از نظر اقتصادی نیز ایران به مصر به‌عنوان بازاری جدید نگاه می‌کند؛ بازاری که می‌تواند بخشی از فشارهای ناشی از تحریم‌ها را کاهش دهد یا حتی مسیری برای دور زدن تحریم‌ها فراهم آورد. با این حال، طرفین کوشیده‌اند تندروها را مدیریت کنند. ایران اشتیاق زیادی برای بهبود روابط داشته و مصر این روند را با گام‌های کنترل‌شده و اطمینان‌بخش پیش برده است.
ضعف اقتصادی و تحولات مهم منطقه‌ای و جهانی موجب شده مصر نتواند مانند گذشته در پرونده‌های مختلف منطقه‌ای نقش‌آفرینی کند. از این‌رو، تلاش دارد با ایفای نقش میانجی و موازنه‌گر جایگاه سابق خود را بازیابد.
تنها رژیمی که از افزایش بحران سود می‌برد، اسرائیل است
کارشناس مسائل مصر درباره تاثیر بهبود و تحکیم روابط بر امنیت منطقه هم گفت: طبیعی است که ارتقای روابط ایران با دنیای عرب و کشورهای منطقه، نتایج مثبت به همراه داشته باشد. این امر می‌تواند تصویر صلح‌جویانه‌ای از ایران مخابره کند؛ تصویری از یک بازیگر متعهد و مسئول در قبال امنیت همسایگان و منطقه.
نبوی درباره تلاش‌های اخیر وزارت خارجه مصر برای بهبود روابط ایران با آژانس و همچنین آمریکا گفت: مصر کوشیده است در نقش میانجی ظاهر شود با این حال، تردیدهایی درباره میزان موفقیت این کشور در این زمینه وجود دارد. جایگاه منطقه‌ای سابق مصر تضعیف شده و عمق بی‌اعتمادی میان ایران، آژانس و آمریکا بسیار زیاد است. از این رو بعید است مصر بتواند به‌تنهایی طرفین را به هم نزدیک کند. هرچند، مصر در این زمینه جدیت دارد و از شدت گرفتن بحران در منطقه نگران است.
وی با اشاره به اینکه تصاعد بحران، کل منطقه را تحت تأثیر قرار می‌دهد، گفت: تقریباً همه کشورها خواهان مدیریت و کنترل بحران، به‌ویژه میان ایران و آمریکا هستند. تنها رژیمی که از افزایش بحران سود می‌برد، اسرائیل است. از سوی دیگر، مصری‌ها در کنار اینکه نگران امنیت منطقه هستند، نیم‌نگاهی هم به تحولات دریای سرخ دارند. اقدامات حوثی‌ها موجب کاهش چشمگیر درآمد مصر از کانال سوئز شده که برای اقتصاد شکننده این کشور خطرناک است. به همین دلیل مصر امیدوار است با ارتقای روابط با ایران و ایفای نقش میانجی، فشارها در دریای سرخ کاهش یابد و مانع خسارت بیشتر به اقتصاد خود شود.
گسترش روابط دو کشور منوط به واقع‌بینی طرفین است
تحلیلگر مسائل منطقه درباره امکان و راهکار ارتقای روابط دو کشور گفت: بخشی از این ارتقا به عملکرد طرفین بستگی دارد، یعنی اینکه جدیت در گسترش روابط وجود داشته باشد که به نظر می‌رسد حداقل از طرف ایران این جدیت بیشتر مشاهده می‌شود. نکته دوم این است که بخش زیادی از سردی یا گرمی روابط متاثر از تحولات منطقه‌ای و جهانی است، رویدادهایی مثل تحولات غزه، مسائل سوریه، سودان، لیبی و اتفاقات و تحولات اقتصادی و بحث کریدورها همگی بر روابط دو کشور تاثیر گذاشته و باز هم تاثیر خواهد گذاشت.
نبوی گفت: در نهایت، گسترش روابط دو کشور منوط به واقع‌بینی طرفین است. ایران باید بداند که مصر هرگز حساسیت‌ها و نگرانی‌های کشورهای عربی منطقه را نادیده نخواهد گرفت و روابط استراتژیک خود با ایالات متحده، اتحادیه اروپا و رژیم اسرائیل را کنار نخواهد گذاشت. در مقابل، مصر نیز باید به حساسیت‌های ایران در حوزه امنیت خود و تحولات منطقه‌ای و جهانی توجه داشته باشد.