احمد فرهادی: صنعت خودروسازی، آیینه تمام نمای پویایی و وضعیت سه مؤلفه کلیدی: صنعت، اقتصاد و ژئوپلیتیک جهانی است؛ کمتر می توان صنعتی را یافت که همچون خودروسازی، این سه ضلع را با چنین پیوستگی و پیچیدگی به طور هم زمان به یکدیگر متصل سازد. رشد و شکوفایی این صنعت، وابسته به پیوند تنگاتنگ با تجارت بین الملل و استقرار زنجیره های تأمین جهانی است؛ زنجیره هایی که همواره باتکیه بر مطالعات عمیق و عقلانیت عملیاتی، در جستجوی تحقق بهینه ترین شرایط اقتصادی تولید بوده اند.

بااین حال، مسیر معمول صنعت خودروسازی در سال های اخیر، به ویژه با جهش چشمگیر چین در حوزه خودروهای برقی و هوشمند، دستخوش تحولی بنیادین شده است. چین با حرکت صبورانه و هدفمند خود نه تنها قواعد رقابت را دگرگون ساخته، بلکه نظم حاکم را برهم زده و توازن قدرت در این صنعت را به صورت چشمگیری به سود خود تغییر داده است. امروز شرکت هایی نظیر BYD، Nio و Geely فاصله خود را با بزرگان غربی و ژاپنی به شدت کاهش داده اند و در شاخص هایی چون اتوماسیون تولید، هزینه تمام شده و هوشمندسازی، حتی از رقبای جهانی پیشی گرفته اند.

در دهه های اخیر، خودروسازان غربی به ویژه ایالات متحده و اروپا از مزیت صادرات خودروهای سنتی به چین بهره مند بودند و از این بازار عظیم، سودهای قابل توجهی به دست می آوردند؛ اما اکنون شرکت های غربی ناچار به یاری خواهی از زنجیره تأمین چین برای کمک به تولید خود، و همچنین مهار ظرفیت مازاد تولید چین شده اند. چنین وضعیتی دگرگونی اساسی در توازن قدرت و موقعیت سنتی آنها را نمایان می کند. تسلط چین بر نوآوری در حوزه خودروهای برقی و مدیریت زنجیره های تأمین، وزنه رقابت را به نفع تولیدکنندگان چینی سنگین کرده است.

صنعت خودروی آلمان که زمانی مظهر قدرت مهندسی و کیفیت برتر جهانی بود، با بحرانی جدی مواجه است: ناتوانی در تطابق با روند برقی سازی و دیجیتالی شدن، هزینه بالای تولید و وابستگی به فناوری های سنتی، زمینه کاهش چشمگیر رقابت پذیری آن را فراهم آورده است. در ایالات متحده نیز، باوجود نوآوری هایی نظیر تسلا، عبور به تولید انبوه خودروهای نوین با موانع ظرفیت و سرعت همراه بوده است. ژاپن که سال ها به بهبود مستمر و نوآوری شهره بوده، ناچار است جایگاه و رویکردهای خود را با سرعت بیشتری بازتعریف کند؛ چراکه بازار جهانی به رهبری چین با شتاب زیادی به سمت راه حل های نوین حرکت می کند.

هم زمان با تحولات صنعتی، تشدید تنش های ژئوپلیتیکی نظیر جنگ های تعرفه ای، محدودیت های صادراتی و تلاش برای انتقال صنایع حیاتی به کشورهای دوست (Friendshoring) یا داخل مرزها (Reshoring)، ساختار رقابت و توازن قدرت را پیچیده تر از پیش ساخته اند. سیاست گذاران غربی در پاسخ به خیزش چین، نقش دولت های خود در صنعت خودرو را بازتعریف نمودند؛ روش اروپایی ها گاه با پرداخت یارانه ها یا تسهیل و یا تشدید مقررات زیست محیطی همراه بوده که خود بر پیچیدگی و ناکامی عرضه و تقاضای بازار اروپایی افزوده است.

در سال های اخیر، زیان های بی سابقه ای گریبان خودروسازان غربی در بازار چین را گرفته است؛ بازاری که روزگاری افقی بیکران از سودآوری برای برندهای آمریکایی و اروپایی می گشود. برای نمونه، شرکت جنرال موتورز که زمانی یکه تاز چین بود، در سال ۲۰۲۴ با زیان عملیاتی سالانه ای نزدیک به ۴۶۳ میلیون دلار و بیش از ۵ میلیارد دلار خسارت ناشی از کاهش ارزش دارایی ها و بازسازی ساختاری مواجه شده است. همچنین، افت پایدار و کاهش قابل توجه حجم فروش، فرصت هایی به ارزش میلیاردها دلار را از جنرال موتورز و فورد گرفته است.

خودروسازان آلمانی نیز شدیداً در بازار چین آسیب دیدند. فولکس واگن که زمانی رهبر مطلق بازار چین بود، از فروش ۴.۲۳ میلیون دستگاه در سال ۲۰۱۹ به ۲.۹۳ میلیون دستگاه در سال ۲۰۲۴ سقوط کرده است. کاهش ۳۱ درصدی، سالانه حدود ۵۲ میلیارد دلار از درآمد شرکت کاسته است. مجموع زیان سه خودروساز بزرگ آلمانی در بازار چین به بیش از ۶۱ میلیارد دلار و با احتساب خسارات شرکت های آمریکایی، این رقم به بیش از ۷۱ میلیارد دلار رسیده است. سهم بازار خودروسازان غربی در چین از ۶۴ درصد در سال ۲۰۲۰ به ۳۷ درصد در ۲۰۲۴ سقوط کرد؛ با توجه به حجم بازار چین، برندهای غربی سالانه حدود ۸.۵ میلیون خودرو از فروش خود را از دست داده اند و این کاهش معادل ۳۴۰ میلیارد دلار زیان "تخمینی" سالانه برای غربی ها عنوان می شود. این آمارها صرفاً ارقام مالی نیست، بلکه نشانه ازدست رفتن فرصت ها و تضعیف رشد اقتصادی و نقش ژئوپلیتیک غربی ها در بزرگ ترین و پویاترین بازار خودروی جهان است. روزگاری که بازار چین در سیطره برندهای غربی بود گذشته و امروز همان برندها با پرسش هایی بنیادین درباره جایگاه و آینده خود در چین روبرو هستند. ازدست رفتن این موضع به سادگی جبران پذیر نیست و این تحولات برای خودروسازان آمریکایی و آلمانی صرفاً یک وقفه نیست، بلکه پایان عصری از سلطه جهانی به شمار می رود. انباشت زیان های سه برند آلمانی و برای شرکت های نامدار آمریکایی در مجموع رقمی نزدیک به ۳۴۰ میلیارد دلار تخمین زده می شود، این رقم غیرقابل باور، تأثیر تحولات عمق این صنعت را منعکس می کند.

در مجموع، بردار رشد آینده صنعت خودروسازی چه توسعه و چه انقباض وابسته به برهم کنش پیچیده سه متغیر کلان است:

• دینامیک های صنعتی: نوآوری های فناورانه، رقابت و مدیریت زنجیره تأمین.

• شرایط اقتصاد کلان: از جمله رشد اقتصادی، نرخ تورم، سیاست های پولی و مالی و قدرت خرید بازارِ هدف.

• عوامل ژئوپلیتیکی: شامل تعرفه های تجاری، اتحادهای منطق های و میزان ثبات سیاسی جهانی.

این سه مؤلفه، فضایی پارامتریک ایجاد می کنند که مسیر راهبردی و دامنه نوسانات صنعت خودروسازی در محدوده آن تعریف و محدود می شود. در واقع، جهت گیری آینده این صنعت را می توان به برداری پویا در یک مثلث تشبیه کرد که هر حرکت آن دائماً با سه ضلع صنعت، اقتصاد و ژئوپلیتیک محدود می شود.

اگرچه آینده را نمی توان با قاطعیت پیش بینی کرد، اما یک نکته روشن است: ساختار جهانی صنعت خودرو، در تلاقی روزافزون "صنعت، اقتصاد و ژئوپلیتیک" بازتعریف می شود و هرگز شبیه گذشته نخواهد بود؛ پیامدهای این تحول، اقتصاد و سیاست همه کشورها را متأثر خواهد کرد و به همان اندازه، نقش آفرینی متقابل اقتصادها و صنایع ملی در شکل دهی آینده این صنعت پابرجا خواهند ماند.