به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، موسی اسوار یکی از مترجمان به‌نام درحوزه ادبیات عرب و عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی بود که در برگردان اشعار و داستان‌های کلاسیک و معاصر عربی به فارسی فعالیت‌هایی ارزنده داشت. از جمله مهم‌ترین آثار او در این حوزه می‌توان به ترجمه مجموعه اشعاری از شاعرانی چون نزارقبانی، محمود درویش و جبران خلیل‌جبران اشاره کرد. کتاب‌های «تا هروقت که برگردیم»، «عیسی پسر انسان»، «اشعار عربی سعدی»، «ستاره‌ها در دست»، «ادبیات و تاریخ‌نگاری» و «تا سبز شوم از عشق» از جمله آثاری هستند که از این مترجم و ادیب برجسته به جا مانده‌اند.
مسعود جعفری جزی، استاد زبان و ادبیات فارسی و از اعضای فرهنگستان زبان و ادب فارسی در گفت‌وگو با ایبنا ضمن ابراز تألم و اندوه از درگذشت موسی اسوار عنوان کرد: تعبیر مترجم دو زبانه به شایستگی درباره اسوار صدق می‌کند. وی با فرهنگ عربی و فارسی به یک اندازه آشنایی و انس داشت. در عراق زندگی و دوره متوسطه را طی کرده بود و با اینکه پس از دریافت دیپلم با ورود به ایران در رشته‌ای غیرمرتبط درس خوانده بود از دهه ۵۰ وارد حوزه ویراستاری شد و مدتی نیز مسئول شورای ویرایش در تهیه برنامه‌های صداوسیما از جمله «فارسی را پاس بداریم» بود.
وی همچنین درباره گستره فعالیت‌های موسی اسوار در حوزه ترجمه ادبیات عرب، توضیح داد: اسوار هم در حوزه ادبیات مدرن و هم ادبیات کلاسیک مترجمی متبحر و فعال بود و از جمله آثارش می‌توان به «تا سبز شوم از عشق»، «ستاره‌ها در دست»، «شکوه متنبی» در حوزه شعر و رمان‌های «درخت‌ها و قتل مرزوق»، «پنج صدا»، «درخت نخل و همسایه‌ها» و «سایه‌هایی بر پنجره» اشاره کرد.
یکی از ویژگی‌های اسوار، دغدغه ترجمه آثار و گونه‌هایی مغفول‌مانده در ادبیات عرب بود. او فقط آثار نویسندگان و شاعران مشهور جهان عرب را ترجمه نمی‌کرد و به ترجمه آثاری هم که کمتر شناخته شده بودند توجه داشت. در همین راستا بود که سراغ ترجمه ادبیات داستانی عراق رفت. اسوار خود در گفت‌وگویی با ایبنا در این باره گفته است: «بعضی از انواع ادبی در بعضی اقلیم‌ها مغفول مانده‌اند. خوشبختانه شعر امروز عربی خوب به فارسی ترجمه شده است و در دانشگاه‌ها و مراکز علمی ما ده‌ها و شاید صدها رساله دانشگاهی در سطح کارشناسی ارشد و دکتری وجود دارد و از این رو، امروز اغلب شاعران مطرح عربی برای ما فارسی‌زبانان آشنا هستند. عرب‌ها نیز تا حدودی شعر ما را می‌شناسند. با این حال متاسفانه این وسط داستان و رمان عراق مغفول مانده است. این سرزمین در این حوزه بسیار درخشان است اما ما تا به امروز فقط به شعرش توجه کرده‌ایم. مثلاً شاکر السیاب، نازک الملائکه و عبدالوهاب البیاتی نام‌های بسیار مطرحی هستند که بیشتر مخاطبان ادبیات شنیده‌اند؛ اما ما نامی از رمان‌نویسان عراق نمی‌دانیم و این در حالی است که عراق رمان‌نویسان بسیار مطرحی دارد.»
اسوار همچنین در مصاحبه‌ای دیگر با ایبنا با انتقاد از ذهنیت منفی ایرانیان نسبت آثار ادبی جهان عرب و اشاره به ریشه‌های شکل‌گیری چنین نگاهی و تأثیر آن در مواجهه با ادبیات عرب، گفته بود: «متأسفانه ذهنیت تاریخی ما و مسئله حمله اعراب به ایران در ناخودآگاه ما شکل گرفته و باعث شده است تا نگاه ستیزه‌جویانه‌ای نسبت به چنین آثاری داشته باشیم. درحالی‌که اگر خودمان را در روند ترجمه، از چنین قیدوبندهایی آزاد کنیم، علاوه بر اینکه برتعداد ترجمه آثاری از این دست افزوده می‌شود، می‌توانیم از ظرفیت گسترده و درعین‌حال، ناشناخته این حوزه بیشتر بهره بگیریم. مسئله این است که به‌رغم اشتراکات فرهنگی که با کشورهای همجوار داریم، ولی از یکدیگر بی‌خبر و باهم بیگانه‌ایم و به جای آن با بیگانگان، یگانه‌ایم.»
چنین دیدگاه‌هایی نشان از دغدغه اسوار در برقراری پیوندی همه‌جانبه میان فرهنگ ایران و فرهنگ جهان عرب داشت. جعفری جزی با اشاره به این دغدغه موسی اسوار و آن‌چه او، به‌جز ترجمه، در این حوزه انجام داد، گفت: اسوار دغدغه پیوند فرهنگ ایران با کشورهای عربی را داشت و تا قبل از شیوع بیماری کرونا هر سال در نمایشگاه‌های کتاب لبنان و قطر شرکت می‌کرد و پل ارتباط فرهنگی و ادبی و نماینده غیر رسمی ایران و کشورهای عربی بود و و نیز در نمایشگاه کتاب امسال در تهران با پیشنهاد وی یک روز از نمایشگاه به نام ایران و ادبیات عرب نام‌گذاری شد.
جعفری جزی همچنین به موضع موسی اسوار نسبت به مسأله فلسطین اشاره کرد و در این باره گفت: وی همچنین دغدغه کاهش آلام و آزادی فلسطین را داشت.
در بحث از ترجمه ادبیات عرب به فارسی و پیوند فرهنگ ایران و جهان عرب، چه بسا این پرسش پیش بیاید که چقدر از ادبیات ایران به زبان عربی ترجمه شده است؟ اسوار در مصاحبه‌ای دیگر با ایبنا، ضمن اشاره به ترجمه آثاری از ادبیات کلاسیک فارسی و نیز رمان‌های «بوف کور» صادق هدایت و «همسایه‌ها» از احمد محمود به زبان عربی، درباره آن‌چه در جهان عرب در حوزه ترجمه ادبیات معاصر فارسی به زبان عربی صورت گرفته است گفته بود: «اخیراً در مصر مرکز ملی ترجمه راه‌اندازی شده که آثار کلاسیک و معاصر ادبیات فارسی را نیز در حوزه داستان و نقد ادبی و شعر ترجمه می‌کنند که از آن میان کتاب «از صبا تا نیما» و ترجمه بهارستان جامی است. اخیراً نیز یکی از استادان فعال مصری گزیده‌ای از ادبیات داستانی از جمله آثار صادق چوبک، هدایت و جلال آل احمد را ترجمه کرده و یک گلچین ادبی از شعر معاصر ایران را نیز فراهم کرده که هنوز کافی نیست.»
تعدادی از گفت‌وگوهای زنده‌یاد موسی اسوار با ایبنا را می‌توانید با رجوع به لینک‌های زیر بخوانید:
https://www.ibna.ir/news/333540
https://www.ibna.ir/news/533790
https://www.ibna.ir/news/293080
https://www.ibna.ir/news/108557
∎