به گزارش خبرنگار گروه علمی ایرنا، ارژنگ جوادی امروز دوشنبه ۳ شهریورماه در نشست «دستاوردهای یک‌ساله و برنامه‌های پیش‌روی ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی» با بیان اینکه، هم اکنون کار انتقال دانش فنی تولید کشاورزی در عرصه‌های بایر را آغاز کرده‌ایم، تصریح کرد: پایلوت این فناوری که در چین با موفقیت اجرا شده است، در دانشگاه تهران به نتایج مثبت رسیده و اکنون در حال بررسی برای ایجاد یک ایستگاه آزمایشی در قم هستیم که زمینه را برای امنیت غذایی پایدار فراهم می‌کند.
فعالیت ۶۴۰ شرکت دانش بنیان در حوزه کشاورزی
سرپرست دبیری ستاد اقتصاد دانش بنیان غذا و کشاورزی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری در ادامه با بیان اینکه، در حال حاضر ۶۴۰ شرکت دانش‌بنیان در حوزه غذا و کشاورزی مشغول به فعالیت هستند، خاطرنشان کرد: از مجموع ۱۰ هزار شرکت دانش‌بنیان سهم حوزه غذا و کشاورزی تنها ۶ و نیم درصد است با این حال با وجود ریزش‌هایی که در تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان به طور کلی تجربه کردیم بخش کشاورزی به طور خاص ۱۰ درصد افزایش داشت و ما در ستاد بیشتر حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان «نوپا» را در دستور کار داریم.
جوادی ادامه داد: فارغ از ارتقای کمی شرکت‌های دانش‌بنیان بر کیفیت این شرکت‌ها هم تمرکز کرده و آنها را به سمت چالش‌ها و گلوگاه‌ها هدایت کردیم. ضمن اینکه به همرسانی نیازهای فناورانه هلدینگ‌های بزرگ کشور به محصولات فناورانه شرکت‌های دانش‌بنیان از دیگر اقدامات ستاد در یکسال گذشته بوده است که این مهم ضمن تجهیز فناورانه هلدینگ‌ها، به پایداری و بازارسازی برای دانش‌بنیان‌ها انجامیده است.
این مقام مسئول همچنین به حجم بالای واردات فناورانه در حوزه کشاورزی گریز زد و گفت: تلاش کرده ایم تا سهم واردات را در حوزه‌هایی همچون نهاده‌های دامی، تجهیزات و ماشین آلات، دارو، واکسن و محصولات فناورانه کاهش دهیم و موفق شدیم در شاخص حضور فناورانه ۲۰ درصد مستقل شویم.
وی با بیان اینکه در سال گذشته در مجموع ۶۱۰ طرح بررسی کردیم، خاطرنشان کرد: از این عدد ۲۴۲ درخواست در سامانه خدمت، ۲۲۹ درخواست در حوزه اعتبار مالیاتی و ۱۳۹ درخواست در بخش تبصره ۱۸ ثبت شد.
جوادی ادامه داد: سبد حمایتی ما تقریبا متوازن بود به طوریکه ۲۳ درصد به تبصره ۱۸، ۳۷ درصد اعتبار مالیاتی با این توضیح که کشاورزی معاف از مالیات است و این عدد تنها به غذا اختصاص دارد و ۴۰ درصد هم در مجموع تسهیلات ارائه شد که از این تعداد ۳۰ درصد سهم معاونت علمی و ۱۰ درصد هم استفاده از سایر ظرفیت‌ها بود.
به گفته وی، در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال ۱۴۰۲، میزان حمایت‌ها از طرح‌ها ۱۳ برابر افزایش یافته در بخش اعتبار مالیاتی رشد چهار برابری و در حوزه تسهیلات تبصره ۱۸ نیز دو برابر افزایش مصوبه داشته‌ایم.
سرپرست دبیری ستاد اقتصاد دانش بنیان غذا و کشاورزی معاونت علمی، درباره دسته‌بندی طرح‌های مورد حمایت کشاورزی نیز اظهارکرد: در سال ۱۴۰۴، در تولید و تکثیر نهاده‌ها دو طرح، در تولید نهاده‌ها پنج طرح، در فرآوری و بسته‌بندی سه طرح و در فناوری‌های نوین و کنترل کیفیت چهار طرح مورد حمایت قرار گرفته‌اند. این طرح‌ها هم‌اکنون به نتیجه عملی رسیده‌اند.
وی با اشاره به موضوع مشارکت در سیاست‌گذاری با سایر نهادها نیز بیان کرد: ما در تدوین و تعریف اسناد بالادستی حوزه غذا و کشاورزی حضور پیدا می‌کنیم تا ضمن معرفی توانمندی شرکت‌های دانش‌بنیان بتوانیم بستر لازم برای دیده شدن آنها را در این اسناد فراهم کنیم.
جوادی با اشاره به برگزاری رویدادهای تخصصی در حوزه زیست‌بوم دانش‌بنیان کشاورزی و غذا گفت: ۵۰ شرکت برتر این حوزه را در یک رویداد ملی گردهم آوردیم و با حضور مسئولان ارشد کشور، توانمندی فناورانه آنها را به نمایش گذاشتیم و در این رویداد، شرکت‌ها مشکلات خود را بی‌واسطه با مسئولان در میان گذاشتند.
حضور در نمایشگاه ایران‌ساخت جهت معرفی محصولات و ایجاد بازار برای شرکت‌های دانش‌بنیان فعال از دیگر اقداماتی بود که جوادی به آن اشاره کرد.
این مقام مسئول با بیان اینکه زنجیره تولید غذا را در چهار بخش هسته‌های اولیه، نهاده‌ها (کود، آب، سم، ماشین‌آلات و…)، تولید و پساتولید (فرآوری، بسته‌بندی، حمل و نقل و مصرف) تقسیم کرده‌ایم، تصریح کرد: در هسته‌های اولیه، شش رقم بذر هیبرید فناورانه جدید توسط شرکت‌های دانش‌بنیان کشور معرفی شده است که فرآیند چندساله و پرهزینه تولید این ارقام با استفاده از فناوری کوتاه‌تر و اقتصادی‌تر شده است.
وی افزود: هرچند این ارقام هنوز در حال طی مراحل ثبت هستند، اما شامل گونه‌هایی از سبزی‌ها، صیفی‌ها و غلات‌اند که پس از ثبت نهایی وارد سبد غذایی کشور خواهند شد. این اقدام، رفع یکی از گلوگاه‌های راهبردی کشور در حوزه بذر را هدف گرفته است.
نهال، خلأ حوزه باغبانی کشور است
این مقام مسئول، خلأ حوزه باغبانی را مربوط به حوزه نهال دانست و با بیان اینکه، این حوزه به‌دلیل نقش کلیدی در زنجیره تولید محصولات باغی، نیازمند توجه ویژه و راهکارهای فناورانه است و بخش قابل توجهی از برنامه‌های حمایتی ستاد به آن اختصاص یافته، نبود شناسنامه و برچسب معتبر برای نهال‌های تولیدی که اصالت، کیفیت و عاری‌بودن آنها از بیماری و ویروس را تضمین کند، از دیگر خلأهای این حوزه دانست.
جوادی با بیان اینکه پیش‌تر، طول مدت نگهداری نهال در نهالستان‌ها بسیار کوتاه بود و همین موضوع منجر به از بین رفتن بخش زیادی از تولید می‌شد؛ خاطرنشان کرد: راه‌اندازی مرکز سورتنیگ را برای مرتفع کردن این مساله در دستور کار قرار دادیم و با همکاری یکی از شرکت‌های معتبر و با حمایت ستاد، مرکز مکانیزه سورتینگ و بسته‌بندی نهال در البرز طراحی و راه‌اندازی شد که اکنون فعالیت خود را آغاز کرده است.
وی ادامه داد: این مرکز با ایجاد امکان نگهداری مکانیزه، بسته‌بندی و درجه‌بندی نهال‌ها، ضایعات را به میزان ۱۰ درصد کاهش، بهره‌وری تولید را افزایش و زمینه صادرات را فراهم کرده است. سال گذشته از این مرکز به کشورهای ارمنستان، عراق و قزاقستان نیز صادرات انجام شد.
سرپرست ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی معاونت علمی تصریح کرد: این مرکز ظرفیت نگهداری ۳۰۰ هزار اصله نهال را دارد و علاوه بر کاهش تلفات، باعث بهبود مدیریت منابع و تقویت امنیت غذایی شده است.
به گفته وی، در بخش نهاده‌ها، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های کشور خوراک دام است که بخش عمده‌ای از واردات را شامل می‌شود؛ به‌ویژه کنجاله سویا و ذرت که رقم ارزی بالایی دارند. در این حوزه، دو راهبرد اصلی دنبال شد: نخست، تنوع‌بخشی به جیره خوراک دام از طریق ورود محصولات بومی قابل تولید در داخل کشور و دوم، بهره‌گیری از مکمل‌ها و تبدیل ضایعات و پسماندهای قابل مصرف به خوراک دام بود.
جوادی همچنین به مشکل کمبود کود شیمیایی در کشور اشاره کرد و گفت: یکی از دلایل این کمبود، تمایل بالای برخی پتروشیمی‌ها به صادرات محصولات به‌دلیل ارزش اقتصادی بالاتر نسبت به عرضه داخلی است. در نشست‌های اخیر، این موضوع بارها تذکر داده شده و راهکارهای تقویت زنجیره تأمین کود در دستور کار قرار گرفته است.
وی با اشاره به وضعیت بازار کود شیمیایی گفت: اخبار منتشرشده حاکی از آن است که برخی شرکت‌های پتروشیمی با قیمت‌گذاری سنگین، فشار مضاعفی بر بخش کشاورزی وارد می‌کنند. از این رو، تمرکز ستاد در این حوزه بر توسعه کودهای زیستی یا بایو بوده است. شرکت‌های فناور داخلی ورود مؤثری به این عرصه داشته‌اند و توانمندی بسیار خوبی از نظر فناوری دارند. این محصولات آثار زیست‌محیطی و خطرات بهداشتی بسیار کمتری نسبت به کودهای شیمیایی دارند و حتی در بسیاری موارد بی‌خطر محسوب می‌شوند. با توجه به آسیب‌های ناشی از مصرف سموم و کودهای شیمیایی، دو طرح تولید کود زیستی تا سال ۱۴۰۴ عرضه خواهد شد که می‌تواند تحولی مهم در بخش نهاده‌ها ایجاد کند.
جوادی در بخش دیگری از صحبت‌های خود بر ظرفیت‌های ناشناخته اما پر ارزش حوزه کشاورزی و غذا متمرکز شد و گفت: زنجیره تولید و ارزش‌آفرینی آرتمیا از جمله این ظرفیت‌ها است؛ این محصول دریایی عمدتاً صادراتی است و قیمت بسیار بالایی دارد. کشور تاکنون عمدتاً واردکننده آرتمیا بوده، در حالی که امکان تولید آن در دریاچه ارومیه همچنان وجود دارد. علاوه بر این، سواحل جنوبی کشور نیز پتانسیل بالایی برای تولید این محصول دارند.
استفاده از ضایعات و پسماند برای تولید خوراک دام
دبیر ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی گفت: در بخش تولید، بخشی از تمرکز ما بر ظرفیت‌های مغفول کشور بوده است. نمونه آن طرح استفاده از ضایعات و پسماند برای تولید خوراک دام است که وابستگی بالایی به واردات دارد. این طرح در آذربایجان شرقی و غربی اجرا شده و اکنون ۹۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و پس از تکمیل به زنجیره تأمین خوراک دام کشور افزوده خواهد شد.
جوادی افزود: در همین حوزه، دستگاه «میکرونایزر» برای تبدیل غلات و ضایعات به خوراک دام در مشهد تکمیل و به بازار عرضه شده است. این دستگاه با خرد کردن و فرآوری غلات، قابلیت هضم و راندمان تغذیه دام و طیور را بهبود می‌بخشد.
بومی‌سازی تراکتور مخصوص شالیزار در شمال کشور
جوادی همچنین، از راه‌اندازی خط تولید تراکتور دوچرخ مخصوص شالیزار در آمل خبر داد و گفت: این اقدام می‌تواند در استان‌های شمالی، به ویژه مازندران و گیلان، هزینه‌های سنگین آماده‌سازی زمین برنج را کاهش داده و وابستگی به نیروی کار پرهزینه را کم کند.
انعقاد تفاهم‌نامه با دانشگاه شهید بهشتی برای ارتقای کیفیت محصولات
سرپرست دبیری ستاد اقتصاد دانش بنیان غذا و کشاورزی معاونت علمی در ادامه تصریح کرد: به منظور مقابله با تقلب غذایی، در نیمه دوم سال ۱۴۰۳ فراخوانی سراسری منتشر شد تا شرکت‌ها بتوانند در حوزه کیت‌های تشخیصی، بسته‌بندی هوشمند، و رصد و پایش فساد یا تقلبات غذایی همکاری کنند. در این راستا، تفاهم‌نامه‌ای با دانشگاه شهید بهشتی برای پروژه‌های سلامت مواد غذایی امضا شده است. این دانشگاه پیش‌تر در حوزه تشخیص کیفیت چای نتایج موفقی کسب کرده و اکنون در حال تجهیز خط شناسایی برای زعفران است.
جوادی با تأکید بر اهمیت توسعه محصولات زیستی گفت: سم‌های زیستی، کودهای زیستی و سایر محصولات زیستی به دلیل محوریت سلامت، خطرات بسیار کمی برای جامعه و محیط‌زیست دارند. با همکاری ستاد و شرکت‌های دانش‌بنیان، ورود به حوزه‌هایی که پیش‌تر صرفا در اختیار حاکمیت بوده‌است همچون تولید بذر و کود محقق شده است. آثار این رویکرد نوین طی دو تا سه سال آینده در کشور نمایان خواهد شد.
وی افزود: برای بهره‌گیری حداکثری از توان علمی کشور، ستاد مشترک توسعه کشاورزی پایدار با همکاری وزارت جهاد کشاورزی، دانشگاه‌ها و معاونت علمی تشکیل شده است تا ظرفیت‌های فناورانه دانشگاهی و شرکتی در خدمت بخش کشاورزی قرار گیرد.
تنوع‌بخشی به منابع پروتئینی در سبد غذایی
جوادی با بیان اینکه سبد غذایی مردم نمی‌تواند صرفاً بر گوشت قرمز و مرغ استوار باشد، تاکید کرد: در حال حاضر، ۶۰ تا ۷۰ درصد انرژی دریافتی روزانه از کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها تأمین می‌شود و وابستگی پروتئینی کشور عمدتاً به گوشت و مرغ است. از این رو، طرح‌هایی برای جایگزینی و تکمیل این منابع، خصوصاً با توسعه محصولات شیلاتی و دریایی، در دست اجراست.
وی ادامه داد: مصرف سرانه پروتئین دریایی در ایران بسیار پایین است، در حالی‌که محصولاتی مانند صدف و جلبک می‌توانند با تولید انبوه و تکثیر، جایگزین مناسبی باشند.
تدوین طرح «شرایط اضطرار» برای امنیت غذایی
این مقام مسئول همچنین از تدوین طرح شرایط اضطرار با هدف تولید جیره‌های غذایی آماده در حوادثی مانند زلزله، سیل یا عملیات امداد کوهستان خبر داد و گفت: این محصول سبک و فشرده می‌تواند ۱۷ تا ۱۸ ساعت انرژی مورد نیاز بدن را بدون نیاز به غذای دیگر تأمین کند. نمونه‌های مشابه آن در سال‌های گذشته به‌عنوان جیره سربازان استفاده می‌شد، اما اکنون با اصلاح ترکیبات و افزودن مکمل‌های خاص، به‌عنوان محصول دانش‌بنیان برای موقعیت‌های اضطراری تولید خواهد شد.
استفاده از زمین‌های لم یزرع موضوع دیگری بود که جوادی بر آن تاکید کرد و گفت: نگاه عمومی به کشاورزی همچنان معطوف به کشت در اراضی روستایی و زراعت باز است، در حالی که کشور ظرفیت‌های بزرگی در سواحل، بیابان‌ها و شوره‌زارها دارد. فناوری‌های نوینی برای تبدیل ماسه به خاک کشاورزی و تبدیل بیابان به زمین تولید وجود دارد که با به‌کارگیری آنها، می‌توان گام بزرگی در جهت پایداری امنیت غذایی کشور برداشت.
وی افزود: ما کار انتقال دانش فنی تولید کشاورزی در عرصه‌های لم‌یزرع را آغاز کرده‌ایم. این فناوری در چین با موفقیت اجرا شده و پایلوت آن در دانشگاه تهران به نتایج مثبت رسیده است. اکنون در حال بررسی برای ایجاد یک ایستگاه آزمایشی در قم هستیم.
به گفته جوادی چالش اصلی، جلب مشارکت شرکت‌ها برای سرمایه‌گذاری در این حوزه است. اگر بازده اقتصادی روشن شود، این حوزه می‌تواند به‌شدت جذاب و درآمدزا باشد. از آنجا که شرایط اقلیمی و خاکی کشور از جمله بیابان‌ها و زمین‌های ماسه‌ای با نمونه‌های خارجی متفاوت است، باید فرآیند بومی‌سازی و سازگاری فناوری متناسب با ایران انجام شود.
سرپرست ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی در پایان بر برنامه‌های پیش‌رو ستاد متمرکز شد و گفت: در برنامه ۱۴۰۴، فصل ویژه‌ای به «کشاورزی آینده» اختصاص داده‌ایم تا در دو محور محیط‌های جدید و محصولات جدید، طرح‌های راهبردی را عملیاتی کنیم. عدم اجرای این رویکرد، می‌تواند امنیت غذایی کشور را به مخاطره بیندازد چراکه عرصه‌های موجود دیگر جوابگوی نیازها نیست و باید با بهره‌گیری از فناوری، ظرفیت‌های بالقوه را بالفعل کرد.