اولین سیاست راهبردی مهم توسعه در شنزن، ناظر بر توسعه حمل ونقل بوده است. احداث فرودگاه بین المللی شنزن، فرودگاه هنگ کنگ و بندر هوایی شنزن در کنار احداث خطوط ریلی سریع السیر، امکان جابه جایی سریع کالا و مسافر را فراهم کرده است. همچنین شنزن از لحاظ خدمات بندری، منطقه پیشرفته ای محسوب می شود و بارگیری و تخلیه سریع و نیز بسته بندی و انبارداری روان، این نقطه را به یکی از مجهزترین بنادر چین و حتی جهان تبدیل کرده است.
در عین حال عامل اصلی رشد شنزن، اعمال سیاست های «منطقه آزاد» در این سرزمین است؛ موضوعی که به تسهیل سرمایه گذاری خارجی در این منطقه انجامیده است. اما تجربه توسعه در بندر چابهار واقع در سواحل مکران در جنوب ایران نشان می دهد، تبدیل یک شهر یا بندر به منطقه آزاد اقتصادی به تنهایی برای توسعه ناکافی است. مادامی که روابط اقتصادی با سایر کشورها برقرار نباشد، منطقه آزاد به تنهایی رونق و توسعه به دنبال نخواهد داشت. از همین رو راهبرد سوم توسعه در شنزن، زمینه سازی برای ورود شرکت های خارجی و چندملیتی و نیز برندهای معتبر به این منطقه ساحلی بوده است.
چهارمین اهرم راهبردی موثر بر توسعه شنزن، نوآوری هایی است که در حوزه عملیات بندری به کار گرفته است؛ نوآوری هایی مثل ایجاد «سیستم یکپارچه ثبت و طبقه بندی بین المللی کشتی ها» که توانست به یک الگوی منطقه ای در این زمینه تبدیل شود. در نهایت راهبرد پنجم پیشرفت شنزن، استقلال اقتصادی آن در عین حضور زیر سایه پرچم چین است. شنزن در گذشته، برای تجارت جهانی به هنگ کنگ و دیگر مناطق چین وابسته بود، اما با اجرای پروژه های زیرساختی، اکنون این شهر به صورت مستقل میزبان تجارت و سرمایه گذاری بین المللی است.
الگوی شنزن برای تحول در مناطق ساحلی بکر ایران به ویژه منطقه مکران که پتانسیل توسعه پذیری بسیاری دارد، ناظر بر توسعه زیرساخت های پیشرفته حمل ونقلی و خدمات بندری در گام اول و جلب نظر شرکت های خارجی برای سرمایه گذاری در گام مکمل است.
منطقه آزاد شنزن، نخستین منطقه ویژه اقتصادی چین، در ۲۶ اوت ۱۹۸۰ تاسیس شد. این منطقه از همان آغاز، به عنوان الگویی پیشرو برای اصلاحات اقتصادی و پلی برای پیوند با بازارهای جهانی عمل کرد. تا سال ۲۰۱۰ این منطقه ویژه اقتصادی تنها چهار منطقه شهری از ۹ منطقه شهری شنزن را دربرمی گرفت: لوهو، فوتیان، نانشان و یانتین، با وسعتی معادل ۴۹۳ کیلومترمربع. اما در همان سال، مرزهای آن گسترش یافت و تمام شهر را شامل شد؛ رخدادی که وسعت جغرافیایی این منطقه را به شکلی چشم گیر افزایش داد.
جشن چهلمین سالگرد تاسیس منطقه ویژه اقتصادی شنزن در ۱۴ اکتبر ۲۰۲۰ با شکوه برگزار شد. بندر شنزن که به عنوان یکی از موتورهای اقتصاد جهانی شناخته می شود، شامل شش بخش بندری است: یانتین و داپنگ در شرق واقع شده و نانشان، خلیج داچان، جزیره داچان، جزیره شیاوچان و بائوآن در غرب قرار دارند.
پیش از آنکه شنزن در سال ۱۹۸۰ به منطقه ویژه اقتصادی تبدیل شود، تنها حدود ۳۱۰ هزار نفر جمعیت و کمتر از ۳۰ هزار نفر نیروی کار داشت. اما با آغاز اصلاحات و گشایش اقتصادی، این شهر با رشد چشم گیری در جمعیت روبه رو شد؛ به طوری که تا پایان سال ۲۰۰۰، جمعیت آن به ۴.۳۳ میلیون نفر و نیروی کارش به ۳.۰۹ میلیون نفر رسید.
در سال ۲۰۰۷، جمعیت رسمی شنزن به ۸.۶ میلیون نفر افزایش یافت، اما تنها حدود ۲ میلیون نفر از آنها ساکنان دائمی بودند. به دلیل حضور میلیون ها کارگر مهاجر ثبت نشده، برآورد دقیق جمعیت دشوار است و برخی تخمین ها، جمعیت واقعی شهر را بین ۱۲ تا ۱۴ میلیون نفر می دانند. امروزه، کمتر از ۳۰ درصد از جمعیت شنزن را ساکنان دائمی تشکیل می دهند که اغلب شامل مسوولان دولتی، کارآفرینان، تکنسین ها و کارگران ماهر می شوند؛ ۷۰ درصد باقی مانده را نیز مهاجران موقت یا کارگران روستایی تشکیل می دهند که فاقد ثبت نام رسمی و حق شهروندی هستند؛ جمعیتی که بخش عمده آن را زنان در سن کار تشکیل می دهد. اما داستان تحول شنزن درس هایی دارد که اگر به آنها رجوع کنیم، می توانیم به الگوی منطقی توسعه مناطق ساحلی جنوب کشور نظیر مکران دست پیدا کنیم.
شنزن، که روزگاری روستایی آرام بر کرانه های آبی جنوب چین بود و ماهیگیرانش روز را با صدای امواج و بوی دریا آغاز می کردند، امروز به شهری تپنده و پرجنب وجوش بدل شده است؛ یکی از مهم ترین قطب های جهانی در عرصه تولید، لجستیک و تجارت. این شهر، نخستین منطقه ویژه اقتصادی چین، نه تنها عنوان «بزرگ ترین شهر صادرکننده چین» را از آن خود کرده است، بلکه به مثابه دروازه ای مهم، چین را به بازارهای بین المللی پیوند می دهد.
موقعیت جغرافیایی استثنایی شنژن، با دسترسی مستقیم به بزرگ ترین مراکز تولید الکترونیک، تجهیزات پزشکی و صنایع پیشرفته، و نزدیکی به سه فرودگاه اصلی باربری کشور شنژن، هنگ کنگ و گوانگژو در کنار بندر عظیمش که سومین بندر کانتینری بزرگ جهان است، بستری ایده آل برای رونق تجارت فراهم آورده است. همین جایگاه، امکان ایجاد و توسعه انبارهای گمرکی در مناطق آزاد تجاری چون یانتیان و چیانهای را فراهم کرده است؛ انبارهایی که به شرکت ها این فرصت را می دهند تا پرداخت مالیات بر ارزش افزوده و عوارض گمرکی را به تعویق اندازند و بدین گونه، انعطاف بیشتری در عملیات و جریان نقدینگی خود داشته باشند.
مزیت های لجستیک
زیرساخت حمل ونقل جاده ای سریع به هنگ کنگ، تراکم بالای شرکت های لجستیک و ارائه خدمات ارزش افزوده نظیر کیت بندی، بسته بندی، مونتاژ سبک و پشتیبانی از تجارت الکترونیک، شنژن را به نقطه ای راهبردی در زنجیره تامین جهانی به ویژه برای شرکت های فعال در بازار آسیا تبدیل کرده است.
بر اساس اطلاعات وب سایت دولت چین، شنزن که از سوی شورای دولتی چین لقب «شهر بین المللی» را گرفته است، توانسته به مدت ۲۳ سال متوالی در جایگاه نخست صادرات در میان تمام شهرهای بزرگ و متوسط چین قرار گیرد. این موفقیت، جایگاه تثبیت شده آن را در تجارت جهانی نشان می دهد.
منطقه آزاد تجاری این شهر میزبان مجموعه ای گسترده از شرکت های جهانی است؛ از برندهای حاضر در فهرست معتبر فورچون گلوبال ۵۰۰ گرفته تا ۱۹۶ شعبه از شرکت های بین المللی که در زمینه هایی مانند خدمات علمی و فناوری، املاک، لجستیک، خدمات اطلاعاتی، واردات خودرو، صنایع فرهنگی و خلاق، و تجارت الکترونیک فعالیت می کنند. موفقیت چشم گیر شنزن تا حد زیادی مدیون موقعیت جغرافیایی استثنایی آن است. این شهر با دسترسی همزمان به مسیرهای هوایی، دریایی و زمینی، شرایطی ایده آل برای تجارت جهانی فراهم کرده است.
فرودگاه بین المللی شنزن، فرودگاه هنگ کنگ و بندر هوایی شنزن، در کنار شبکه های ریلی پرسرعت، امکان جابه جایی سریع کالا و مسافر را فراهم می کنند. همچنین، پیوندهای قوی حمل ونقلی با هنگ کنگ و شهرهای حوضه رودخانه مروارید، جایگاه استراتژیک شنزن را به عنوان یکی از قطب های اصلی تجارت بین المللی تقویت کرده است. علاوه بر این، خدمات گسترده ای چون بارگیری و تخلیه سریع، ترخیص روان گمرکی، ترانشیپمنت (انتقال کالا از یک وسیله حمل ونقل به وسیله دیگر) و نیز بسته بندی و انبارداری، کارآیی عملیاتی این بندر را دوچندان کرده است.
استقلال اقتصادی و جذب سرمایه
شنزن در گذشته، برای تجارت جهانی به هنگ کنگ و دیگر مناطق چین وابسته بود، اما با اجرای پروژه های زیرساختی و توسعه ای، اکنون این شهر به صورت مستقل میزبان تجارت و سرمایه گذاری بین المللی است. یک نقطه عطف مهم در این مسیر، زمانی بود که دولت چین قوانین را برای تسهیل راه اندازی کسب وکار در منطقه آزاد تجاری شنزن اصلاح کرد. بر اساس گزارش وزارت کشور چین، در سال ۲۰۲۴ شرکت های خارجی بیش از ۴۰ میلیارد دلار آمریکا در «منطقه همکاری صنعت خدمات مدرن شنزن–هنگ کنگ» که به اختصار «چیانهای» خوانده می شود، سرمایه گذاری کرده اند.
در سال های اخیر گام های بزرگی برای جذب سرمایه گذاران خارجی برداشته شده است و توسعه زیرساخت ها به شکلی بوده که بتواند پاسخگوی موج ورود شرکت های بین المللی به منطقه آزاد شنزن و حتی سایر نقاط چین باشد. همزمان، چین با معرفی قوانین نوین و مدل های تازه اقتصادی تحت عنوان «میدان آزمایشی» رویکرد خود را از وابستگی صرف به هنگ کنگ و سرزمین اصلی، به یک اقتصاد باز و نوآور تغییر داده است.
اصلاحات نهادی عمیق، همکاری های گسترده در حوزه بندری، شکل گیری خوشه های صنعتی و ساخت شهرهای تازه، چهره منطقه آزاد شنزن را دگرگون کرده است و آن را به یکی از موتورهای پرقدرت اقتصاد چین بدل ساخته است؛ رشدی که ارزش اقتصادی اش به صدها میلیارد یوآن رسیده و همچنان با شتاب ادامه دارد.امروز شنزن، به عنوان سریع ترین و پرسودترین ناحیه اقتصادی چین شناخته می شود و همچون آهن ربایی قدرتمند، شرکت های بین المللی را به سرمایه گذاری و راه اندازی کسب وکار در خاک خود جذب می کند. تنها در سه ماه نخست سال ۲۰۲۴، تولید ناخالص داخلی آن به ۱۸۶ میلیارد یوآن (معادل ۴.۲۵میلیارد دلار آمریکا) رسید؛ رقمی که حدود هشت درصد بیشتر از مدت مشابه سال قبل است. در ۱۱ ماه نخست همان سال، حجم کل تجارت خارجی به حدود ۶۴۰ میلیارد یوآن افزایش یافت و جهشی ۴۶.۷ درصدی را ثبت کرد؛ درحالی که تجارت الکترونیک مرزی با رشد خیره کننده ۱۶۵ درصدی، به رقم ۱۱۰ میلیارد یوآن رسید.
این روند تنها به یک سال محدود نمی شود؛ در سه سال گذشته و همزمان با گسترش محدوده جغرافیایی، رشد سالانه تولید ناخالص داخلی این منطقه همواره بیش از ۱۰ درصد بوده و تعداد شرکت های فعال از ۵۵ هزار به ۹۰ هزار رسیده است که این ارقام نشانه ای روشن از پویایی و ظرفیت بی پایان این بازار است.
پیشرو در نوآوری نهادی
بر اساس گزارش «موسسه پژوهش مناطق آزاد تجاری» دانشگاه سان یات سن، شنزن برای سومین سال متوالی، جایگاه نخست نوآوری نهادی را میان ۵۷ منطقه آزاد تجاری چین به دست آورده است. تنها در سال گذشته، ۱۴ اقدام نوآورانه از جمله «سیستم یکپارچه ثبت و طبقه بندی بین المللی کشتی ها» در این منطقه اجرا و سپس در سطح ملی گسترش یافت تا شمار کل اقدامات اصلاحی و اجرایی به ۱۰۲مورد برسد.
محیط اقتصادی پرنشاط و فضای نوآورانه شنزن بستری مناسب برای رشد شرکت های برجسته فراهم کرده است. چیانهای همچنین در حوزه هوش مصنوعی چندین «اولین ملی» را ثبت کرده است؛ از جمله همکاری با هوآوی برای تاسیس نخستین مرکز نوآوری صنعت هوشمند جهانی در کشور و راه اندازی اولین مرکز خدمات نوآوری مدل ها و الگوریتم های بزرگ در چین. در ژانویه ۲۰۲۴، نخستین سند سالانه این منطقه با محوریت حمایت از توسعه باکیفیت و کاربردهای پیشرفته هوش مصنوعی منتشر شد. تاکنون، چیانهای توانسته ۲۴۹ شرکت فعال در حوزه هوش مصنوعی را که واجد شرایط مقیاس تعیین شده دولتی هستند، جذب کند که ۷۷ مورد از آنها درآمدی بالای ۱۰۰ میلیون یوآن دارند.
چن، یکی از کارآفرینان این منطقه، می گوید: «این آمار نشان می دهد که منطقه شنزن، به عنوان یک منطقه ویژه در دل منطقه ویژه، مزیت های چشم گیری در حوزه هوش مصنوعی نسبت به سایر مناطق دارد. این یعنی فرصت های همکاری بیشتری پیش روی ماست و رقابت سالم ما را به پیشرفت مداوم ترغیب می کند. ما واقعا خوش شانسیم که مسیر کارآفرینی خود را در چنین محیط پربار و رو به رشدی آغاز کرده ایم.»
اما با وجود تمام موفقیت های شنزن، بندر این شهر با چالش هایی جدی روبه رو است؛ از جمله ازدحام ناشی از افزایش روزافزون حجم بار و مسائل زیست محیطی که از فعالیت های دریایی نشات می گیرد. برای مقابله با این مشکلات، مدیریت بندر سرمایه گذاری در توسعه زیرساخت ها، ارتقای سیستم های مدیریت ترافیک و استفاده از سوخت های پاک را در دستور کار خود قرار داده است. چشم انداز آینده این بندر بسیار روشن و امیدوارکننده است؛ با ادامه سرمایه گذاری در فناوری های «بندر هوشمند»، گسترش ارتباطات در قالب ابتکار «کمربند و جاده» و اتخاذ رویکردهای نوآورانه، شنزن جایگاه خود را به عنوان یکی از پویاترین و پیشروترین مراکز حمل ونقل دریایی جهان حفظ خواهد کرد.