پروژه «اسرائیل بزرگ» مفهومی‌ محوری در گفتمان صهیونیستی است که ریشه در آرمان‌های «تئودور هرتزل» در اواخر قرن نوزدهم دارد و با طرح‌هایی مانند «ینون»، اظهارات سیاستمداران اسرائیلی مانند «بنیامین نتانیاهو» و «بتسالئل اسموتریچ» و انتشار نقشه‌های اشغالگرایانه تکامل یافته است.

این پروژه که سرزمینی از رود نیل تا فرات و حتی فراتر از آن را در بر می‌گیرد نه ‌تنها یک آرمان دینی-تاریخی بلکه بخشی از استراتژی کلان اسرائیل برای تسلط منطقه‌ای است.

مفهوم اسرائیل بزرگ از اواخر قرن نوزدهم توسط تئودور هرتزل بنیان‌گذار جنبش صهیونیسم مطرح شد و به تشکیل یک دولت یهودی از نهر مصر تا رود فرات اشاره دارد. این ایده که ریشه در ادعاهای دینی مبتنی بر متون توراتی مانند «سفر پیدایش» (۱۵:۱۸-۲۱) دارد، در طول بیش از یک قرن به‌عنوان یک آرمان دینی-سیاسی و استراتژی ژئوپلیتیکی در گفتمان اسرائیلی تکامل یافته است.

پروژه اسرائیل بزرگ که سرزمینی از رود نیل تا فرات و حتی فراتر از آن را در بر می‌گیرد، نه ‌تنها یک آرمان دینی-تاریخی بلکه بخشی از استراتژی کلان اسرائیل برای تسلط منطقه‌ای است

۱. پیشینه تاریخی

۱.۱. ریشه‌های صهیونیستی

ایده اسرائیل بزرگ در کنفرانس صهیونیستی بازل (۱۸۹۷) تثبیت شد؛ جایی که هرتزل بر خودمختاری یهودیان تأکید کرد. او در مذاکرات با صدراعظم آلمان اظهار داشت که میزان زمین مورد نیاز به تعداد مهاجران یهودی بستگی دارد که نشان‌دهنده رویکردی پویا و حداکثری به مطالبات ارضی بود.

هرتزل در مذاکرات خود با رهبران اروپایی از جمله «لرد بالفور» بر ایجاد یک میهن یهودی تأکید داشت که نه‌تنها به‌عنوان پناهگاهی برای یهودیان بلکه به‌عنوان پایگاهی برای نفوذ ژئوپلیتیکی در خاورمیانه عمل کند.

اگرچه فلسطین گزینه اصلی نبود (طرح اوگاندا به‌عنوان جایگزین مطرح شده بود)، اعلامیه بالفور در سال ۱۹۱۷ و فروپاشی امپراتوری عثمانی پس از جنگ جهانی اول زمینه را برای تأسیس اسرائیل در سال ۱۹۴۸ فراهم کرد. این تأسیس با تراژدی «نکبت» همراه بود که طی آن بیش از ۷۵۰ هزار فلسطینی به زور آواره شدند و به کشورهای همسایه مانند اردن، لبنان و سوریه پناه بردند.

۱.۲. تکامل ایده در قرن بیستم

در دهه‌های بعد، ایده اسرائیل بزرگ با طرح‌هایی مانند ینون (۱۹۸۲) تکامل یافت. این طرح که در مجله صهیونیستی «کیوونیم» منتشر شد، تجزیه کشورهای عربی مانند لبنان، سوریه، عراق و مصر را بر اساس خطوط قومی ‌و مذهبی پیشنهاد می‌کرد.

ینون استدلال کرد که لبنان باید به پنج استان تجزیه و سوریه به دولت‌های شیعه علوی، سنی و دروزی تقسیم شود. این استراتژی که با ایده «تفرقه بینداز و حکومت کن» مطابقت دارد، با هدف تضعیف قدرت نظامی‌ کشورهای همسایه و ایجاد ثبات بلندمدت برای اسرائیل طراحی شده بود.

انتشار نقشه‌های رویای صهیون در شبکه‌های اجتماعی پس از بمباران یمن در سپتامبر ۲۰۲۴ که با نمادگرایی ماسونی همراه بود، واکنش‌های شدیدی در منطقه ایجاد کرد

«دیوید بن‌گوریون» از بنیان‌گذاران اسرائیل در دهه ۱۹۳۰ اظهار داشت که تأسیس دولت حتی در بخش کوچکی از سرزمین، گامی ‌برای شکستن مرزهای تحمیلی است. این دیدگاه با به قدرت رسیدن حزب لیکود در سال ۱۹۷۷ به سیاست رسمی ‌تبدیل شد. شهرک‌سازی در کرانه باختری و استفاده از نام‌های توراتی مانند «یهودا و سامره» نشان‌دهنده تلاش برای نهادینه کردن این آرمان باطل بود. گروه‌های صهیونیستی مانند «ایرگون» (سازمان نظامی ‌ملی در اسرائیل) نیز خواستار الحاق فلسطین تاریخی و اردن به یک دولت یهودی بودند که این ایده را به یک برنامه عملیاتی تبدیل کرد.

۱.۳. تحولات معاصر

در قرن بیست و یکم، اظهارات سیاستمداران اسرائیلی مانند نتانیاهو، اسموتریچ و «آوی لیپکین» نشان‌دهنده تداوم این آرمان است. نتانیاهو در سخنرانی خود در مجمع عمومی ‌سازمان ملل (سپتامبر ۲۰۲۳) نقشه‌ای از «اسرائیل بزرگ» نمایش داد که شامل اراضی وسیعی از کشورهای همسایه بود.

این نقشه که در رسانه‌های بین‌المللی بازتاب گسترده‌ای یافت، خشم کشورهای عربی را برانگیخت. اسموتریچ در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۲۳ خواستار الحاق اردن و بخش‌هایی از کشورهای عربی شد و اظهار داشت که «ملت فلسطین وجود ندارد».

آوی لیپکین استراتژیست صهیونیستی در ژانویه ۲۰۲۴ حتی از الحاق مکه، مدینه و کوه سینا سخن گفت که نشان‌دهنده جاه‌طلبی‌های افراطی‌تر است.

انتشار نقشه‌های «رویای صهیون» در شبکه‌های اجتماعی پس از بمباران یمن در سپتامبر ۲۰۲۴ که با نمادگرایی ماسونی (مار و چشم همه‌بین) همراه بود، واکنش‌های شدیدی در منطقه ایجاد کرد. این نقشه‌ها نه‌تنها به‌عنوان ابزار تبلیغاتی بلکه به‌عنوان نشانه‌ای از تبدیل آرمان «اسرائیل بزرگ» به یک برنامه اجرایی تلقی شدند.

۲. جزئیات و مختصات پروژه

۲.۱. مختصات جغرافیایی

نقشه‌های اسرائیل بزرگ که در اظهارات سیاستمداران رسانه‌های منطقه ای منتشر شده‌اند، شامل مناطق زیر است:

فلسطین تاریخی: کل سرزمین‌های اشغالی (۲۷۰۲۷ کیلومتر مربع) شامل کرانه باختری، غزه و بیت‌المقدس.

لبنان: کل کشور (۱۰۴۵۲ کیلومتر مربع) با تأکید بر ایجاد «منطقه امن» تا شمال رود لیتانی برای کنترل منابع آبی و استراتژیک.

اردن: کل کشور (۸۹۲۱۳ کیلومتر مربع) که به‌عنوان بخشی از «سرزمین موعود» تلقی می‌شود.

سوریه: بیش از ۷۰درصد از خاک آن (۱۸۵۱۸۰ کیلومتر مربع) شامل بلندی‌های جولان اشغالی، کوه هرمون و یرموک برای تأمین منابع آب.

عراق: نیمی‌ از خاک (۴۳۸۳۱۷ کیلومتر مربع) با دسترسی به خلیج فارس برای تسلط تجاری.

عربستان سعودی: حدود یک‌سوم (۲۱۴۹۶۹۰ کیلومتر مربع) شامل مناطق شمال ‌غرب تا مدینه منوره.

مصر: یک‌ چهارم (حدود یک میلیون کیلومتر مربع) از سینا تا قاهره برای کنترل مسیرهای تجاری.

کویت: برای دسترسی به منابع نفتی.

ترکیه: بخش‌هایی از جنوب شامل استان‌های ‌هاتای، آدانا و مرسین برای نفوذ در مدیترانه شرقی.

قانون قومیت ۲۰۱۸ در کنست که اسرائیل را به‌عنوان «دولت-ملت یهودی» تعریف و راه‌حل «دوکشوری» را رد کرد، این پروژه را تقویت ساخت

نقشه رویای صهیون این مناطق را با نمادگرایی ماسونی به تصویر کشیده و شهرهای جدیدی مانند قاهره و مدینه را در بر گرفته است. این نقشه در مقایسه با نقشه‌های پیشین، مناطق وسیع‌تری از مصر، عربستان سعودی و ترکیه را شامل می‌شود که نشان‌دهنده تشدید جاه‌طلبی‌های توسعه‌طلبانه است.

۲.۲. پشتوانه دینی و سیاسی

این پروژه بر ادعای توراتی «وعده الهی به ابراهیم» استوار است که در «سفر پیدایش» به سرزمینی از نیل تا فرات اشاره دارد.

گروه‌های صهیونیستی مانند «تورات و زمین» و «ایرگون» این ادعا را مبنای مشروعیت توسعه‌طلبی قرار داده‌اند. قانون قومیت ۲۰۱۸ در کنست که اسرائیل را به‌عنوان «دولت-ملت یهودی» تعریف و راه‌حل «دوکشوری» را رد کرد، این پروژه را تقویت ساخت. ماده ۷ این قانون، شهرک‌سازی یهودی را به‌عنوان «ارزش ملی» اولویت‌بندی کرده و دولت را موظف به تشویق آن می‌کند.

اظهارات نتانیاهو در مجمع عمومی‌ سازمان ملل (سپتامبر ۲۰۲۳) و نمایش نقشه اسرائیل بزرگ نشان‌دهنده تبدیل این آرمان به برنامه‌ای اجرایی است. اسموتریچ در مارس ۲۰۲۳ و لیپکین در ژانویه ۲۰۲۴ بر الحاق مناطق وسیعی از کشورهای همسایه تأکید کردند. این اظهارات با اقدامات عملی مانند شهرک‌سازی در کرانه باختری و غزه و حملات نظامی‌به لبنان و سوریه هم‌راستا است.

۳. اهداف پروژه

اهداف پروژه اسرائیل بزرگ چندوجهی است و شامل ابعاد دینی، سیاسی، اقتصادی و استراتژیک است که در ادامه بررسی می‌شوند:

۳.۱. گسترش قلمرو

هدف اصلی این پروژه، ایجاد یک دولت یهودی گسترده از رود نیل تا فرات است که مناطق استراتژیک مانند بلندی‌های جولان، کوه شیخ و جنوب لبنان تا عراق و ترکیه را در بر می‌گیرد.

این گسترش نه‌تنها به معنای افزایش قلمرو سرزمینی بلکه به معنای تسلط بر منابع طبیعی و نقاط استراتژیک منطقه است. برای مثال، اشغال بلندی‌های جولان در سال ۱۹۶۷ به اسرائیل امکان دسترسی به منابع آبی یرموک و کنترل ارتفاعات استراتژیک برای نظارت بر سوریه و لبنان را داد. همچنین ایجاد «منطقه امن» در جنوب لبنان تا رود لیتانی در اکتبر ۲۰۲۴، با هدف کنترل منابع آبی و جلوگیری از حملات حزب‌الله، بخشی از این استراتژی است. این هدف با شهرک‌سازی گسترده در کرانه باختری و برنامه‌های پیشنهادی برای غزه پس از عملیات اخیر تقویت شده است.

پروژه صهیونیست‌ها محوری تحت عنوان اتحاد اقلیت‌ها دارد. این استراتژی شامل حمایت از خودمختاری کردها در شمال عراق و سوریه و تقویت روابط با دروزهای سوریه است

۳.۲. تضعیف کشورهای همسایه

این پروژه از طریق تجزیه قومی-مذهبی کشورهای عربی، همان‌طور که در طرح ینون (۱۹۸۲) پیشنهاد شده، به دنبال تضعیف قدرت نظامی‌ و سیاسی همسایگان است. برای مثال، حمایت اسرائیل از گروه‌های مخالف در سوریه پس از سرنگونی رژیم بشار اسد در دسامبر ۲۰۲۴، با هدف ایجاد دولت‌های کوچک‌تر و ضعیف‌تر در این کشور انجام شد.

این استراتژی در لبنان نیز از طریق تشدید تنش‌های فرقه‌ای بین شیعیان، سنی‌ها و مسیحیان دنبال می‌شود. در عراق، حمایت از گروه‌های کُرد در شمال این کشور بخشی از تلاش برای ایجاد بی‌ثباتی در دولت مرکزی بغداد است. این رویکرد نه‌تنها قدرت نظامی ‌کشورهای همسایه را کاهش می‌دهد، بلکه توانایی آن‌ها برای هماهنگی در برابر اسرائیل را نیز محدود می‌کند.

۳.۳. مهاجرت اجباری فلسطینی‌ها

یکی از اهداف کلیدی پروژه، انتقال اجباری فلسطینی‌ها به کشورهای همسایه مانند اردن و مصر است تا کرانه باختری، غزه و بیت‌المقدس به‌طور کامل یهودی‌سازی شوند. اظهارات اسموتریچ و نیز «ایتامار بن‌گویر»وزیر امنیت ملی رژیم در سال ۲۰۲۳ مبنی بر «تشویق» فلسطینی‌ها به ترک غزه، این هدف را تأیید می‌کند. برای مثال، در کنفرانس شهرک‌سازی غزه در اکتبر ۲۰۲۴، «دانیلا وایس» سازمان‌دهنده «گروه ناچالا» اعلام کرد که ۷۰۰ خانواده شهرک‌نشین آماده انتقال به غزه پس از حذف فلسطینی‌ها هستند.

این سیاست با قانون قومیت ۲۰۱۸ که حقوق کامل را تنها برای یهودیان به رسمیت می‌شناسد و ممنوعیت فعالیت آژانس امداد و کار سازمان ملل (UNRWA) در اکتبر ۲۰۲۴ تقویت شده است. طرح اشغال غزه توسط نتانیاهو نیز تایید دیگری بر این مسئله است.

۳.۴. تسلط اقتصادی و تجاری

اسرائیل با هدف تبدیل شدن به مرکز تجاری اتصال اروپا و آسیا به دنبال تسلط بر مسیرهای تجاری و منابع انرژی منطقه است. پروژه کانال بن‌گورین که از دهه ۱۹۶۰ مطرح شده، نمونه‌ای از این هدف است. این کانال که قرار است از مدیترانه (نزدیک اشکلون) تا بندر ایلات در دریای سرخ امتداد یابد، می‌تواند وابستگی حمل‌ونقل بین‌المللی به کانال سوئز را کاهش دهد.

این پروژه که در سال‌های اخیر با حمایت راست‌گرایان افراطی احیا شده، به‌ویژه پس از عملیات غزه به‌عنوان فرصتی برای پاکسازی مناطق مرکزی غزه و ایجاد زیرساخت‌های تجاری مطرح شده است. همچنین، کنترل مناطق نفت‌خیز کویت و دسترسی به خلیج فارس بخشی از این استراتژی اقتصادی است.

۳.۵. اتحاد اقلیت‌ها

اسرائیل به دنبال همکاری با گروه‌های قومی‌ مانند کردها و دروزی‌ها برای ایجاد «کریدور داوود» تا شرق فرات است. این استراتژی شامل حمایت از خودمختاری کردها در شمال عراق و سوریه و تقویت روابط با دروزهای سوریه است. برای مثال، حمایت اسرائیل از نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) در مناطق کردنشین، بخشی از تلاش برای ایجاد یک کمربند امنیتی در شرق فرات است.

این همکاری‌ها نه‌تنها به تضعیف دولت‌های مرکزی مانند بغداد و دمشق کمک می‌کند، بلکه به اسرائیل امکان می‌دهد نفوذ خود را در مناطق استراتژیک گسترش دهد.

۳.۶. مشروعیت‌بخشی دینی

استفاده از متون توراتی به‌ویژه «وعده الهی به ابراهیم»، برای توجیه توسعه‌طلبی و جلب حمایت داخلی و بین‌المللی، بخش مهمی‌ از این پروژه است.

گروه‌های مذهبی صهیونیستی این گفتمان را تقویت می‌کنند و با اشاره به آیات کتاب مقدس، ادعای مالکیت بر سرزمین‌های منطقه را مطرح می‌کنند. این گفتمان در اظهارات سیاستمدارانی مانند اسموتریچ و لیپکین که از الحاق مکه و مدینه سخن گفته‌اند، به اوج خود رسیده است. این رویکرد نه‌تنها برای جلب حمایت داخلی در میان یهودیان مذهبی بلکه برای تأثیرگذاری بر گروه‌های مسیحی صهیونیست در آمریکا و اروپا به کار گرفته می‌شود.

ادامه دارد...

منابع

"Digital Collections: Dream of Zionism. Map of "Greater Israel

Mepei: Greater Israel: an Ongoing Expansion Plan for the Middle East and North Africa

?'Middle east eye: What is 'Greater Israel

Times of israel: Greater Israel—From the Euphrates to the Nile

Arab news: Arab, Islamic foreign ministers condemn Netanyahu’s ‘Greater Israel’ remark

TRT: Netanyahu vows to pursue 'historic and spiritual mission' for 'Greater Israel' plan

عربی بوست: خریطة “إسرائیل الکبری” من مصر للسعودیة و ترکیا.. قصة “حلم صهیون” الذی عاد للواجهة بعد الحرب علی غزة

الجزیره: "إسرائیل الکبری".. مشروع توراتی یهدد أراضی ۸ دول عربیة

الجزیره: خطة نتنیاهو لتنفیذ مشروع "إسرائیل الکبری"