سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - مرجانه حسین‌زاده: کتابخانه‌های مساجد، به عنوان یکی از ارکان مهم و دیرینه در تاریخ فرهنگ اسلامی، همواره نقشی مهم در گسترش علم و دانش، ترویج فرهنگ کتابخوانی و تعمیق باورهای دینی ایفا کرده‌اند. این کتابخانه‌ها، نه تنها در ایران بلکه در سراسر جهان اسلام، به عنوان مراکزی برای گردآوری، نگهداری و اشاعه آثار مکتوب، به پویایی و بالندگی جوامع اسلامی کمک کرده‌اند.
به مناسبت فرا رسیدن روز جهانی مسجد، فرصتی دست داد تا به سراغ کتابخانه یکی از مساجد برویم چراکه مساجد، همواره کانون نشر معارف دینی و بستری برای فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی بوده‌اند و کتابخانه‌های مساجد، نقشی بسزا در ارتقای سطح آگاهی و ترویج فرهنگ کتابخوانی داشته‌اند.
همچنین کتابخانه‌های مساجد با فراهم آوردن محیطی مناسب و آرام برای مطالعه و دسترسی آسان به منابع اطلاعاتی، نقش مهمی در ترویج فرهنگ کتابخوانی و افزایش سطح آگاهی جامعه ایفا کرده‌اند. این کتابخانه‌ها، به ویژه برای جوانان و نوجوانان، فرصتی مناسب برای آشنایی با کتاب و مطالعه فراهم می‌کنند.
کتابخانه‌های مساجد، با ارائه کتب و منابع مرتبط با علوم دینی، اخلاق و معارف اسلامی، به تقویت باورهای دینی و اخلاقی جامعه کمک می‌کنند. وجود کتابخانه در مسجد، می‌تواند به پویایی و رونق فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی مسجد کمک کند. کتابخانه‌ها همواره با برگزاری مسابقات کتابخوانی، نشست‌های نقد و بررسی کتاب، کارگاه‌های آموزشی و سایر فعالیت‌های فرهنگی، مخاطبان بیشتری را به مسجد جذب کرده‌اند.
پیوند بین نماز، دانش و اجتماعات مردمی
کتابخانه مسجد زینبیه (س) در بین کتابخانه‌های مساجد مشهد، زبانزد ِاهالی محله مطهری شمالی است و نمونه‌ای موفق از کتابخانه‌های فعال در مساجد است این کتابخانه به عنوان سنگری فرهنگی که از سال ۱۳۷۷ آغاز به کار کرده، احیاگر فرهنگ مطالعه در بین اهالی محله بوده است. وقتی به سراغ علی‌اکبر روحی گل‌خطمی، مدیرعامل موسسه روح دانایی و عضو هیات امنا مسجد زینبیه (س) رفتیم تا از او درباره فعالیت‌های این مساجد سوال بپرسیم، او گفت: مسجد زینبیه (س) یکی از کتابخانه‌های وابسته به آستان قدس رضوی است. این مسجد و مجتمع فرهنگی قدمتی بیش از ۴۰ سال دارد و از مساجد قدیمی بازار مشهد محسوب می‌شود که در دهه ۱۳۷۰ شمسی بازسازی شد. کتابخانه مسجد زینبیه (س) هم فعالیت رسمی خود را از سال ۱۳۷۷ آغاز کرد. مالکیت آن تحت نظارت آستان قدس رضوی است.
وی افزود: این مسجد با هدف تقویت پیوند بین نماز، دانش و اجتماعات مردمی ساخته شده است و کتابخانه آن به عنوان یک نهاد عمومیِ غیرخصوصی، خدمات فرهنگی و آموزشی را به عموم مردم ارائه می‌دهد.
معرفی فعالیت‌های کتابخانه مسجد زینبیه (س)
عضو انجمن کتابخانه های عمومی شهرستان مشهد بیان کرد: کتابخانه مسجد دارای بیش از ۲۳ هزار عنوان کتاب، با مشارکت آستان قدس رضوی است. تاکنون از طریق این مسجد و مجتمع فرهنگی زینبیه (س) مشهد مقدس و کانون شهید روحی بیش از ۵۰۰ هزار کتاب برای ترویج فرهنگ پژوهش و کتابخوانی در میان علاقه‌مندان توزیع شده است.
علی اکبر روحی گل‌خطمی درباره محور اصلی فعالیت این مسجد گفت: این کتابخانه محل استقرار کانون فرهنگی و هنری شهید روحی است که در حوزه کتاب، کتابخوانی و ترویج فرهنگ مطالعه اقدامات شایانی انجام داده و موفق شده فعالیت‌های چشم‌گیری در این عرصه داشته باشد. از جمله برگزاری ۱۰۰ دوره مسابقه کتابخوانی در سطح ملی، همایش و فراخوان‌های تخصصی کتاب در سطح استان و چاپ چند جلد کتاب.
کتابخانه‌ای با ۹ هزار عضو
وی افزود: این کتابخانه با توجه به درخواست اهالی منطقه مطهری مشهد و اعضای هیئت امنای مسجد زینبیه (س) و موافقت مسئولان آستان قدس رضوی، در سال ۱۳۷۷ تجهیز، آماده‌سازی و راه‌اندازی شد و هم‌اکنون ۹۰۰۰ عضو دارد که ۶۰% آن‌ها ساکنان محله مطهری شمالی هستند. میانگین امانت ماهانه به ۵۰۰ جلد کتاب می‌رسد.
عضو هیات امنا مسجد زینبیه (س) با بیان اینکه این کتابخانه با پشتیبانی آستان قدس رضوی، به‌روزرسانی منابع‌اش را به صورت مستمر انجام می‌دهد اظهار کرد: موضوعات کتاب‌ها هم شامل کتاب‌های معرفتی و دینی نظیرِ تفاسیر قرآن، احادیث، کتب اخلاقی و..، تاریخ اسلام و انقلاب اسلامی، ادبیات فارسی و جهان، کودک و نوجوان و مطالعات اجتماعی و فلسفه است.
وی با اشاره به نقش کتابخانه در ترویج فرهنگ کتابخوانی گفت: وجود کتابخانه‌ها در مساجد منجر به جذب قشر جوان می‌شود. در این کتابخانه هم با ایجاد فضای مطالعه آرام و برنامه‌های مشارکتی مانند مسابقات کتابخوانی، بیش از ۴۰ درصد اعضایمان نوجوانان هستند.
روحی گل‌خطمی با اشاره به همکاری کتابخانه مسجد زینبیه (س) با مدارس بیان کرد: برگزاری تورهای آموزشی برای دانش‌آموزان جهت آشنایی با خدمات کتابخانه. از دیگر فعالیت‌های ما در این کتابخانه است.
فعالیت‌های جانبی کتاب‌محور
روحی گل خطمی با بیان اینکه این کتابخانه فعالیت‌های جانبی کتاب‌محور زیادی را هم در طول سال دارد، اظهار کرد: حلقه‌های مطالعاتی با محوریت کتاب‌های شهید مطهری و مقام معظم رهبری، کارگاه‌های خلاقیت شامل کارگاه‌ِ داستان‌نویسی، نقاشی مفهومی برای کودکان و.. برخی از فعالیت‌های جانبی ماهانه این کتابخانه هستند.
وی افزود: افزون بر موارد مذکور یکسری فعالیت‌های جانبیِ فصلی هم داریم نظیر جشنواره‌های کتاب با اهدای جوایز به اعضای فعال، یا نشست‌های نقد کتاب با حضور نویسندگان مذهبی و انقلابی. در کنار این رویدادهای فصلی، فعالیت‌های سالانهای نظیر همایش «مسجد، کتاب، آگاهی» را هم با مشارکت نهادهای فرهنگی آستان قدس برگزار میکنیم.
ویژگی‌های ممتاز کتابخانه مسجد زینبیه (س)
مدیر کانون فرهنگی هنری شهید روحی بیان کرد: این کتابخانه به شبکه دیجیتال آستان قدس متصل است، به این معنی که دسترسی اعضا به ۲۱ میلیون منبع چاپی و غیرچاپی از طریق سامانه کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی فراهم است.
وی افزود: همچنین اینکه این کتابخانه دارای تالار تخصصی کودک و نوجوان است یعنی مجهز به کتاب‌های تعاملی و سیستم امانت‌دهی الکترونیکی است. در کنار این موارد اعضا می‌توانند برای تهیه یک کتاب با کتابداران حرفه‌ای که مشاوران کتاب هستند هم تعامل و گفت و گو داشته باشند، که این مهم با حمایت کارشناسان سازمان کتابخانه‌های آستان قدس میسر شده که در زمینه‌های پژوهشی اعضا این کتابخانه را راهنمایی می‌کنند و این اتفاق بسیار خوبی است.
تغییر رویکرد کتابخانه در طول زمان
روحی گل خطمی گفت: کتابخانه در ابتدا با رویکرد سنتی (فقط امانت کتاب) آغاز به کار کرد، اما از سال ۱۳۹۵ با همکاری کانون شهید روحی، به سمت الگوی ترکیبی یعنی فعالیت‌های آموزشی، دیجیتال‌سازی و شبکه‌سازی اجتماعی حرکت کرد. این تحول نتیجه نیازسنجی از مراجعان و هم‌سوسازی با مأموریت‌های آستان قدس در حوزه ترویج علم بوده است.
برگزاری ۴ دوره رویداد مشهد شهر کتابخوان‌ها
وی افزود: این موسسه تاکنون چهار دوره از رویداد «مشهد، شهر کتابخوان‌ها» را برگزار کرده‌است. این رویداد با هدف ترویج فرهنگ کتابخوانی در سطح شهر مشهد و با محوریت تربیت مربیان تسهیل‌گر کتابخوانی نوجوان و تشکیل باشگاه‌های کتابخوانی در مساجد برگزار می‌شود.
مدیرعامل موسسه روح دانایی گفت: خواهران و برادران می‌توانند همه روزه جز ایام تعطیل به ترتیب از ساعت ۷:۲۰ تا ۱۳:۱۵ در شیفت صبح و از ساعت ۱۳:۱۵ تا ۱۹:۱۵ در شیفت بعدازظهر، از خدمات بخش‌های مختلف کتابخانه زینبیه (س) مانند واحد مطبوعات، واحد امانت و تالار مطالعه قفسه باز استفاده کنند.
کتابخانه‌ها قلب تپنده جوامع محلی برای مقابله با آسیب‌های فرهنگی هستند
علی‌اکبر روحی گل‌خطمی در انتها گفت: کتابخانه‌های مساجد تنها قفسه‌های کتاب نیستند، آن‌ها قلب تپنده جوامع محلی برای مقابله با آسیب‌های فرهنگی هستند. ما با چالش‌هایی مانند کمبود بودجه برای به‌روزرسانی منابع و ناکافی‌بودن فضای فیزیکی مواجهیم. خواسته ما از نهادهای فرهنگی، اختصاص سهمیه ویژه کتاب به مساجدِ پیشرو و توسعه سالن‌های مطالعه برای استفاده شیفت همزمان است.
∎