به گزارش خبرگزاری ایمنا، محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، مشهور به علامه مجلسی، در سال ۱۰۳۷ هجری قمری در اصفهان متولد شد. او فرزند ملأ محمدتقی مجلسی (مجلسی اول) از علمای برجسته عصر صفوی بود. از همان کودکی در فضای علمی و دینی رشد یافت و نزد پدر و استادان بزرگی همچون شیخ حر عاملی، ملاصدرا و فیض کاشانی کسب علم کرد. وی در ۷۳ سالگی، در سال ۱۱۱۰ هجری قمری، در اصفهان درگذشت و پیکرش در مسجد جامع اصفهان، کنار پدرش به خاک سپرده شد.
خدمات و فعالیت‌ها
علامه مجلسی علاوه بر جایگاه علمی، نقش پررنگی در عرصه اجتماعی و سیاسی عصر صفوی ایفا کرد. او در زمان شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفوی به مقام «شیخ‌الاسلام اصفهان» منصوب شد؛ جایگاهی که علاوه بر مرجعیت علمی، نقش اجرایی و مدیریتی در امور دینی و اجتماعی داشت. در این جایگاه، او کوشید جامعه را از خرافات و انحرافات اعتقادی دور سازد و آئین‌های اصیل اسلامی را تقویت کند.
یکی از خدمات مهم او، گسترش فرهنگ عزاداری و تعزیه‌داری برای اهل‌بیت (ع) بود که به انسجام اجتماعی و تقویت هویت مذهبی جامعه کمک کرد. همچنین با ترویج روضه‌خوانی و ساخت تکایا و حسینیه‌ها، فرهنگ عمومی شیعه را در ایران تثبیت نمود.
علامه مجلسی به‌خوبی درک کرده بود که اگر علوم و معارف دینی تنها در سطح نخبگان باقی بماند، مردم عادی بهره‌ای نخواهند برد. از این رو، او بخشی از تلاش خود را به تألیف آثار فارسی اختصاص داد تا عموم مردم بتوانند معارف اهل‌بیت (ع) را درک کنند. آثاری چون حیات‌القلوب، عین‌الحیاة و جلاء‌العیون در واقع برای پیوند میان مردم و دین نگاشته شدند و در خانه‌ها و مجالس مذهبی دست به دست می‌شدند.
از نظر آموزشی نیز، او حوزه علمیه اصفهان را به یکی از بزرگ‌ترین مراکز علمی شیعه در عصر صفوی بدل ساخت و شاگردان بسیاری پرورش داد که هر کدام بعدها در نشر معارف شیعه نقش‌آفرین شدند.
علامه مجلسی همچنین با حمایت دربار صفوی، توانست جایگاه تشیع را در ساختار رسمی حکومت تثبیت کند. بسیاری از پژوهشگران معاصر، مانند مدرسی طباطبایی، او را یکی از مهم‌ترین عاملان نهادینه‌سازی تشیع در ایران صفوی می‌دانند.
آثار علمی
مجلسی بیش از ۱۰۰ جلد کتاب در زمینه‌های حدیث، فقه، کلام، اخلاق و تاریخ نوشت. برجسته‌ترین اثر او بحارالانوار است؛ دایرةالمعارفی حدیثی در ۱۱۰ جلد که شامل هزاران روایت از منابع شیعه می‌شود. این کتاب تا امروز یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مجموعه‌های حدیثی شیعه به شمار می‌رود.
از دیگر آثار مهم او می‌توان به این موارد اشاره کرد: مرآة العقول (شرح بر اصول کافی)، ملاذ الأخیار (شرح بر تهذیب الأحکام شیخ طوسی)، حیات‌القلوب (به فارسی، درباره زندگی پیامبران و ائمه)، عین الحیاة (به فارسی، در اخلاق و تربیت)، جلاء العیون (به فارسی، درباره تاریخ اهل‌بیت).
تأثیرات و میراث
نقش علامه مجلسی تنها در محدوده علمی خلاصه نمی‌شود؛ او را باید معمار هویت شیعی در ایران صفوی دانست.
تثبیت هویت شیعی در ایران: در دوره صفوی، با وجود رسمیت یافتن تشیع، هنوز نیاز به یک نهادینه‌سازی عمیق دینی وجود داشت. علامه مجلسی با تألیفات گسترده، خطبه‌ها، تدریس و فعالیت‌های اجتماعی، این هویت را در میان مردم تقویت کرد.
گسترش فرهنگ عمومی دینی: آثار فارسی او به زبان مردم نوشته شد و همین امر سبب شد که آموزه‌های اهل‌بیت (ع) از حوزه‌های علمی به خانه‌ها و مجالس مذهبی راه یابد. بسیاری از این کتاب‌ها تا چند نسل بعد، مرجع مذهبی خانواده‌ها بودند.
احیای سنت حدیث‌پژوهی: با تألیف بحارالانوار و ده‌ها شرح و حاشیه بر کتب اربعه شیعه، علامه مجلسی نقش اساسی در حفظ و انتقال میراث حدیثی شیعه ایفا کرد. او هزاران روایت پراکنده را جمع‌آوری و تدوین کرد تا آیندگان به راحتی بدان‌ها دسترسی داشته باشند.
تأثیر بر سیاست دینی حکومت: مجلسی با نفوذی که در دربار صفوی داشت، تلاش کرد تصمیم‌های سیاسی را در مسیر حمایت از شعائر دینی و ترویج فرهنگ شیعی قرار دهد. او به این ترتیب در پیوند میان دین و سیاست در ایران عصر صفوی نقشی تعیین‌کننده داشت.
علامه مجلسی تنها یک فقیه و محدث نبود، او اندیشمندی جامع، سیاستمداری دینی و مصلحی اجتماعی بود که با آثار و اقدامات خود توانست تشیع را از سطح نخبگان به متن جامعه ایرانی وارد کند. گرامیداشت او، در واقع یادآوری نقش یک دانشمند در ساختن هویت دینی و فرهنگی ایران است.