سعید خدایگان امروز چهارشنبه ۲۹ مرداد در مراسم تودیع و معارفه رئیس بنیاد نخبگان خراسان رضوی که در محل دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، اظهار کرد: بنیاد ملی نخبگان بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و در چارچوب سند بالادستی «نقشه راه»، مأموریت یافته است تا در مسیر شناسایی، حمایت و هدایت نخبگان کشور فعالیت کند. امسال بیستمین سال تأسیس بنیاد است و در این مسیر، تعاریف کلیدی همچون «استعداد برتر» و «نخبه» جایگاه بنیادین دارند. استعداد برتر فردی است که از هوش و توانایی ویژه برخوردار است و نخبه در حقیقت استعداد برتری است که به مرحله تربیت و رشد رسیده و امروز اثرگذاری بارز و عینی در جامعه دارد. بنابراین معیار اصلی نخبگی، میزان اثرگذاری اجتماعی و علمی افراد است؛ چراکه تعریف نخبگی نه به صورت صرفاً نظری، بلکه در بروز عینی و کارآمدی آن تحقق می‌یابد.
وی ادامه داد: بنیاد ملی نخبگان سه مأموریت اساسی را دنبال می‌کند؛ نخست شناسایی، هدایت، توانمندسازی و شبکه‌سازی نخبگان؛ دوم جذب و نگهداشت آنان؛ و سوم الگوسازی نخبگان برای جامعه. با توجه به شرایط کنونی جامعه، مأموریت جذب و نگهداشت نسبت به دیگر وظایف از اولویت بالاتری برخوردار است. بر همین اساس، از ابتدای دوره جدید مدیریت، تمامی طرح‌های اجراشده در بیست سال گذشته مورد بازبینی قرار گرفت. برخی از طرح‌ها کارآمد و موفق بودند، برخی نیازمند بازنگری، برخی دیگر که کنار گذاشته شده بودند اما اثربخشی داشتند دوباره احیا شدند و در مقابل، طرح‌هایی که فاقد کارآمدی لازم بودند کنار گذاشته شدند. ضمن اینکه این بازنگری‌ها بر پایه بررسی‌های کارشناسی، افکارسنجی و پیگیری‌های عینی انجام شد.
قائم مقام رئیس بنیاد ملی نخبگان بیان کرد: اصل مهمی که بنیاد بر آن پای می‌فشارد، انطباق برنامه‌ها با شرایط روز جامعه است. تحولات سریع داخلی و خارجی از جمله رخدادهای سیاسی، اقتصادی و حتی بحران‌های بین‌المللی، می‌تواند مسیر برنامه‌ریزی‌ها را تغییر دهد. از این‌رو بنیاد تلاش دارد با نگاهی منعطف و روزآمد، همواره برنامه‌های خود را متناسب با شرایط جدید تنظیم کند.
خدایگان افزود: یکی از نمونه‌های مهم فعالیت‌های بنیاد، طرح‌های مرتبط با شناسایی و توانمندسازی نخبگان است. در این زمینه، «هرم نخبگی» طراحی شده که از مراحل دانش‌آموزی آغاز و تا قله نخبگی امتداد می‌یابد. در لایه دانش‌آموزی، «طرح شهاب» با همکاری وزارت آموزش و پرورش به صورت سراسری در کل کشور اجرا می‌شود و از طریق ثبت و تحلیل مستمر ویژگی‌های دانش‌آموزان توسط معلمان، استعدادهای آنان در حوزه‌های گوناگون شناسایی می‌شود و در نهایت مشخص می‌شود که فرد در سه ساخت استعداد دارد و می‌توان او را حمایت کرد.
وی با بیان اینکه بیشتر طرح‌ها ماهیت دانشجویی دارد، گفت: در لایه دانشجویی برنامه‌هایی همچون «هسته‌های حل مسئله» و «طرح شهید احمدی روشن» طراحی شده‌اند. هسته‌های حل مسئله به این صورت است که حدود ۲۵۰ هسته حل مسئله در کل کشور تشکیل دادیم که هر استان متناسب با ظرفیت خود دارای سهمیه می‌باشد. این طرح با محوریت اساتید دانشگاه و بر پایه مسائل اولویت‌دار هر استان شکل می‌گیرند و ضمن آموزش دانشجویان در زمینه کار تیمی و مهارت حل مسئله، زمینه تولید محصول و ورود به عرصه‌های فناورانه را فراهم می‌سازند. طرح شهید احمدی روشن نیز با هدف حمایت از دانشجویان ممتاز و رتبه‌های برتر طراحی شده و بیش از آنکه صرفاً بر پرداخت‌های مالی تکیه داشته باشد، به توانمندسازی نرم‌افزاری و مهارت‌های اجتماعی می‌پردازد تا استعدادهای برتر بتوانند در مسیر نخبگی به اثرگذاری بارز برسند.
قائم مقام رئیس بنیاد ملی نخبگان در ادامه گفت: همچنین طرح «شهید وزوایی» با هدف حمایت و توانمندسازی دانشجویان مستعد اجرا می‌شود؛ دانشجویانی که یا رتبه‌های برتر کنکور را کسب کرده‌اند، یا موفق به دریافت مدال‌های طلا، نقره و برنز در المپیادها شده‌اند، و یا در طول دوران تحصیل عملکرد علمی درخشانی دارند، این افراد تحت پوشش این طرح قرار می‌گیرند. در دوره جدید، رویکرد ما از صرف پرداخت‌های مالی فراتر رفته و به سمت توانمندسازی همه‌جانبه این نخبگان در عرصه‌های مختلف هدایت شده است.
خدایگان با اشاره به چالش‌های جذب و نگهداشت نخبگان بیان کرد: در حوزه جذب و نگهداشت نیز بنیاد با چالش‌های مهمی مواجه است. ناترازی شدید میان حقوق و هزینه‌های زندگی در کشور، به‌ویژه در کلان‌شهرها، باعث می‌شود بسیاری از استعدادهای برتر امکان ماندن و فعالیت علمی در کشور را دشوار ببینند. از سوی دیگر، فرصت‌های فراوان در دانشگاه‌های معتبر جهان این ناترازی را برجسته‌تر می‌سازد. بر همین اساس، بنیاد برنامه‌های متنوعی برای جذب و نگهداشت طراحی کرده است.
خدایگان با اشاره به طرح جهت مطرح کرد: از جمله، طرح جذب هیئت علمی که با عنوان طرح جهت دنبال می‌شود و ده سال است که در حال اجراست و طی آن فارغ‌التحصیلان برگزیده داخل و خارج کشور پس از عبور از مراحل سخت‌گیرانه علمی به دانشگاه‌ها معرفی می‌شوند. در ده سال گذشته حدود هزار نفر از این مسیر جذب دانشگاه‌های معتبر کشور شده‌اند که ۳۵ درصد از آنان فارغ‌التحصیل دانشگاه‌های برتر خارج از کشور بوده‌اند. حدود ۱۳۰ نفر از این تعداد جذب دانشگاه صنعت شریف شده‌اند. همچنین در حوزه دستگاه‌های اجرایی نیز چندین فراخوان برای جذب نخبگان برگزار شده و فراخوان چهارم در دست اقدام است.
وی ضمن اشاره به اینکه در زمینه نگهداشت یکی از اساسی‌ترین مشکلات، موضوع مسکن نخبگان است، یادآور شد: بنیاد از مهرماه سال گذشته با دستور معاون اول رئیس‌جمهور کارگروهی مشترک با وزارت راه و شهرسازی، وزارت بهداشت و بانک مرکزی تشکیل داده و تاکنون حدود ۲۸۰۰ واحد یا زمین در استان‌های مختلف برای نخبگان تأمین کرده است. نمونه‌ای از این اقدامات، اختصاص ۲۰۰ واحد مسکونی از سوی دانشگاه فردوسی مشهد برای اعضای هیئت علمی این دانشگاه است که روند ساخت و واگذاری آن در حال پیگیری است.
قائم مقام رئیس بنیاد ملی نخبگان ادامه داد: بنیاد علاوه بر این، به مقوله الگوسازی و تکریم مفاخر علمی نیز توجه ویژه دارد. معرفی استادان برجسته به‌عنوان الگو برای نسل جوان بخشی از این مأموریت است. در همین راستا، طرح «جایزه علامه» احیا شد و از ۲۰ نفر از مفاخر علمی کشور با حضور ریاست‌جمهوری تقدیر شد. همچنین در جهت تقویت ارتباط دانشگاه و صنعت، طرح «همیار صنعت» طراحی شده است تا مسائل صنایع با مشارکت اساتید دانشگاهی حل شود و هزینه‌ها از محل اعتبار مالیاتی صنایع تسویه گردد. با توجه به پتانسیل بالای صنایع استان خراسان رضوی و اساتید این استان انتظار می‌رود در این زمینه قراردادهای خوبی داشته باشیم.
خدایگان با بیان اینکه نکته مهم دیگر، حمایت از اساتید جوان است، گفت: بر این اساس طرح «مرحوم کاظمی آشتیانی» طراحی شده است تا اساتیدی که کمتر از پنج سال از آغاز فعالیت آنان گذشته باشد، در صورت مشارکت در این طرح و برگزیده‌شدن، از حمایت مالی اولیه برای تجهیز آزمایشگاه برخوردار می‌شوند.
قائم مقام رئیس بنیاد ملی نخبگان گفت: این بنیاد با تکیه بر ظرفیت استادان، پژوهشگران و دانشجویان برتر، خود را متعهد می‌داند که نه تنها در حوزه‌های مهندسی بلکه در علوم انسانی و سایر عرصه‌ها نیز بستری برای بروز و شکوفایی استعدادها فراهم آورد. این نهاد با بهره‌گیری از اتاق‌های فکر و مراکز اندیشه‌ورزی نخبگانی، می‌کوشد همسو با شرایط روز جامعه، زمینه حضور و اثرگذاری نخبگان را در مسیر توسعه علمی، فرهنگی و اجتماعی کشور فراهم سازد.
باید نخبگان را در کشور نگه‌داریم و زمینه‌های رشد آن‌ها را فراهم کنیم
در ادامه عبدالرضا جوان جعفری بجنوردی -رئیس دانشگاه فردوسی- اظهار کرد: بنیاد ملی نخبگان استان خراسان رضوی همواره از جوانان اندیشمند، خوش‌فکر، پرتلاش و دغدغه‌مند بهره‌مند بوده است؛ جوانانی که با وجود کمبودها، مسیر علمی را با جدیت و نگاه صحیح دنبال کرده و همواره در عرصه‌های اجرایی نیز پشتیبان دانشگاه‌ها بوده‌اند. دانشگاه این سرمایه‌های جوان را به‌خوبی می‌شناسد و هرچند هنوز در آغاز راه هستند، اما می‌توانند نقشی مهم در ارتقای جایگاه بنیاد نخبگان در استان ایفا کنند.
وی افزود: خوشبختانه بنیاد نخبگان استان در دوره اخیر توانسته است در میان سایر استان‌ها موفق ظاهر شود و اکنون نیز امید می‌رود با تکیه بر ظرفیت‌های دانشگاه مشهد، نقش‌آفرینی مؤثرتری داشته باشد.
سرپرست دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه نیروی انسانی، اصلی‌ترین سرمایه دانشگاه و کشور است، گفت: همان‌گونه که در جنگ‌ها و بحران‌ها، بهره‌گیری درست از این سرمایه نقطه قوت بوده و ضعف در این حوزه، آسیب‌های جدی به بار آورده است. بنابراین باید تدبیری اندیشید تا نخبگان در میان ما بمانند، جذب شوند و بتوانیم زمینه‌های رشد و شکوفایی آنان را فراهم آوریم.
جوان جعفری درخصوص اینکه در شرایط کنونی و با گسترش فضای هوش مصنوعی، نقش نخبگان برجسته‌تر از همیشه شده است، ادامه داد: این میدان، عرصه جولان آنان است و ما باید همه امکانات لازم را برای شکوفایی استعدادشان فراهم کنیم؛ چراکه اگر این نیروهای مؤثر در جامعه حضور نداشته باشند، خلاء بزرگی ایجاد خواهد شد و جامعه با مشکلات جدی روبه‌رو می‌شود.
وی با اشاره به اینکه نکته مهم دیگری که باید به آن توجه داشت، تمرکز بیش از حد بر رشته‌های مهندسی و فناوری است، عنوان کرد: هرچند این رشته‌ها اهمیت بالایی دارند، اما توسعه علمی و فناورانه بدون توجه به حوزه‌های علوم انسانی و اجتماعی ناقص خواهد ماند. هر تحول فناورانه نیازمند پشتیبانی مطالعات جامعه‌شناسانه، روان‌شناسانه، مدیریتی و اقتصادی است؛ در حالی‌که ما در این بخش‌ها هنوز ورود جدی نکرده‌ایم.
سرپرست دانشگاه فردوسی مشهد توضیح داد: دانشگاه‌های بزرگ دنیا امروز رشته‌هایی مانند مردم‌شناسی سایبری، اقتصاد دیجیتال و حقوق سایبری را به عنوان حوزه‌های اساسی و راهبردی دنبال می‌کنند. متأسفانه ما در کشور، کمتر برای نخبگان فضایی در این زمینه‌ها فراهم کرده‌ایم و عمدتاً جذب آنان در رشته‌های پزشکی یا مهندسی انجام شده است. این امر در آینده مشکلاتی جدی در حکمرانی، آموزش عالی و سیاست‌گذاری‌های کلان به وجود خواهد آورد. بنابراین ضروری است که دانشگاه‌ها و بنیاد نخبگان تدابیر تازه‌ای برای هدایت نخبگان به سمت علوم اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بیندیشند تا بتوانند در کنار علوم فنی، نقشی تعیین‌کننده در توسعه کشور ایفا کنند.
جوان جعفری تصریح کرد: تجربه تاریخی نشان داده است که بهترین استعدادها در آغاز، به سمت رشته‌هایی چون اقتصاد، علوم سیاسی، حقوق و مدیریت می‌رفتند و سپس در مرحله بعد، برخی وارد رشته‌های پزشکی و سایر حوزه‌ها می‌شدند. این انتخاب هوشمندانه نشان‌دهنده درک آنان از ضرورت‌های اجتماعی و سیاسی پیش از بهره‌برداری از فناوری بود. امیدوارم ما نیز بتوانیم این تجربه را در سیاست‌گذاری‌های آینده مدنظر قرار دهیم.
وی در رابطه با اینکه روند جذب نخبگان در دانشگاه‌ها گاه با موانع غیرضروری روبه‌رو می‌شود، مطرح کرد: به‌عنوان مثال در مصاحبه‌ها شاخص‌هایی مبهم و غیرقابل ارزیابی مانند «میزان صداقت» یا «امانت‌داری» به صورت عددی سنجیده می‌شود؛ پرسش‌هایی طولانی، بعضاً سیاسی یا شخصی مطرح می‌گردد و در نهایت، نتیجه‌ای غیرعادلانه به دست می‌آید. چنین فرایندی نه‌تنها با روح علمی سازگار نیست، بلکه ذهن و انگیزه نخبگان را نیز آزرده می‌سازد. بنابراین ضروری است که دانشگاه‌ها این موانع را برطرف کرده و فرایند جذب را به‌گونه‌ای طراحی کنند که نخبگان، بدون عبور از چنین مسیرهایی، بتوانند مسیر علمی خود را ادامه دهند.
بنیاد نخبگان در هر استان باید مرجع اصلی تصمیم‌سازی‌های علمی باشد
سلمان ساکت، ریاست مرکز آثار مفاخر و اسناد دانشگاه فردوسی مشهد در ادامه افزود: من هم به نوبه خودم از این حسن انتخاب آقای فیضی تشکر می‌کنم. اولاً شخصیت جوانی است. این اعتماد به جوانان چیزی است که ما امروز باید بیشتر به آن توجه کنیم. فضاهای علمی ما باید راه را برای استفاده عملی از نخبگان جوان فراهم کند و بنیاد نخبگان دست‌کم در استان خراسان رضوی این گام را برداشته است.
وی افزود: آقای فیضی پایه و شالوده مهندسی دارد، ولی بعد به سراغ علوم انسانی آمده است. بنابراین اینکه ایشان در این دو حوزه فرد اندیشمندی است، فردی که پژوهش‌های کاربردی مهم دارد و مؤثر بوده؛ این قطعاً می‌تواند در اعتلای بنیاد نخبگان استان نقش ایفا کند.
ریاست مرکز آثار مفاخر و اسناد دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: ما همواره از این می‌ترسیم که ممکن است گرایش‌های مدیران نسبت به یک حوزه مثلاً فنی‌ـ‌مهندسی از حوزه‌های دیگر غفلت ایجاد کند. ما با شناختی که داریم، مطمئنیم که این اتفاق در این دوره نخواهد افتاد، همچنان که در دوره‌های قبل هم البته در خراسان نبود.
ساکت با تاکید بر لزوم برعهده گرفتن مسئولیت اجتماعی نخبگان بیان کرد: به نظرم بنیاد نخبگان در دوره‌ای که فعالیت می‌کند باید نه تنها کار پژوهشی بلکه نخبگان باید در فعالیت‌های اجتماعی حضور داشته و مسئولیت اجتماعی را بفهمند که بنیاد نخبگان استانی در این زمینه می‌توانند موثر باشند زیرا سطح مسائل پیچیده است و با آن‌ها مواجه شده و به استان‌ها متناسب با ظرفیت‌هایی که در هر استان دارند، برای‌نخبگان آن استان برنامه‌ریزی کنند.
وی با اشاره به فراگیری مهارت‌های نرم در نخبگان خاطرنشان کرد: بسیاری از نخبگان ما، با وجود برخورداری از دانش و توانمندی علمی بالا، به دلیل نداشتن مهارت در تنظیم و مدیریت مسائل درونی خود با محیط بیرونی، نمی‌توانند نخبگی خود را به‌طور کامل بروز دهند. در نتیجه، استعداد آنان گاهی سرکوب می‌شود و گاهی به تنش‌های درونی یا بیرونی منجر می‌گردد. به همین دلیل، آموزش و تقویت مهارت‌های نرم باید به عنوان یکی از اصول اساسی در سیاست‌گذاری‌ها مورد توجه جدی قرار گیرد.
ساکت با اشاره به ایجاد حس تعلق در نخبگان ادامه داد: توجه به نخبه باعث می‌شود او حس تعلق پیدا کند و این حس تعلق باعث می‌شود که او به این کشور، به محیطی که در آن وجود و حضور دارد، خدمت بکند.
وی اظهار کرد: مسئله مهم‌تر از همه این‌ها ایجاد بسترهای مناسب برای شناخت ایران است. شناخت تعلق می‌آورد و شناخت، دوست داشتن در پی دارد. شما وقتی کسی را می‌شناسید، به خوبی‌های او پی برده و بعد به او علاقه‌مند می‌شوید بنابراین باید ایران را به جوانان نخبه شناساند. این شناسایی در حوزه‌های مختلف است. یک طرح‌هایی در بنیاد نخبگان و معاونت علمی انجام شد یعنی این شناخت فقط نباید در این حوزه باشد که برای مثال ما فلان کارخانه را نشان بدهیم بلکه باید ابعاد تمدنی، ابعاد میراثی، ابعاد تاریخی و البته ابعاد فناورانه نخبگان شناسانده شود.
ساکت در ارتباط با کاستی‌های دانشگاه عنوان کرد: بنیاد نخبگان می‌تواند یکی از کاستی‌های مهم دانشگاه‌ها و محیط‌های علمی ما را برطرف کند. واقعیت این است که فضای علمی کشور اغلب به صورت جزیره‌ای عمل می‌کند؛ نه‌تنها دانشگاه‌ها از فعالیت‌های یکدیگر بی‌اطلاع‌اند، بلکه درون یک دانشگاه نیز دانشکده‌ها ارتباط مؤثری با هم ندارند و حتی در یک دانشکده، گروه‌های آموزشی نیز از برنامه‌ها و ظرفیت‌های هم باخبر نیستند. بدیهی است وقتی چنین گسست و بی‌اطلاعی وجود دارد، امکان تعامل و هم‌افزایی میان آن‌ها فراهم نخواهد شد.
ساکت ادامه داد: بنیاد نخبگان در سطح استان، چون یک نهاد فرادستی است و با همه این محیط‌های آکادمیک ارتباط دارد، می‌تواند این‌ها را به هم نزدیک بکند، می‌تواند زمینه‌های تعامل این‌ها را فراهم بکند و از ثمراتش استفاده بکند.
ریاست مرکز آثار مفاخر و اسناد دانشگاه تصریح کرد: بنیاد نخبگان در هر استان باید مرجع اصلی تصمیم‌سازی‌های علمی باشد و همه دستگاه‌ها برای مسائل کلان به آن رجوع کنند. اگر این اتفاق بیفتد، بساط تصمیم‌های محفلی و سیاسی برچیده می‌شود و استان‌ها می‌توانند بر پایه نظر کارشناسی نخبگان پیش بروند.
ساکت تصریح کرد: بنیاد نخبگان ظرفیت گردآوردن دانشگاه‌ها، گروه‌های علمی و نخبگان را دارد و می‌تواند نتایج این هم‌افزایی را در اختیار مدیران اجرایی قرار دهد. در این صورت، بنیادهای استانی نقش مهمی در اعتلای استان‌ها ایفا خواهند کرد. نکته مهم این است که نخبه واقعی دلسوز و در عین حال منتقد است. ما باید نقد او را ارزشمند بدانیم و تنوع فکری و سلیقه را به رسمیت بشناسیم.
انتهای پیام