سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - یوسف ملایی: زنده‌یاد ابراهیم منصفی خُنیاگر هرمزگانی ملقب به رامی، تک بیت‌های درخشانی دارد، یکی از آن تک بیت‌ها: «دست خالی بَی تو سَر زدِن خوبن / دلِ خالی بَی خنجر زدن خوبن» است که در واقع برداشتی از شعر زنده‌یاد احمد شاملو متخلص به الف. بامداد است که می‌گوید: «دستی تهی را تنها بر سر می‌توان کوفت.» که مصداق روشن دست‌های شورای شهر بندرعباس از مصوبات کتاب‌محور را در ذهن تداعی می‌کند.
برای بررسی مصوبات شورای شهر بندرعباس و اینکه چقدر از این مصوبات فرهنگی و البته کتاب‌محور بودند، شاید بیش از هزار ساعت در صحن شورای شهر بندرعباس مرکز استان هرمزگان خیمه زدیم تا بلکه کاغذ پاره‌ای و گفتمانی در یک سال اخیر در خصوص کتاب بیابیم، اما نتیجه‌ای حاصل نشد و به جای گفت‌وگو با اعضای شورای شهر، به سراغ مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی و البته یک پژوهشگر و فعال اجتماعی در حوزه کتاب رفتیم.
قبل از این گفت‌وگوها ابتدا چند مورد از اقدامات شهرداری بندرعباس که منجر به از دست دادن فضاهای فرهنگی شهر شد را مرور می‌کنیم.
شهرداری شمشیر را از رو برای کتاب بسته است
شهرداری کلانشهر خلاق بندرعباس با استناد به ضرب‌المثل «به مرگ بگیر تا به تب راضی شود» به بهانه قرار گرفتن در طرح و تعریض خیابان، قصد تخریب کتابخانه شهدای بندرعباس، قدیمی‌ترین کتابخانه این شهر را مطرح کرد و در واقع پروژه مالکیت آن را با ایجاد ترس تخریب در دل جامعه فرهنگی کلید زد.
پافشاری مردم با انتشار بیانیه‌ها و تشکیل زنجیره انسانی، متولیان شهری را مجاب کرد که به جای تخریب، آن را بازسازی و احیا و به فرهنگسرای رسانه تبدیل کنند. نقشه فریب ادامه یافت و سرانجام به جای کتابخانه و فرهنگسرای رسانه، خاطره‌انگیزترین پاتوق کتاب‌بازان بندری و قدیمی‌ترین مرکز مطالعه هرمزگان را شهرداری بندرعباس از مالکیت نهاد کتابخانه‌ها خارج کرد و به مرکز اسناد شهرداری تغییر کاربری داد.
فریب سوم نیز در جریان تغییر کاربری کتابخانه شهدای بندرعباس رقم خورد. مسئولان وقت شهرداری با مدیر وقت کتابخانه‌های عمومی هرمزگان توافق کردند که معوض این کتابخانه که امروز به عنوان مرکز اسناد در اختیار شهرداری بندرعباس است، کتابخانه جدیدی در پارک شهر (دباغیان) بندرعباس احداث و تحویل شود، اما بعد از گذشت بیش از یک دهه هنوز این اتفاق نیفتاده است.
تلاش مدیرکل‌های پیشین و سابق کتابخانه‌های عمومی استان هرمزگان برای بازپس‌گیری کتابخانه شهدای بندرعباس به دلیل عدم اجرای تعهد شهرداری بندرعباس طبق مستندات نیز تحقق نیافت تا شهرداری مثل همیشه در برابر کتاب و کتابخانه موضع ستیزجویانه‌ای داشته باشد.
جنگ فرهنگی شهرداری و شورای شهر بندرعباس با فرهنگ و ارشاد هرمزگان
یکصد و هشتادمین جلسه شورای شهر بندرعباس، مرداد ماه ۱۴۰۴ محل مناقشه شورای شهر و شهرداری بندرعباس بر سر مالکیت فرهنگسرای طوبی بزرگ‌ترین فرهنگسرای هرمزگان بود. در آن جلسه فرخنده جلالی مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان هرمزگان از غفلت تاریخی در توسعه زیرساخت‌های فرهنگی بندرعباس به شدت گلایه کرد و گفت: شهر بندرعباس با تمام عناوین وزین که برای خودش ایجاد کرده اما در حوزه زیرساخت‌های فرهنگی - هنری بسیار ضعیف است. تنها زیرساخت فرهنگی بندرعباس به عنوان یک کلان شهر خلاق، فرهنگسرای طوبی و تالار شهید آوینی است که عمر مفید آنها از بین رفته است.
فرخنده جلالی با بیان اینکه فرهنگسراهایی که شهرداری ایجاد کرده بخشی از بار فرهنگی شهر را به دوش می‌کشند، افزود: اما آنچه شاخص زیرساخت‌های فرهنگی محسوب می‌شود، تالار مرکزی شهر و موزه‌های هنرهای معاصر است که کمترین زیرساخت‌های فرهنگی نوینی هستند که در کلان شهرها دیده می‌شوند اما مردم و هنرمندان ما از آن بی‌بهره هستند.
تهاتر فرهنگسرای طوبی بابت بدهی شهرداری به بیمه تامین اجتماعی
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان هرمزگان همچنین در گفت‌وگو با ایبنا با اشاره به اینکه همین دو زیرساخت نیز در حوزه اسناد و املاک مشکلاتی دارند، گفت: طبق مکاتباتی که مدیران وقت ما و شهرداری از سال‌های پیش انجام داده‌اند؛ زمین فرهنگسرای طوبی که بیش از نیم قرن از عمر آن می‌گذرد، برای ساخت مجتمع فرهنگی و کتابخانه به فرهنگ و هنر آن زمان واگذار شده است. براساس این واگذاری در سال‌های بعد موافقت‌نامه‌هایی صادر شده اما آنچه که اکنون ما را دچار مشکل کرده این است که فرهنگسرای طوبی بابت بدهی شهرداری به بیمه تامین اجتماعی تهاتر شد و تامین اجتماعی این مکان را ملک خودش می‌دانست.
فرخنده جلالی افزود: فرهنگسرای طوبی متعلق به اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی نیست بلکه به مردم تعلق دارد. برگه واگذاری عرصه فرهنگسرای طوبی در هاله‌ای از ابهام در بایگانی شهرداری بندرعباس قرار گرفته است و ما هنوز نتوانستیم برای فرهنگسرای طوبی سند بگیریم که برای آن ردیف بودجه ملی در نظر بگیریم.
جلالی با بیان اینکه تنها ردیف ملی ما مربوط به تالار مرکزی است که آن هم سال‌ها در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، عنوان کرد: متاسفانه ما در زیرساخت‌های فرهنگی بندرعباس، درگیر غفلت‌های تاریخی هستیم.
وی با بیان اینکه در زمینه واگذاری فرهنگسرای طوبی درخواست مساعد از شهرداری و شورا داریم، گفت: باید برای اسناد و املاک فرهنگسرای طوبی بتوانیم کارهای قانونی را انجام دهیم و توسعه فرهنگسرا را با منابع ملی پیش ببریم. از اعضای شورای شهر درخواست داریم تصمیم عاجلی برای وضعیت فرهنگسرای طوبی اتخاذ کنند.
خفه شدن تالار مرکزی بندرعباس در نطفه با دستان شهرداری
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان هرمزگان گفت: از سال ۱۳۸۲ که مصوب شد برای ساخت تالار مرکزی به عنوان یک زیرساخت مدرن با تمام تجهیزات و امکانات در استان هرمزگان ایجاد شود و ردیف ملی هم برای آن در نظر گرفته شد اما جانمایی‌های اشتباهی که در آن زمان انجام شد این پروژه را به بن‌بست رساند. در دهه ۹۰ بیش از ۱۴ میلیارد تومان برای همین ستون‌ها هزینه شد.
جلالی افزود: باید تصمیم شجاعانه‌ای برای تعیین تکلیف تالار مرکزی بگیریم. نمی‌توانیم بیت‌المال و حق هنرمندان را ضایع کنیم چون این تصمیم‌گیری تبعاتی به دنبال دارد؛ از این زیرساختی که استان‌های دیگر مورد بهره‌برداری قرار دادند و سال‌هاست که هنرمندانشان از آن استفاده می‌کنند نباید غفلت کرد. گفته شده ادامه کار در مکان کنونی ممکن نیست و در حریم ۶۰ متر دریا باید فضای سبز ایجاد شود. تملک این ملک را به شهرداری واگذار می‌کنیم. شهرداری بندرعباس زمینی را در تپه الله اکبر برای معوض همین زمین در نظر گرفتند. درخواست داریم گزینه دیگری را هم به شورای شهر اعلام کنند که مصوب شود.
پایمالی قانون سهم نیم درصدی کتابخانه‌ها از درآمد شهرداری‌ها
نمایندگان مجلس شورای اسلامی با واریز نیم درصد از درآمد شهرداری‌ها به حساب نهاد کتابخانه‌های عمومی هر شهر موافقت کرده‌اند و این موضوع به عنوان یک بند قانونی است که شورای شهر و شهرداری بندرعباس به راحتی آن را زیر پا گذاشته‌اند. تاکنون شهرداری بندرعباس از زیر پرداخت مبلغ نیم درصد سهم کتابخانه های عمومی شانه خالی کرده است. طی سه سال اخیر بیش از ۵۰ میلیارد تومان باید از محل نیم درصد درآمد شهرداری بندرعباس به حساب کتابخانه‌های عمومی استان واریز می‌شد اما این موضوع محقق نشد و نهاد کتابخانه‌های کشور این مبلغ را طبق قانون از حساب شهرداری برداشت کرده و در استان‌های دیگر استفاده کرده است.
ابتر ماندن اندیشه «شهر دوست‌دار کودک» در شهرداری بندرعباس
اندیشه «شهر دوست‌دار کودک» در شهرداری بندرعباس نیز ابتر ماند و نشست مسئولان وقت شهرداری و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان بی‌نتیجه ماند. قرار بود دستیابی به این برند، با هدف تلاش در راستای توجه بیشتر به نیازهای اجتماعی کودکان و نوجوانان باشد.
این مثال‌ها، بخشی از بی‌توجهی شورای شهر و به طبع آن، شهرداری بندرعباس به موضوع کتاب و کتابخوانی، کتابخانه و زیرساخت‌های فرهنگی است.
خبرنگار ایبنا در بندرعباس در ادامه گفت‌وگویی با بنیامین انصاری‌نسب، مولف، محقق و جامعه‌شناس بومی ساکن بندرعباس انجام داده است.
وی در پاسخ به این سوال که چرا شورای شهر برای موضوع کتاب در مصوبات خود اهمیتی قائل نشده است، گفت: نمی‌توان یک دلیل قطعی و واحد ارائه داد. دلایل متعددی می‌تواند در این مسئله نقش داشته باشد که معمولاً ترکیبی از عوامل مختلف هستند. اولویت‌های متفاوتی برای شهرداری وجود دارد، مانند: خدمات زیر ساخت شهری و خدمات رسانی، مانند مدیریت ترافیک، جمع‌آوری زباله، حمل‌ونقل عمومی، ساخت‌وساز و فضای سبز را در اولویت قرار می‌دهند.
رقابت شکست‌خورده پروژه‌های فرهنگی با طرح‌های بزرگ و گران عمرانی
انصاری‌نسب ادامه داد: پروژه‌های فرهنگی در رقابت با پروژه‌های بزرگ‌تر و گران‌تر عمرانی و زیرساختی، در اولویت پایین‌تری قرار می‌گیرند.
وی عنوان کرد: تأثیر پروژه‌های فرهنگی و کتابخوانی معمولاً در بلندمدت و به صورت غیرمستقیم در جامعه نمود پیدا می‌کند. این امر ممکن است باعث شود که اعضای شورا، ترجیح دهند منابع را به پروژه‌هایی اختصاص دهند که نتایج آنها سریع‌تر و ملموس‌تر است.
این جامعه شناس عنوان کرد: عدم وجود متخصص فرهنگی نیز از جمله دلایل است. ممکن است در ترکیب اعضای شورای شهر، افراد متخصص در حوزه فرهنگ، کتاب و ادبیات به تعداد کافی حضور نداشته باشند که این موضوع می‌تواند به کم‌توجهی به مسائل فرهنگی منجر شود. همچنین دیدگاه صرفاً عمرانی نیز می تواند عامل این موضوع باشد زیرا گاهی اوقات، رویکرد حاکم بر شورا، بیشتر به سمت توسعه عمرانی و ساخت‌وساز است تا توسعه فرهنگی و اجتماعی ضمن اینکه عدم مطالبه‌گری شهروندان و نهادهای مدنی و سکوت جامعه نیز در این امر اثرگذار است و اگر شهروندان و نهادهای فرهنگی، مطالبه جدی و مستمری برای اختصاص بودجه و تصویب طرح‌های مرتبط با کتاب و کتابخوانی نداشته باشند، ممکن است این موضوع در دستور کار شورا قرار نگیرد.
شورا با نویسندگان مشورت کند
انصاری‌نسب در مورد لزوم اهمیت مشورت شورای شهر با نویسندگان حوزه شهری بیان کرد: مشورت شورای شهر با نویسندگان و محققان حوزه شهری از چند وجه، حیاتی است و عدم توجه به این قشر می‌تواند به نادیده گرفتن یک سرمایه فکری ارزشمند منجر شود. پیشنهاد من این است که شورای شهر یک کمیته مشورتی دائمی متشکل از نویسندگان، محققان، جامعه‌شناسان و معماران با سابقه تشکیل دهد. این کمیته می‌تواند به صورت منظم در جلسات شورا شرکت کرده و در مورد مسائل مختلف، از پروژه‌های عمرانی تا طرح‌های فرهنگی به شورا مشاوره دهد.
وی ادامه داد: این کار باعث می‌شود که تصمیم‌گیری‌ها عمیق‌تر و با پشتوانه علمی‌تر باشد. نویسندگان و محققان با نگاهی دقیق به مسائل اجتماعی و فرهنگی شهر، می‌توانند نقاط ضعف و قوت طرح‌ها را شناسایی و پیشنهادهای سازنده‌ای ارائه دهند.
این فعال فرهنگی عنوان کرد: تعیین یک عدد دقیق برای بودجه فرهنگی شهرداری بندرعباس بدون دسترسی به جزئیات بودجه دشوار است، اما با توجه به اصل عدالت فرهنگی، می‌توان یک رویکرد پیشنهادی ارائه داد. حداقل ۱۵ تا ۲۰ درصد از بودجه فرهنگی شهرداری باید به طور مستقیم یا غیرمستقیم به حوزه کتاب و کتابخوانی و حمایت از نویسندگان بومی اختصاص یابد که این بودجه می‌تواند برای تأسیس و تجهیز کتابخانه‌های عمومی و مراکز فرهنگی در محلات کم‌برخوردار، حمایت از نشر کتاب نویسندگان بومی و چاپ آثار آنها، برگزاری رویدادهای فرهنگی مانند نمایشگاه‌های کتاب، جلسات نقد و بررسی کتاب و کارگاه‌های داستان‌نویسی و تأسیس خانه‌های فرهنگ و ادبیات برای حمایت از نویسندگان و شاعران جوان هزینه شود.
وی افزود: این سرمایه‌گذاری نه تنها به غنی‌تر شدن فرهنگ شهر کمک می‌کند، بلکه به شکل‌گیری یک چرخه فرهنگی سالم که از تولید محتوا تا مصرف آن را شامل می‌شود، منجر خواهد شد.
انصاری‌نسب ادامه داد: پروژه‌های فاخر فرهنگی نقشی اساسی در کاهش آسیب‌های اجتماعی، ارتقای فرهنگ عمومی و حفظ میراث فرهنگی دارند. این پروژه‌ها صرفاً یک ساختمان یا یک رویداد نیستند، بلکه سرمایه‌گذاری روی انسان‌ها و جامعه هستند و این مصوبات و اجرای آنها می‌تواند به کاهش آسیب‌های اجتماعی، ارتقای فرهنگ عمومی، حفظ و ترویج میراث فرهنگی کمک کند.
وی بیان کرد: به طور کلی، این پروژه‌ها با ایجاد امید، هویت و تعلق خاطر در شهروندان، به جای یک شهر خنثی، شهری پویا و زنده می‌سازند که در آن افراد به جای غرق شدن در مشکلات، به دنبال رشد و تعالی هستند.
∎