به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «موزیکانچی؛ سیری بر موسیقی در عهد قاجار» نوشته‌ی سعید ملک، اثری پژوهشی است که در نوبت دوم انتشار خود، تلاش می‌کند تصویری دقیق، مستند و تحلیلی از جریان تحولات موسیقی در دوران قاجار ارائه دهد؛ دورانی که به‌زعم نویسنده، نقطه‌ی عطفی در تاریخ موسیقی ایران است و می‌توان آن را به‌مثابه‌ی چرخشگاهی فرهنگی دانست که موسیقی را از پستوها و محافل سنتی به صحنه‌های عمومی و رسمی آورد.
سعید ملک که خود سابقه دیرینه‌ای در دنیای موسیقی دارد و از کودکی با این هنر در تماس بوده، پیش از این کتاب «رنگین‌کمان» را به جامعه موسیقی عرضه کرده بود. اما ورود او به رشته‌ی تاریخ در مقطع تحصیلات تکمیلی، زمینه‌ای شد تا با نگاهی تاریخی، موسیقی ایران را بازخوانی کند. همراهی و هدایت استاد محمد کلهر، نقش مهمی در شکل‌گیری این پژوهش داشته است.
نویسنده در مقدمه‌ای خواندنی، از دغدغه‌های شخصی و مسیر پژوهشی خود سخن می‌گوید و تأکید می‌کند که انتخاب دوره‌ی قاجار، تصادفی نبوده است. چرا که به باور او، پیش از قاجار، موسیقی ایرانی نه آکادمیک بوده، نه منظم و نه مدون. در دوره‌ی شاهان قاجار اما، تحولی چشمگیر رخ می‌دهد که با حمایت ناصرالدین شاه از موسیقی، تأسیس دارالفنون، و ورود شخصیت‌هایی چون موسیو لومر فرانسوی، مسیر جدیدی در هنر موسیقی گشوده می‌شود.
یکی از نقاط قوت کتاب، نگاه دقیق به نقش موسیو لومر است؛ کسی که به‌مدت چهل سال در ایران ماند و کوشید موسیقی نظامی و سپس موسیقی ملی ایران را سازمان‌دهی کند. کتاب توضیح می‌دهد که چگونه با تلاش او و شاگردانش، موسیقی «محفلی» جای خود را به موسیقی «گروهی»، منظم و قابل آموزش داد. لومر سازنده‌ی نخستین سرود ملی ایران با عنوان «سلام شاه» بود و در همین دوران تصنیف‌سرایانی چون علی‌اکبر شیدا و عارف قزوینی آثار ماندگاری پدید آوردند.
کتاب همچنین به پیوند انقلاب مشروطه و موسیقی می‌پردازد و شرح می‌دهد که چگونه موسیقی به ابزاری برای بیان اندیشه‌های نو و انقلابی بدل شد. تغییر در قالب‌های موسیقی سنتی، قوت گرفتن گروه‌نوازی، گسترش آموزش موسیقی و رواج واژه‌هایی چون کنسرت، همگی در این دوره رخ دادند. نویسنده تأکید می‌کند که امروزه آنچه از موسیقی ایران بر جای مانده، ریشه در همان تحولات قاجاری دارد و پیش از آن، آثار مکتوب و نظام آموزشی مشخصی وجود نداشته است.
نکته‌ی قابل توجه دیگر در این اثر، بخشی است که نگاهی به موسیقی ایران پیش از اسلام دارد. سعید ملک با استناد به آثار مرحوم روح‌الله خالقی و منابع تاریخی، به این نتیجه می‌رسد که هرچند از موسیقی دوران هخامنشی آثار مستقیمی باقی نمانده، اما نمی‌توان وجود یک نظام موسیقایی را در آن دوران نادیده گرفت. او به اسناد باستان‌شناسی، حجاری‌های تخت جمشید، و منابعی چون نوشته‌های هرودوت استناد می‌کند تا نشان دهد موسیقی در آیین‌ها و رسوم اجتماعی آن دوران حضوری مؤثر داشته، اگرچه شاید نه با ساز و نوا، بلکه در قالب سرودهای مذهبی و موزون.
در پایان، نویسنده با فروتنی یادآور می‌شود که این کتاب هدیه‌ای است ناقابل به هنر موسیقی ایران و نتیجه‌ی سال‌ها پژوهش و گردآوری اطلاعات از منابع داخلی و خارجی. تلاشی برای زنده نگه‌داشتن یاد استادان و موسیقی‌دانانی که پایه‌گذاران موسیقی آکادمیک در ایران بوده‌اند.
کتاب «موزیکانچی؛ سیری بر موسیقی در عهد قاجار» نه تنها برای علاقه‌مندان به تاریخ موسیقی، بلکه برای دانشجویان رشته‌های تاریخ، موسیقی و مطالعات فرهنگی، اثری قابل‌توجه و ارزشمند است؛ اثری که توانسته با نگاهی تاریخی و روایتی مستند، دوره‌ای از تاریخ هنر ایران را به‌تصویر بکشد که نقطه‌ی آغاز تحولات نوین موسیقی ما به شمار می‌آید.
کتاب «موزیکانچی؛ سیری بر موسیقی در عهد قاجار» نوشته سعید ملک در نوبت دوم ۱۴۰۴ با ۱۵۳ صفحه به قیمت ۴۵۰ تومان به همت انتشارات آذرفر منتشر شده است.
∎