همشهری آنلاین - یکتا فراهانی: یک تجربه قدیمی گاهی می‌تواند کلید نسل آینده انرژی پاک باشد و باز تکرار هوشمندانه آن توسط فیزیک‌دانان، جواب این سؤال را به طرز محکم و شگفت‌آوری روشن کرده است.
پیشرفت فناوریِ همجوشی
در دهه ۱۹۳۰، آرتم رولیگ، فیزیک‌دانی از دانشگاه میشیگان آزمایشی انجام داد که با وجود اینکه به نظر بی‌هدف می‌رسید؛ ولی دقیقاً به یک کشف حیاتی اشاره داشت: همجوشی دوتریوم و تریتیوم (DT). این دستاورد اما به‌سرعت در لابه‌لای صفحات سال‌ها گم شد. تا اینکه گروهی از فیزیک‌دانان در آزمایشگاه ملی لس‌آلاموس با کنجکاوی ظریف، ردپای این آزمایش را در بایگانی‌ها یافتند و آن را دقیقاً بازسازی کردند.
حالا آنچه رخ داده، یک اتفاق علمی و تاریخی است که می‌تواند نه فقط به پیشرفت فناوریِ همجوشی ، بلکه به شکل‌دهی آینده‌ای پاک و ارزان برای تولید انرژی کمک کند. این همان لحظه‌ای است که تاریخ و فناوری دست‌به‌دست هم داده‌اند تا دری جدید به‌سوی فردایی روشن‌تر گشوده شود.
بیشتر بخوانید :
-
رویایی دست یافتنی با همجوشی هسته ای
-
پیشرفت شگفت‌انگیز در انتقال بی‌سیم انرژی | از مسواک‌های برقی گرفته تا گوشی‌های هوشمند
گزارش آزمایش گاما
در سال ۱۹۳۸، فیزیک‌دانِ ناشناخته‌ای به نام آرتر رولیگ در نامه‌ای کوتاه به مجله Physical Review گزارش یک آزمایش گاما انجام‌شده داد. کاری که شاید برای اکثر خوانندگان آن زمان اهمیتی نداشت، اما او به‌نوعی به همجوشی DT و احتمال بسیار بالای وقوع آن اشاره کرده بود. البته با زبان خودش: این واکنش «بسیار محتمل» است. بااین‌وجود، مقاله او تقریباً هیچ بازتابی در دنیای علمی آن زمان نداشت و در سایه انقلاب بعدی علم نیز به فراموشی سپرده شد.
چگونه این راز از خاک تاریخ بیرون کشیده شد؟
سال ۲۰۲۳، زمانی که مارک چادویک و همکارش مارک پاریس مشغول نوشتن تاریخچه دی‌تی همجوشی بودند، صدایی از گذر زمان به گوششان رسید؛ ضبط صوتی از سال ۱۹۸۶ که امیل کونوبینسکی در آن از تحقیقات پیش از جنگ سخن می‌گفت و به این نتیجه می‌رسید که DT همجوشی موضوعی مهم بوده است. این اشاره، مسیر پژوهشی آنها را عوض کرد.
بازسازی خلاقانه یک آزمایش
دانشمندان لاس‌آلاموس با همکاری آزمایشگاه دانشگاه دوک در ایالت کارولینای شمالی، تصمیم گرفتند آن آزمایش نصفه‌ونیمه را بازسازی کنند. با استفاده از شتاب‌دهنده Tandem، پرتوی دوتریون به سمت نمونه‌ای از اسید فسفریک دوتریه شلیک شد و سنسورهای نورسنج و نقش‌آفرینی فویل کبالت - آلیاژ نقش‌آفرینی کردند تا واکنش‌های ثانویه آزمایش اولیه رولیگ را شبیه‌سازی کنند.
اثبات یک حدسِ فراموش‌شده
واکنش همجوشی DT ثانویه مشاهده شد. گرچه نسبت دقیق رولیگ بسیار اغراق‌شده بود. اما همین کافی بود تا تأکید شود: حدس او، هرچند ساده بود، کاملاً صحیح به نظر می‌رسید. به تعبیر چادویک؛ باز تکرار ما هیچ شکی باقی نگذاشت که او حداقل به طور کیفی درست گفته بود.
واکنش DT، امروز سنگ بنای پروژه‌های همجوشی مانند شبکه ملی National Ignition Facility است و بخش بزرگی از تلاش‌های تولید انرژی پاک و فناوری هسته‌ای را تشکیل می‌دهد. باز تشخیص این تجربه نه فقط رویکردی نو به همجوشی بود، بلکه یادآور گمنامی بزرگی در تاریخ علم است؛ کسی که سال‌ها نادیده گرفته شده بود، حالا مورد تکریم قرار می‌گیرد.
اندیشه‌ورزی زودهنگام
بازسازی آزمایش آرتر رولیگ از سال ۱۹۳۸، نه‌تنها پاسخی است علمی به یک سؤال دیرپا، بلکه پاسخی است به آن چالش بزرگ: چطور گنجینه داستان‌های علمی گمنام را دوباره کشف کنیم تا آینده‌ای روشن‌تر بسازیم؟ این کشف نشان داده که ایده‌ها ممکن است فراموش شوند، اما اگر دوباره زنده شوند، می‌توانند مسیر تاریخ را تغییر دهند. همجوشی DT، اکنون یک گام دیگر به کاربرد عملی نزدیک‌تر شده است. رولیگ، اندیشه‌ورزی زودهنگام در این مسیر دوباره درخشید.