پرسش‌ها این است که تا کی بلوط‌های ایلام قربانی شعله‌ها می شوند و آیا ظرفیت‌های طبیعی استان تاب ادامه چنین خسارت‌هایی را دارند یا باید رویکردی تازه و پیشگیرانه در دستور کار قرار گیرد؟
جنگل‌های بلوط ایلام و زاگرس که بیش از نیمی از گستره طبیعی استان ایلام را پوشش می‌دهند به عنوان یکی از اصلی‌ترین سدهای طبیعی در برابر گرد و غبار و فرسایش خاک شناخته می‌شوند.
این زیست بوم حیاتی که هزاران سال از عمر آن می‌گذرد، سال‌هاست که با تهدید آتش‌سوزی‌های انسانی و تغییرهای اقلیمی دست به گریبان است، گزارش‌های آرشیوی نشان می‌دهد که تنها در دهه اخیر، صدها هکتار از جنگل‌های بلوط استان در هجوم شعله‌های آتش از بین رفته‌اند، زخمی که نه تنها تنوع زیستی ایلام را هدف گرفته بلکه زندگی جوامع محلی را نیز زیر تاثیر قرار داده است.
الگوی تکرار شونده
صرف‌نظر از گستره هر حادثه، آتش‌سوزی‌های بیش از یک دهه گذشته جنگل‌ها و مراتع ایلام بیانگر الگویی تکرار شونده است، سعید بگ‌نظری کارشناس جنگل و منابع طبیعی و معاون مدیریت بحران استانداری ایلام، این الگو را نتیجه همزمان سه عامل اصلی یعنی گرمای بی‌سابقه تابستان، خشکی پوشش گیاهی و سهل‌انگاری انسانی می‌داند.
او هشدار می‌دهد که اگر روند کنونی ادامه یابد، جنگل‌های بلوط در آینده‌ای نه‌چندان دور با بحران نابودی تدریجی روبه‌رو خواهند شد.
اگرچه دستگاه‌های متولی همچون منابع طبیعی، محیط زیست و مدیریت بحران با تمام ظرفیت به مقابله با آتش پرداخته‌اند، اما تجربه‌های اخیر نشان می‌دهد که بدون مشارکت مردمی مهار این آتش‌ها امکان‌پذیر نیست و باید داوطلبان محلی به عنوان نمادی از ظرفیت اجتماعی با حضور در عملیات خاموشی به ویژه در مناطق سخت گذر برای حفاظت از سرمایه‌های طبیعی بیشتر پای کار بیایند.
با این حال، کارشناسان اجتماعی معتقدند که این مشارکت باید به صورت نهادمند، آموزش دیده و مستمر در قالب برنامه‌های فرهنگ‌سازی دنبال شود، علی‌رضا محمدی مدیرکل محیط زیست ایلام در این باره با اشاره به تکرار آتش‌سوزی‌های اخیر تاکید می‌کند که باید پیشگیری را جایگزین نگاه واکنشی کنیم.
وی می‌گوید که جنگل‌ها سرمایه ملی‌اند و هر هکتار از دست رفته آن‌ها بازگشت ناپذیر بوده و لازم است افزون بر تجهیز نیروهای عملیاتی، آموزش همگانی و آگاه‌سازی مردم در اولویت قرار گیرد.
محمدی ادامه می‌دهد که تنها با مشارکت همه جانبه مردم، سازمان‌های مردم‌نهاد و دستگاه‌های اجرایی می‌توان خسارت‌های آتش‌سوزی‌ها را به حداقل رساند.
در تازه‌ترین نمونه از این رشته رخدادها، آتش‌سوزی گسترده‌ای در کوهستان سخت‌گذر چرمین در شهرستان چرداول به وقوع پیوست که پس از ساعت‌ها کوشش نفس‌گیر نیروهای محلی، منابع طبیعی، محیط زیست، فرمانداری‌های سیروان و چرداول و سازمان‌های مردم‌نهاد مهار شد.
این حادثه ششمین آتش‌سوزی هفته گذشته بود که روز جمعه اتفاق افتاد؛ رخدادی که بار دیگر نشان داد زاگرس همچنان زیر سایه تهدید شعله‌هاست و حفاظت از آن نیازمند عزمی فراتر از واکنش‌های مقطعی است.
پرسشی که همچنان باقی است
با وجود همه تلاش‌ها، آتش‌سوزی‌های پی در پی در جنگل‌های بلوط ایلام این واقعیت را آشکار کرده است که بحران امروز تنها با خاموش کردن شعله‌ها پایان نمی‌یابد.
پرسش محوری همچنان بی‌پاسخ مانده است، آیا وقت آن نرسیده که مردم و مسئولان استان، ارزش جنگل‌های بلوط را بیش از گذشته دریابند و با اقدامی پیشگیرانه مانع از تکرار این تراژدی زیست‌محیطی شوند؟
استان ایلام با برخورداری از افزون بر ۶۴۰ هزار هکتار جنگل‌های زاگرسی و یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار مراتع طبیعی، یکی از رویشگاه‌های اصلی کشور در غرب ایران به شمار می‌رود، عرصه‌هایی که هم از حیث زیست بوم و هم اقتصادی برای حیات استان و کشور اهمیتی راهبردی دارند.
بر پایه اعلام دستگاه‌های متولی، تنها در سال جاری (۱۴۰۴) تاکنون بیش از ۵۰ مورد آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع استان رخ داده که در پی آن افزون بر ۵۰۰ هکتار از این عرصه‌های ارزشمند خوراک آتش شده و این در حالی است که سال گذشته نیز بیش از ۱۰۰ فقره آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع ایلام به ثبت رسید.
بر پایه برآوردهای کارشناسی، زیان مستقیم ناشی از سوختن هر هکتار جنگل بالغ بر یک میلیارد تومان برآورد می‌شود؛ بر این اساس تنها آتش‌سوزی‌های امسال تاکنون بیش از ۵۰۰ میلیارد تومان خسارت مستقیم به منابع طبیعی استان وارد کرده است.
این رقم بدون محاسبه خدمات محیط زیستی از دست رفته همچون حفاظت خاک، ذخیره و تنظیم منابع آب، جذب کربن و تنوع زیستی است که ارزش اقتصادی آن‌ها به مراتب فراتر از برآوردهای اولیه خواهد بود.
با وجود این حجم خسارت، انتشار نهایی «اطلس ملی ارزش‌گذاری خدمات اکوسیستمی» که تا پایان سال جاری (۱۴۰۴) در دست تکمیل است، می‌تواند ابعاد واقعی‌تر و دقیق‌تری از ارزش اقتصادی جنگل‌ها و مراتع و به تبع آن پیامدهای خسارت آتش‌سوزی‌ها را روشن کند.