به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در کرمانشاه، نشست تخصصی و آکادمیک رباعی آزاد امروز با حضور شاعران و نقادان برجسته در اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان کرمانشاه به همت محفل ادبی بیستون برگزار شد. هدف این نشست نقد و بررسی کتاب «عشق و دندان سیاه عقل» اثر فرحناز حسینی تکیه بود. در این نشست که با دبیری سعید امامی برگزار شد، نقادان به تحلیل سبک و سیاق این کتاب پرداختند و سخنان حسینی در توضیح روند خلق آثار و رویکردهای نوآورانه‌اش در رباعی آزاد مورد بررسی قرار گرفت.
کتاب «عشق و دندان سیاه عقل» مجموعه‌ای از رباعی‌های آزاد است که توسط فرحناز حسینی تکیه نگاشته شده است. این کتاب با ویرایش علمی آرش آذرپیک و طراحی جلد محسن شهابی در زمستان ۱۴۰۳ توسط انتشارات امید سخن در تهران به چاپ دوم رسید. این اثر در ۲۸۴ صفحه و با شمارگان یک هزار نسخه منتشر شده است.
این کتاب نه تنها در زمینه رباعی‌های کلاسیک بلکه در حوزه‌های نوآورانه رباعی آزاد در سه شاخه رباعی مینیمال (چارانک)، رباعی ماکسیمال و رباعی_واژه به نگارش درآمده است و نکته برجسته این کتاب استفاده از تکنیک‌های جدید در نگارش رباعی برای پیوند سنت و مدرنیسم است و همچنین هزینه‌های حاصل از فروش این کتاب به امور خیریه اختصاص می‌یابد که نشان‌دهنده توجه ویژه به جنبه‌های اجتماعی و انسانی آن است.
رباعی آزاد، تجربه‌ای جسورانه در شعر معاصر
آرش آذرپیک پایه‌گذار و نظریه‌پرداز رباعی آزاد در این نشست گفت: جهان‌بینیِ سنت، جهان قالبهاست، جهان‌بینیِ مدرن، جهان فرم‌ها. قالب یک الگوی پیشینی، جامد و غیر قابل انعطاف است و کاملاً مستقل از محتواست و شاعر باید انگشت‌های محتوا را ببرد تا به اندازه قالب شود، قالب‌هایی چون قصیده، غزل، رباعی، دوبیتی، مثنوی و… که همه بنابر ایدئولوژی خدای ناظم و سه اصل توازن، تقارن و تناسب شکل گرفته‌اند.
وی توضیح داد: و اما فرم وارون قالب، متدی‌است پسینی، شناور و به شدت قابل انعطاف و قابل دخل و تصرف توسط شاعری که در جایگاه سوژه نشسته است.
در فرم این محتواست که از همه لحاظ مقدم بر فرم بیرونی و در اصل زاینده آن است بنابر متدی که هر سبک و ژانر جدید براساس تکنیک‌های برساخته و مکشوف خود پیشنهاد می‌دهد تا سکوی پرتاب جهان ذهنی شاعر شود برای افق‌گشایی در جهان کلمات
وی ادامه داد: رباعی آزاد _به سان دیگر شاکله‌ها چون غزل آزاد، شاخه‌های غزل مینیمال و زیرشاخه مینی‌غزلِ آن، غزل ماکسیمال و شاخه‌های غزل_ترکیب و غزل_ترجیع آن و…_حرکتی پیشتاز برای تحقق دکترین استحاله قالب به فرم است. یعنی شاعر در رباعی آزاد سوژه‌ای مدرن به شمار می‌آید که وزن عروضی و قافیه را در رباعی کلاسیک نه به عنوان یک چارچوبه‌ی بایسته و متعین پیشینی بلکه صرفاً به مثابه امکاناتی برای شکل‌دهی انواع بی‌شمار فرم‌های مینیمالیستی و ماکسیمالیستی در رباعی آزاد می‌داند.
آذرپیک افزود: در دو دهه اخیر و بعد از دوره طلایی دهه هفتاد در رباعی، در غرب کشور ما رباعی سرایی جدی و نوگرا نداشته‌ایم که به این اندازه مطرح شود؛ اما خانم حسینی تکیه این خلأ را پر کرده و با مقاله‌های آکادمیکی که درباره رباعی‌های آزادش نگاشته شده، در داخل و خارج کشور مطرح شده است؛ کتاب «عشق و دندان سیاه عقل» نمونه‌ای از سبک‌های رباعی آزاد است و از نظر من یکی از قدرتمندترین آثار در این زمینه محسوب می‌شود.
در همین راستا پیش از آغاز نقد بر این کتاب، فرحناز حسینی تکیه نویسنده کتاب «عشق و دندان سیاه عقل» در خصوص کتاب خود و سبک و سیاق اشعار خود، اظهار کرد: ابتدا در قالب‌های مختلف شعر می‌گفتم بعد به رباعی کلاسیک روی آوردم و سپس رباعی نئوکلاسیک و رباعی آزاد را شروع کردم و با توجه به آموزه‌های آرش آذرپیک و عضویت در اندیشکده جهانی کلمه‌گرایان ایران، سعی کردم آن آموزه‌ها را در رباعی به کار ببرم.
وی در معرفی رباعی آزاد، تصریح کرد: این فرم نوین در شعر یعنی رباعی آزاد شامل سه شاخه اصلی رباعی مینیمال، رباعی ماکسیمال و رباعی_واژه است و من نمونه‌هایی از هر سه شاخه را در این کتاب آورده‌ام که بحث اصلی آن در شعر این است که آیا قالب را بپذیریم یا فرم را؟ چرا که همه نحله‌های شعر مدرن، فرم به شمار می‌آیند مانند فرم نیمایی، فرم شعر سپید، فرم فراشعر و فرم رباعی آزاد.
نویسنده کتاب افزود: شاعر می‌تواند ذهن خلاق داشته باشد و نوآوری کند. نوآوری من این است که بین سنت و مدرنیسم در رباعی پیوند زده‌ام.
حسینی با بیان اینکه شاعر نباید خود را محدود به قالب کند تا مفهوم فدای قالب نشود، تاکید داشت: در این فرم نوین باید با حفظ وزن و زمینه و ضربه به مثابه امکانات در رباعی بهره گرفت اما در آن تصرف کرد است. این کتاب شامل پیش‌گفتار و تقسیم‌بندی رباعی‌های گفتار و آزاد است که خود به سه شاخه مینیمال، ماکسیمال و رباعی_واژه منقسم می‌شود.
∎