شفقنا- یک کارشناس آسیای میانه گفت: مسکو و تهران هر دو در صورت تغییر مرزهای ارمنستان متضرر خواهند شد. حتی برخی کشورهای دیگر هم ممکن است از تنش‌های احتمالی آسیب ببینند. تحلیل بدبینانه‌تر این است که باید کریدور زنگزور را در پازل بزرگ‌تری دید که به ارتقای نقش آمریکا در قفقاز و آسیای مرکزی مربوط می شود. گزارش‌هایی وجود دارد که آمریکا، پیش از توافق اخیر، از آذربایجان خواسته برای پیوستن به «پیمان ابراهیم» اختلافاتش با ارمنستان را حل کند.
به گزارش شفقنا امید رحیمی، کارشناس آسیای میانه در گفت وگو با جماران درباره کریدور زنگزور گفت: برای تحلیل بهتر، ابتدا باید تعریفی از کریدور زنگزور و ابعاد آن ارائه شود. سه برداشت عمده از این پروژه مطرح بوده است؛ برداشت اول، کریدور زنگزور همانند سایر کریدورهای بین المللی یک مسیر ترانزیتی است که جمهوری اسلامی ایران نیز برداشت مشابهی از آن داشت. برداشت دوم این است که این مسیر، آذربایجان را به نخجوان متصل می‌کند، اما عبور آن از خاک ارمنستان تحت کنترل باکو و آنکارا خواهد بود. ترکیه و آذربایجان بر لزوم کنترل کامل این مسیر تاکید داشتند، اما ارمنستان و ایران با این موضوع موافق نبودند. همچنین برداشت سوم، نگاهی بدبینانه تر است که بر اساس آن، بخشی از خاک ارمنستان عملا به کنترل آذربایجان درمی‌آید و دسترسی مستقیم ایران به ارمنستان قطع یا محدود می‌شود.
تاکید ترکیه و آذربایجان بر کنترل کامل زنگزور تنش ایجاد کرد
وی ادامه داد: در شرایط فعلی، جزئیات توافق هنوز کاملا شفاف نیست. اما به نظر می رسد مسیر در قالب یک کریدور اقتصادی تعریف شده و کنترل آن در اختیار آذربایجان و ارمنستان خواهد بود، هر چند آمریکا نیز برای نظارت بر این پروژه وارد عمل شده است. واشنگتن تاکید دارد که حضورش صرفا با اهداف اقتصادی و ترانزیتی است، اما تاکید ترکیه و آذربایجان بر کنترل کامل این مسیر، اختلافاتی را ایجاد کرده که فعلا با مداخله آمریکا کاهش یافته است.
اگر زنگزور اقتصادی بماند، ارتباط ایران و ارمنستان را تحت تاثیر قرار نمی دهد/
زنگزور می تواند از گذرگاه اقتصادی به تهدید ژئوپلیتیک برای ایران تبدیل شود
رحیمی اضافه کرد: اگر این مسیر صرفا در چارچوب اقتصادی باقی بماند، تاثیر خاصی بر ارتباط ایران و ارمنستان نخواهد داشت. اما در صورت تحقق سناریوی بدبینانه، یعنی تغییر مرزهای جنوبی ارمنستان و قطع دسترسی ایران، محدودیت های جدی به وجود خواهد آمد. با این حال باید توجه داشت که بیش از آنکه ایران به ارمنستان نیاز داشته باشد، ارمنستان نیاز راهبردی به مسیر ایران دارد و این موضوع برای ایروان حیاتی است.
سناریوی حذف کامل ایران از معادلات ترانزیتی منطقه واقع بینانه نیست
این کارشناس افزود: در حال حاضر، شکل‌گیری کامل کوریدور هنوز دور از دسترس است و حتی اگر ساخته شود، ارمنستان همچنان به مسیر ایران وابسته خواهد ماند. بنابراین، سناریوی حذف کامل ایران از معادلات ترانزیتی منطقه چندان واقع بینانه نیست.
متاسفانه ابتکار عمل ایران پیش از توافق اخیر کافی نبود
رحیمی تصریح کرد: از منظر استراتژیک، بهترین اقدام ایران در این شرایط، اتخاذ رویکردی است که هم از تنش و درگیری جلوگیری کند و هم امکان بهره‌برداری از فرصت‌های این پروژه را فراهم آورد. متاسفانه ابتکار عمل ایران پیش از توافق اخیر کافی نبوده و پلتفرم‌های همکاری منطقه‌ای همچون «سه به علاوه سه» به نتیجه نرسیده‌اند. اگر این چارچوب‌ها فعال می‌ماند، شاید نیازی به ورود آمریکا برای حل اختلاف باکو و ایروان نبود و شکل‌گیری کریدور نیز برای ایران تهدیدی محسوب نمی‌شد.
ایران می‌تواند با مسیرهای جایگزین رقابت ترانزیتی را به نفع خود مدیریت کند
این کارشناس می گوید: اکنون با حضور بازیگرانی وابسته به آمریکا، ابعاد سیاسی و امنیتی پروژه پررنگ‌تر شده است. در سناریوی اول، این کریدور صرفاً ترانزیتی خواهد بود و ایران می‌تواند با ایجاد مسیرهای جایگزین، رقابت اقتصادی و ترانزیتی را به نفع خود مدیریت کند. اما در سناریوی دوم، هرگونه تغییر ژئوپلیتیکی در جنوب ارمنستان، ایران را ناگزیر به ورود به سطح بالاتری از رقابت ژئوپلیتیک خواهد کرد.
آمریکا، پیش از توافق، از آذربایجان خواسته برای پیوستن به «پیمان ابراهیم» اختلافاتش با ارمنستان را حل کند
او درباره نقش روسیه در این کریدور گفت: نقش روسیه در این میان نیز مهم است، زیرا مسکو و تهران هر دو در صورت تغییر مرزهای ارمنستان متضرر خواهند شد. حتی برخی کشورهای دیگر هم ممکن است از تنش‌های احتمالی آسیب ببینند. تحلیل بدبینانه‌تر این است که باید کریدور زنگزور را در پازل بزرگ‌تری دید که به ارتقای نقش آمریکا در قفقاز و آسیای مرکزی مربوط می شود. گزارش‌هایی وجود دارد که آمریکا، پیش از توافق اخیر، از آذربایجان خواسته برای پیوستن به «پیمان ابراهیم» اختلافاتش با ارمنستان را حل کند. این پیمان که عادی‌سازی روابط با اسرائیل را دنبال می‌کند، می‌تواند به قفقاز و آسیای مرکزی نیز گسترش یابد و جایگاه ایران را در معادلات منطقه‌ای به چالش بکشد.
نحوه مدیریت اختلافات باکو و ایروان، مسیر آینده کریدور را تعیین خواهد کرد
این کارشناس اقتصاد بین الملل اظهار کرد: در نهایت، نتیجه این پروژه نه صرفا به راهبرد ایران، بلکه به نحوه اجرای توافق بستگی دارد. هر توافقی، اجرای موفق می‌خواهد و اجرای این یکی، با چالش‌های زیادی همراه خواهد بود. اختلافات باکو و ایروان همچنان ادامه دارد و نحوه مدیریت این اختلافات، مسیر آینده کریدور را تعیین خواهد کرد. ایران باید با راهبردی هوشمندانه، از ظرفیت‌های هم‌افزایی استفاده کرده و مانع از تبدیل این پروژه به تهدیدی راهبردی شود.