سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - اکرم عباسی: در پهنه فرهنگی خراسان شمالی، شهرستان جاجرم همچون نگینی است که تاریخ، طبیعت و سرمایه انسانی را در خود جای داده است. مردمانی که سال‌های زیادی با فرهنگ و اندیشه زیسته‌اند، امروز در مسیر توسعه فرهنگی، بیش از هر زمان دیگر نیازمند زیرساخت‌هایی درخور شأن خود هستند.
هرچند پنج کتابخانه عمومی و دو کتابخانه مشارکتی در این شهرستان فعالیت می‌کنند، اما کمبود فضای استاندارد، نبود سالن‌های مطالعه مجهز و استقرار برخی کتابخانه‌ها در مکان‌های موقت، تصویری از محدودیت‌ها و چالش‌ها را ترسیم می‌کند. این کمبودها در مرکز شهرستان، بیش از هر نقطه دیگری محسوس است؛ جایی که ضرورت ایجاد کتابخانه مرکزی استاندارد به مطالبه‌ای عمومی بدل شده است.
در روستاهای جاجرم، ماجرا رنگ و بویی دیگر دارد. بسیاری از کودکان و نوجوانان، نخستین تجربه خود از مواجهه با کتاب را نه در تالارهای مطالعه، که در کلاس درس روستایی و از دل یک کوله‌پشتی ساده به دست می‌آورند.
طرح «کوله‌کتاب» با همین رویکرد متولد شده است؛ ابتکاری که کتابداران را به مسافت‌های دور می‌کشاند تا کتاب را به خانه و مدرسه کودکان روستایی برسانند.
حالا برای واکاوی وضعیت کتابخانه‌ها، بررسی راهکارهای توسعه و شنیدن دغدغه‌های این مسیر، با محمد ایزدی فرماندار جاجرم، به گفت‌وگو نشستیم.
فرماندار جاجرم در آغاز با تأکید بر ضرورت استانداردسازی کتابخانه مرکزی در شهرستان جاجرم گفت: کمبود فضای مطالعه و پراکندگی کتابخانه‌ها، از مهم‌ترین چالش‌های فرهنگی این منطقه است.
ایزدی همچنین اجرای طرح «کوله‌کتاب» را گامی مؤثر برای دسترسی کودکان و نوجوانان روستایی به منابع مطالعاتی دانست و بر توسعه آن در مناطق محروم و عشایری تأکید کرد.
پنج کتابخانه عمومی، دو کتابخانه مشارکتی در جاجرم
فرماندار جاجرم با ارائه تصویری کلی از وضعیت کتابخانه‌های شهرستان افزود: در حال حاضر پنج کتابخانه عمومی شامل شهید مطهری با ۸۵۸ عضو، آیت الله خامنه‌ای با ۴۱۴ عضو، باقرالعلوم شوقان با ۳۰۴ عضو، شهدای طبر با ۲۷۱ عضو و چهاربید با ۳۹۲ عضو فعال هستند و دو کتابخانه مشارکتی با مجموع بیش از ۷۰۰ عضو در شهرستان وجود دارد.
ایزدی با اشاره به این آمار گفت: با وجود این ظرفیت، جمعیت جوان شهرستان و نیازهای روز آنان ایجاب می‌کند که کتابخانه‌ها از نظر منابع، تجهیزات و فضای فیزیکی به‌روز شوند. هرچند در زمینه تجهیز تا حدی تلاش شده است.
نبود سالن مطالعه استاندارد در کتابخانه مرکزی
وی بزرگ‌ترین چالش حوزه کتابخانه‌ای شهرستان را نبود کتابخانه مرکزی استاندارد در مرکز جاجرم دانست و تاکید کرد: کتابخانه شهید مطهری که مهم‌ترین کتابخانه شهرستان است، سالن مطالعه مناسب ندارد. در سایر کتابخانه‌ها هم وضعیت مشابهی وجود دارد. به جز کتابخانه چهاربید، که فضای مستقل دارد، بقیه کتابخانه‌ها در مکان‌های استیجاری یا موقت مانند مساجد و حسینیه‌ها مستقر هستند. این فضاها محدودیت جدی برای ارائه خدمات کتابخانه‌ای ایجاد می‌کنند.
فرماندار جاحرم با اشاره به مشکلات پیش‌روی ادامه داد: با اجرا و تکمیل ساخت کتابخانه‌های سنخواست، شوقان و طبر شرایط تا حدی بهبود می‌یابد، اما تا زمان ایجاد کتابخانه مرکزی استاندارد، این مشکل اساسی همچنان باقی خواهد ماند.
عدالت فرهنگی در روستاها با «کوله‌کتاب»
وی از طرح «کوله‌کتاب» به عنوان تجربه‌ای موفق یاد و تصریح کرد: در این طرح، کتابداران با کوله‌هایی پر از کتاب به مدارس روستاهای همجوار می‌روند و امکان امانت و مطالعه را برای دانش‌آموزان فراهم می‌کنند. این کار نه تنها کتاب را به دست کودکان می‌رساند، بلکه علاقه به مطالعه را هم در آنان ایجاد می‌کند.
ایزدی ادامه داد: ما پیشنهاد راه‌اندازی کتابخانه سیار با مشارکت دهیاری‌های شهرستان و اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان را هم ارائه داده‌ایم. این طرح می‌تواند در مناطق محروم و عشایری، نقش مهمی در گسترش عدالت فرهنگی ایفا کند.
وی با بیان مزایای طرح کوله کتاب بیان کرد: فراهم آوردن دسترسی برابر به منابع مطالعاتی در مناطق محروم و فاقد کتابخانه، ترویج عادت مطالعه و افزایش سواد فرهنگی در سنین پایین، ایجاد پیوند فرهنگی میان کتابخانه‌های شهری و جوامع روستایی، کاهش هزینه‌های ایجاد کتابخانه ثابت در روستاهای کم‌جمعیت و پراکنده از مزایای متنوع طرح کوله کتاب است.
همکاری نهادها و سازمان‌ها
ایزدی از همکاری ارگان‌های مختلف با نهاد کتابخانه‌های عمومی خبر داد و بیان کرد: این همکاری‌ها در سطح خوبی است و همچنین با آموزش و پرورش، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و سازمان‌های مردم‌نهاد تفاهم‌نامه داریم و در زمینه ترویج کتاب‌خوانی مشارکت فعال داریم.
وی با اشاره به برگزاری و مشارکت مردم در برنامه‌های فرهنگی گفت: برگزاری برنامه‌هایی از جمله نمایشگاه و امانت کتاب در مصلی نماز جمعه و طرح کوله‌کتاب در مدارس و همچنین مشارکت مردم جاجرم در رویدادهایی مانند «هفته کتاب» و «جشنواره رضوی» قابل قبول است.
فرماندار جاجرم تاکید کرد: کتابخانه قلب تپنده و مرکز فرهنگی هر شهر است و اگر منابع مالی و حمایت‌های لازم تأمین شود، ایجاد کتابخانه مرکزی استاندارد، راه‌اندازی کتابخانه سیار، کافه‌کتاب، مهدکودک کتاب‌محور و تأمین منابع ویژه کودکان، نوجوانان و دانشجویان را در برنامه داریم.
وی تأکید کرد: توسعه فرهنگی بدون کتابخانه استاندارد امکان‌پذیر نیست. ما به حمایت‌های ملی و استانی برای تحقق این هدف نیاز داریم. امیدواریم با همراهی مردم، خیرین و مسئولان، جاجرم به جایگاهی برسد که هیچ کودک یا نوجوانی در آن از دسترسی به کتاب محروم نباشد.
نقش خیرین و فرهنگ وقف
ایزدی با اشاره به نقش خیرین در توسعه کتابخانه‌ها گفت: از ظرفیت خیرین شهرستان استفاده کرده‌ایم؛ از جمله اهدای زمین برای کتابخانه چهاربید و ادامه ساخت آن در سنخواست، شوقان و طبر انجام خواهد شد و همچنین شوراها و دهیاری‌ها در اهدای زمین همکاری لازم را داشته و خیرین در تأمین منابع کتابخانه‌ها نیز نقش مهمی داشته‌اند.
به گفته او، در سال‌های اخیر نمونه‌هایی از وقف نیز انجام شده است. در سنخواست، خیر محترمی تمام لوله‌کشی و تاسیسات آب کتابخانه را تقبل کرده با این حال، کمبود تبلیغات ملی، استانی و شهرستانی یکی از عوامل کاهش تمایل خیرین به وقف فرهنگی است.
فناوری و خدمات دیجیتال؛ زیرساختی برای آینده
فرماندار جاجرم درباره وضعیت فناوری در کتابخانه‌ها گفت: تمام کتابخانه‌های شهرستان تحت وب هستند و خدمات الکترونیکی به اعضا ارائه می‌دهند. این امکان فراهم شده که کاربران بتوانند به صورت آنلاین کتاب رزرو کنند و از موجودی کتاب‌ها مطلع شوند.
با این حال، وی به کمبود منابع الکترونیکی و تجهیزات پیشرفته‌تر اشاره کرد و افزود: توسعه زیرساخت‌های فناوری کتابخانه‌ها، بخش مهمی از برنامه‌های آینده ماست که نیازمند تخصیص بودجه و حمایت جدی است.
منابع مطالعاتی نیاز به تنوع و تخصص دارد
وی در پایان با اشاره به وضعیت منابع کتابخانه‌ها بیان کرد: کتابخانه‌ها بیشتر منابع متنوعی برای کودکان، نوجوانان و عموم مردم دارند و این امر هر چند جای خوشحالی است اما در حوزه منابع دانشگاهی، تخصصی و کتب ویژه کودکان و نوجوانان، کمبودهای جدی وجود دارد.
ایزدی تصریح کرد: با تامین منابع لازم، تلاش خواهیم کرد این خلاء را جبران کنیم و کتابخانه‌ها را به مکانی جذاب و کاربردی برای تمام اقشار تبدیل نماییم.
در هر حال شهرستان جاجرم، با سابقه‌ای غنی در فرهنگ و ادب، در آستانه تحقق توسعه‌ای فرهنگی است که بی‌گمان می‌تواند آینده‌ای روشن و نو در ترویج کتاب‌خوانی و دسترسی به منابع علمی و فرهنگی بگشاید. با این حال، کتابخانه مرکزی این شهرستان، به‌رغم اهمیتی که دارد، هنوز از کمبود سالن مطالعه‌ای استاندارد و فضای مناسب رنج می‌برد و این محدودیت‌ها، بر روند ارتقای فرهنگ مطالعه تأثیرگذار بوده است.
طرح ابتکاری «کوله‌کتاب» به مثابه پلی موقت، تلاش کرده است تا خلأ دسترسی کودکان و نوجوانان روستایی به منابع مطالعاتی را پر کند، اما این اقدام موقتی، نیازمند پشتیبانی و توسعه زیرساخت‌های پایدار فرهنگی است.
تحقق عدالت فرهنگی و ارتقای سطح سواد عمومی مستلزم همراهی همه‌جانبه نهادهای دولتی، حمایت خیرین و تخصیص منابع مالی کافی است. تنها با برنامه‌ریزی مدون و نگاه بلندمدت است که می‌توان امید داشت کتابخانه مرکزی جاجرم به جایگاه واقعی خود دست یابد و به قلب تپنده فرهنگ شهرستان بدل شود.
∎